• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جنگ قادسیّه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جنگ قادسیه یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی که بین اعراب مسلمان و سپاه ایران در زمان خلیفه دوم در نزدیکی قادسیه اتفاق افتاده است.
این جنگ که بین مسلمانان و ساسانیان در چهار روز واقع شده، سرانجام با پیروزی مسلمانان و فتح و دستیابی به سراسر سواد (اعراق) به جز مدائن به پایان رسید. درباره زمان جنگ و تعداد نیروهای مسلمان، بین مورخان اختلاف است. پیروزی در این جنگ موجبات دست‌یابی اعراب را به پایتخت ساسانیان فراهم آورد و پس از مدتی تمامی مدائن به تصرف مسلمانان درآمد.


جنگ قادسیه یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی است که بین اعراب مسلمان و سپاه ایران اتفاق افتاده است. پیروزی اعراب در این جنگ می‌توانست ضربه سختی به سپاه ایران وارد آورد و راه رسیدن به تیسفون، پایتخت زمستانی ساسانیان را آسان سازد.

مورخان محل جنگ را جایی در پنجاه مایلی کوفه نزدیکی قادسیه به نام «غریب» ذکر کرده‌اند.
مسعودی می‌نویسد:
«جنگ قادسیه در ناحیه‌ای به نام غریب بر حاشیه صحرا و نزدیکی قادسیه صورت گرفت.»
[۱] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۶۹.

مقدسی «قادسیه» را شهری در ناحیه کوفه ذکر کرده است.
[۲] مقدسی، مطهر بن طاهر، احسن التفاسیر، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱، چاپ اوّل، ج۱، ص۴۲.
یاقوت حموی می‌نویسد: قادسیه جایی است که تا کوفه پانزده فرسنگ و تا غریب چهل میل فاصله دارد.
[۳] حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت- لبنان، دار صادر، چاپ دوّم، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۶۹۰.    


مؤلفان در تاریخ وقوع جنگ قادسیه اختلاف دارند؛ طبری سال ۱۴ هجری
[۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۷۱۳.    
و بلاذری ۱۶ هجری
[۵] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۴.    
را ذکر کرده‌اند.

دینوری در مورد علت وقوع این جنگ آورده است:
«چون یزدگرد پادشاه شد مردم را از هر سو فرا خواند و سپاهی فراهم ساخت و رستم، پیر هرمز را بر آنان فرماندهی داد. رستم به سوی قادسیه حرکت کرد، چون این خبر به جریر بن عبدالله و مثنی بن حارثه رسید، برای عمر نامه نوشتند و او را آگاه ساختند، عمر مردم را فرا خواند و آماده ساخت. حدود ۲۰ هزار نفر جمع شدند سپس سعد بن ابی‌وقاص را به فرماندهی ایشان گماشت. سعد با سپاهیانش حرکت کرد و به قادسیه رسید. سپاهیان عراق نیز به او پیوستند.»
[۶] دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ج۱، ص۱۱۹.    


مورخان در تعداد نیروهای اعراب مسلمان و سپاه ایران، اعداد متفاوتی را ذکر کرده‌اند. بیشتر مورخان تعداد نیروهای ایران را ۱۲۰ هزار نفر نوشته‌اند.
[۷] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۴.    

طبری می‌نویسد: «ایرانیان ۱۲۰ هزار نفر بودند و ۳۰ فیل نیز به همراه داشتند.»
[۸] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۷۱۱.    
مقدسی تعداد نیروهای سپاه ایران را ۶۰ هزار نفر ذکر کرده و می‌نویسد: «این نیروها همگی زره‌پوش بودند و جنگ افزارهای زیادی به همراه داشتند.»
[۹] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۷۱.    

مسعودی شمار مسلمانان را ۸۸ هزار نفر و شمار مشرکان را ۶۰ هزار نفر نوشته است.
[۱۰] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۶۹.
برخی از مورخان تعداد سپاه اعراب را ۹ تا ۱۰ هزار نفر ذکر کرده‌اند.
[۱۱] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۴.    

به نظر می‌رسد بلاذری تنها تعداد آن دسته از نیروهای مسلمان را که در عراق حضور داشتند، ذکر کرده است و الّا نیروهای کمکی که از مدینه و شام به کمک مسلمانان آمدند، به یقین چند برابر سپاه اعراب در عراق بودند. دینوری می‌نویسد:
«عمر به ابوموسی اشعری و ابوعبیده جراح جداگانه نامه نوشته و از اهالی مدینه و شام خواستند که گروهی را به یاری سعد بن ابی‌وقاص بفرستند.»
[۱۲] دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ج۱، ص۱۲۰.    

مسعودی در این زمینه می‌نویسد:
«مردم از شام و جاهای دیگر به سعدبن ابی‌وقاص پیوستند.»
[۱۳] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۶۹.

بدون شک رسیدن نیروهای کمکی از شام و مدینه تاثیر فراوانی در روحیه مسلمانان داشت و یکی از عوامل پیروزی اعراب مسلمان بود. رستم و نیروهای سپاه ایران پیشنهاد پذیرفتن اسلام و یا پرداخت جزیه را رد کردند و تنها راه سوم یعنی جنگ را پذیرفتند.
[۱۴] ابن اعثم کوفی، احمد بن محمد، الفتوح، ج۱، ص۱۵۷.    


نبرد قادسیه تقریباً چهار روز طول کشید. هر یک از روزهای جنگ به نام خاصی مشهور شده‌اند. روز اوّل جنگ «ارماث» روز دوم را «اغواث» و روز سوم را «عماس» گفته‌اند.
[۱۵] ابن‌ اثیر، عزالدین، الکامل، ج۲، ص۴۷۵.    

جنگ در این چند روز به شدت ادامه داشت. شب چهارم به «لیلة الهریر» (در جنگ صفین نیز یکی از شب‌های اوج جنگ به لیلة الهریر مشهور است.)
[۱۶] ابن‌ اثیر، عزالدین، الکامل، ج۲، ص۴۸۱.    
مشهور شده است. در این شب جنگ تا هنگام صبح ادامه یافت و مسلمانان پیروز میدان بودند.
[۱۷] ابن‌ اثیر، عزالدین، الکامل، ج۲، ص۴۸۱.    


در این جنگ تعداد زیادی از نیروهای سپاه ایران کشته شدند و عده‌ای نیز فرار کردند و به مدائن رفتند.
[۱۸] یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص ۱۴۵.    
فرمانده نیروهای ایران (رستم) در این نبرد کشته شد.
[۱۹] یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص ۱۴۵.    
بدون شک با کشته شدن وی بیم و هراس در دل ایرانیان بیشتر شد و موجبات شکست آن‌ها را فراهم آورد. بنا بر نقل مسعودی «بعضی غرق و بعضی کشته شدند. سی هزار نفر دیگر آن‌ها که پایمردی می‌کردند آن‌ها نیز سرانجام از پای درآمدند.
[۲۰] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۷۵.

از سپاه اعراب مسلمان نیز ۲۵۰۰ نفر کشته شدند.
[۲۱] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۷۴.    

با این پیروزی سراسر سواد (اعراق) به جز مدائن تحت نفوذ لشکر اسلام قرار گرفت.
[۲۲] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۷۵.    

بلاذری می‌نویسد: «پارسیان به مدائن گریختند و به یزدگرد پیوستند. سعد بن ابی‌وقاص خبر پیروزی مسلمانان و نیز نام مسلمانانی را که در این نبرد به شهادت رسیده بودند، برای عمر نوشت».
[۲۳] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۸.    

در این نبرد مهم‌ترین شکست ایرانی‌ها رقم خورد و این جنگ ضعف قدرت ساسانیان را نشان داد.
رسول جعفریان می‌نویسد: در این جنگ «درفش کاویانی» که نشان سپاه دولت ساسانی بود، به دست مسلمانان افتاد و این نشان‌دهنده ضربه مهلکی بود که بر پیکره این دولت رو به زوال خورده بود.
[۲۴] جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفا)، قم، دلیل، ۱۳۷۹، چاپ اوّل، ج۲، ص۱۱۷.

پیروزی در این جنگ موجبات دست‌یابی اعراب را به پایتخت ساسانیان فراهم آورد و پس از مدتی تمامی مدائن به تصرف مسلمانان درآمد.

۱. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۶۹.
۲. ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، احسن التفاسیر، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱، چاپ اوّل، ج۱، ص۴۲.
۳. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت- لبنان، دار صادر، چاپ دوّم، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۶۹۰.    
۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۷۱۳.    
۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۴.    
۶. ↑ دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ج۱، ص۱۱۹.    
۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۴.    
۸. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۷۱۱.    
۹. ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۷۱.    
۱۰. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۶۹.
۱۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۴.    
۱۲. ↑ دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ج۱، ص۱۲۰.    
۱۳. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۶۹.
۱۴. ↑ ابن اعثم کوفی، احمد بن محمد، الفتوح، ج۱، ص۱۵۷.    
۱۵. ↑ ابن‌ اثیر، عزالدین، الکامل، ج۲، ص۴۷۵.    
۱۶. ↑ ابن‌ اثیر، عزالدین، الکامل، ج۲، ص۴۸۱.    
۱۷. ↑ ابن‌ اثیر، عزالدین، الکامل، ج۲، ص۴۸۱.    
۱۸. ↑ یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص ۱۴۵.    
۱۹. ↑ یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص ۱۴۵.    
۲۰. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۷۵.
۲۱. ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۷۴.    
۲۲. ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۷۵.    
۲۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۲، ص۳۱۸.    
۲۴. ↑ جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفا)، قم، دلیل، ۱۳۷۹، چاپ اوّل، ج۲، ص۱۱۷.


• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جنگ قادسیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۰۱.    



جعبه ابزار