جمع تبرعی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رفع تنافی میان دو یا چند دلیل به شیوه غیر معمول نزد عرف
جمع تبرعی، مقابل جمع عرفی بوده و عبارت است از جمع میان دو دلیل متعارض از طریق دست کشیدن از ظاهر هر دو دلیل یا یکی از آن دو، یا به تاویل بردن هر دو یا یکی از آنها بی آن که شاهد عرفی بر آن وجود داشته باشد؛ به بیان دیگر، جمع تبرعی، جمعی است که عقل با دقت و باریک بینی به آن می‌رسد ولی به درجه ظهور عرفی نمی‌رسد و عقلای عالم در گفتوگوهای خود چنین بنایی ندارند. این گونه جمع حد و مرزی ندارد بلکه شدیدترین متعارض‌ها را می‌توان با دقت عقلی به تاویل برده و بین آنها سازگاری ایجاد نمود.
برای مثال، در جایی که دلیلی می‌گوید: «اکرم العلما» و دلیل دیگر می‌گوید: «لا تکرم العلما»، عقل می‌تواند بین آن دو را چنین جمع کند که اولی را حمل بر عالم عادل و دومی را حمل بر عالم فاسق نماید.
مراد اصولی‌ها از بیان جمله «الجمع مهما امکن اولی من الطرح»، جمع تبرعی نیست، گر چه از عبارت مرحوم «شیخ طوسی» در «استبصار» استفاده می‌شود که منظور جمع تبرعی است.
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «جمع تبرعی».
