جهنم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَهَنَّم (به فتح جیم و هاء و تشدید و فتح نون)، یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای خانه عذاب، محل عذاب آخرت و وعدگاه
کفّار و
ستمگران است. طبق آیات قران جهنّم شعور دارد، می‌شنود و جواب می‌دهد.
جَهَنَّم به معنای خانه عذاب است.
راغب آن را نام آتش آخرت گفته
ولی گفته
اقرب الموارد بهتر است زیرا قرآن برای آن ابواب و غیره نقل می‌کند.
(حَتَّی اِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ اَبْوابُها) (هنگامى كه به دوزخ مى‌رسند، درهاى آن گشوده مى‌شود... )
در
صحاح و
مفردات گفته: گویند اصل آن
فارسی است معرّب شده.
اقرب الموارد می‌گوید صاحب
کلیّات گفته: گویند جهنم اسم
عجمی است و گویند فارسی و به قولی
عبرانی است و اصل آن کهنّام است.
این اسم در
انجیل مَتَّی باب ۱۶ بند ۱۸ نقل شده قاموس کتاب مقدس از
انجیل لوقا باب ۱۶ بند ۲۳ نیز نقل کرده ولی در آنجا پیدا نشد. در
قاموس گوید: رَکِیَّة جَهَامٍ و جَهَنَّم: یعنی چاه عمیق و جهنّم به واسطه عمیق بودن جهنّم خوانده شده است.
به هر حال جهنّم در استعمال قرآن محلّ عذاب آخرت و وعدگاه کفّار و ستمگران است این کلمه هفتاد و هفت بار در
آیات مختلف تکرار شده است
(فَاُولئِکَ مَاْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیراً) (و جايگاهشان دوزخ است، و فرجام بدى دارند)
از جمله آیات جهنّم این آیه عجیب است:
(یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَاْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ) «روزی که به جهنّم گوئیم آیا پر شدی؟ می‌گوید آیا زیادتی هست؟»
این آیه روشن می‌کند که جهنّم شعور دارد، می‌شنود و جواب می‌دهد، نظیر این آیه:
(وَ اَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً)(اِذا رَاَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً) «به آنانکه آخرت را تکذیب کنند آتش افروخته آماده کرده‌ایم. چون آتش آنها را از دور ببیند غلیان و صفیر آن را می‌شنوند.» ظاهر آیه آن است که آتش مکذّبین را می‌بیند. فاعل «رَاَتْهُمْ» سعیر و «هم» مفعول آن است و نیز آیه
(کَلَّا اِنَّها لَظی نَزَّاعَةً لِلشَّوی تَدْعُوا مَنْ اَدْبَرَ وَ تَوَلَّی) «حقا که آن آتش خالص است پوست‌ها یا اطراف بدن را می‌کند می‌سوزاند می‌خواند کسی را که به حق پشت کرده و از آن اعراض نموده است.» ظاهر «تَدْعُوا» آن است که آتش فهم دارد و اعراض کننده را می‌خواند و صدا می‌کند.
نگارنده عقیده دارد که لازم است آیات را به ظاهر حمل کرد و گفت جهنّم و آتش آخرت با شعور است و سخن گفتن دارد و می‌شنود و صدا می‌کند. قرآن تصریح می‌کند که دار آخرت زندگی حقیقی است و حیات بر تمام جزئیات آن احاطه دارد. جهنّم و آتش نیز جزء آخرتند.
(وَ ما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا اِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ اِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ) «این زندگی دنیا مشغولیّت و بازی است دار آخرت آن زندگی حقیقی است‌ای کاش می‌دانستند.» درست است که آیه درباره بی‌اعتنائی به دنیا و اعتنا به آخرت است ولی
(اِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ) بر تمام آخرت اعمّ از
بهشت و جهنّم شامل است. همچنین در
آیه۲۱ سوره فصلت هست که انسان به پوست‌هایش گوید: چرا بر من گواهی دادید گویند:
(اَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی اَنْطَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ) (همان خدايى كه هر موجودى را به سخن در آورده ما را گويا ساخته... )
این هم به همه شامل است.
قطع نظر از اینها خود آیات جهنّم و آتش که نقل شد بهترین دلیل است و دلیلی بر خلاف ظاهر نداریم بعضی از بزرگان درباره
آیه ۱۲ فرقان گفته‌اند: تمثیل حال آتش است نسبت به مردم آنگاه که نزد آتش آیند. ولی گفتیم که آن خلاف ظاهر است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "جهنم"، ج۲، ۸۴-۸۶.
