جودی افندی طرابزونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جودی افندی طِرابْزونی،
عالم و شاعر متأخر ترک می‌باشد.
وی در شهر طرابزون به
دنیا آمد. نامش ابراهیم بود، اما با تخلص شعری‌اش، جودی،
شهرت یافت. گاهی، به سبب معاصر وهم‌نام و هم تخلص بودن با جودی مِرْزیفونی، با وی یکی دانسته شده است. پدرش، حاجی‌محمد یومرالی، مدرّس مدرسه دینی اسکندر پاشا بود. جودی، پس از گذراندن دوره ابتدایی در مدرسه (محله (دباغ خانه، در مدرسه) تربیتِ (مُفتی به تحصیل ادامه داد و نزد استادانی چون خوجه درویش و حاجی فائق درس خواند و از سَمَرجی‌زاده حاجی محمد اجازه گرفت، سپس
معلم زبان ترکی مدرسه حمیدیه شد، که آن را شیخ‌الادبا، علی‌نقی افندی، تأسیس کرده بود (۱۳۰۰). دو سال بعد عازم
مکه شد و مدتی در آن‌جا اقامت کرد و پس از بازگشت به طرابزون، معلمی را از سرگرفت.
جودی سالها مدیر مدرسه ابتدایی جودی بیگ بود که با کسب توفیقات بسیار در عرصه فرهنگ طرابزون، توجه و علاقه فراوان مردم را به خود جلب کرده بود. جودی از محل درآمد فروش کتابش، اسماء الحسنی، به گسترش مدرسه یاری نمود. جودی در «اعدادی»(مدرسه مقدماتی) ناصری، که ایرانیان دایر کرده بودند، آموزگار و سپس مدیر شد. وی همچنین در
مدرسه فرانسویان، ارمنیان و یونانیان معلم زبان ترکی بود. وی خدمات دولتی خود را، به عنوان عضو ثابت محکمه تجاری شهر طرابزون، در ۱۳۲۱ آغاز کرد و تا
جمادی الاخره ۱۳۲۶، که این محکمه منحل شد، به کار در آن‌جا ادامه داد. در ۱۳۲۶، به «پایه موصله سلیمانیه»، که از درجات بزرگ علمی بود، ارتقا یافت. در ۱۳۲۸، به معلمی زبان عربی «مکتب سلطانی» (مدرسه متوسطه) طرابزون پذیرفته شد. در حدود چهار سال نیز عضو مجلس معارف طرابزون و یک سال نیز سردبیر روزنامه ولایتی طرابزون بود.
در اثنای
جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) که طرابزون اشغال شد، جزو بنیان‌گذاران «طرابزون محافظه حقوق ملیه جمعیتی» (جمعیت دفاع از حقوق ملی طرابزون) بود و مدتی نیز، در سمت ریاست این جمعیت، در فراهم آوردن مقدّمات نبرد ملی فعالانه شرکت کرد. وی به پیشنهاد نمایندگی مجلس، پاسخ منفی داد، همان‌طور که پیش از آن نیز پیشنهاد اتحادیون (جمعیت اتحاد و ترقی) را، مبنی بر پذیرفتن نمایندگی آنان در مجلس، رد کرده بود.
در ۱۳۰۴ ش/۱۹۲۵ به مقام مفتیگری طرابزون رسید و تا ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۲۶، که سال درگذشت اوست، در آن سمت باقی‌ماند. وی را در حَظیره
مسجد خاتونیه، در کنار
قبر پدرش، به
خاک سپردند.
جودی علاوه بر زبان ترکی، به عربی و فارسی هم تسلط داشت و به آنها
شعر می‌سرود. از دیوان او اطلاعی در دست نیست. در میان اشعار جودی ــ که از نظر وزن و زبان قوی است ــ منظومه‌های تغزلی مؤثری وجود دارد.
از جودی افندی بیست کتاب، که اغلب آنها آموزشی‌اند، منتشر شده است. این کتاب‌ها در زمان جودی، در تعلیم و تربیت و فرهنگ طرابزون و اطراف آن تأثیرات مهمی داشته‌اند؛ از جمله، اسماء الحسنی، تاریخ
انبیاء و (واعظ
رمضان)، که به اظهار حمّامی‌زاده احسان، در گستره‌ای تا
قفقاز، کتاب راهنمای خواندن و نوشتن بسیاری از جوانان و ابزار آشنایی آنان با مبادی و
اصول دین و وسیله گسترش فرهنگ مذهبی افراد فرهیخته بود.
آثار مهم جودی بدین قرارند: ۱) نوادر نفیسه (طرابزون ۱۳۰۹)، که ترجمه حکایات عبرت آموزی از
ادبیات عربی است. ۲) الکَنْزُ الاَسنی' فی شرح الاسماء الحسنی' (طرابزون ۱۳۲۵)، شرح منظوم اسماء حُسنی' (نامهای
خداوند )، که با حروف امروزی ترکی (لاتینی) نیز منتشر گردیده است (چاپ مراد یوکْسَل،
استانبول ۱۹۸۹). ۳) الخیط الابیض یا خودْ رمضان واعظی (= خیطِ ابیض یا واعظِ رمضان) (طرابزون ۱۳۲۸)، مشتمل بر احکام فقهی و توضیح عبادات
ماه رمضان، که با الفبای امروزی ترکی نیز چاپ شده است (استانبول ۱۹۷۰). ۴) تاریخ انبیاء و
اسلام (طرابزون ۱۳۲۸). ۵) الطّرائف و الظرائف (طرابزون ۱۳۳۱)، برای آموزش و تمرین زبان عربی. ۶) لغت جودی (طرابزون ۱۳۳۲)، که آخرین و مهم‌ترین اثر اوست. او در این لغتنامه، که شرح واژه‌های دخیل فارسی و عربی در
زبان ترکی است، نمونه‌های منظوم و منثور نیز آورده است. از جمله امتیازهای این لغتنامه، توضیحات نسبتاً مفصّلی است که مؤلف، با ذکر شاهد و مثال، برای اصطلاحات ادبی آورده است.
برخی کتابهای آموزشی او عبارت‌اند از: ۱) تسهیل الفبای عثمانی (طرابزون ۱۳۱۲). ۲) رهبر عوامل (طرابزون ۱۳۲۵)، رساله‌ای برای درک آسان‌تر العوامل المئه بِرکِوی، که کتاب مهمی برای آموزش زبان عربی است، ۳) علوم دینیه درسلری (= درسهای علوم دینی) (طرابزون ۱۳۲۷)، کتاب دیگری نیز به همین نام و در همان سال، از وی منتشر شده است.
(۱) ابراهیم جودی، لغت جودی، طرابزون ۱۳۳۲، پیشگفتار.
(۲) Omer Akbulut, Trabzon meshurlar bibliyografyas, Ankara ۱۹۷۰, ۵۸;.
(۳) idem, Trabzon sairleri، Trabzon ۱۹۵۲, ۲۸-۳۱;.
(۴) Huseyin Albayrak, Kurulusunun ۱۰۰ ylnda Cud Bey Ilkokulu، Trabzon ۱۹۸۸, ۲۵, ۲۷-۳۶;.
(۵) Sadeddin Nuzhet Ergun, Turk sairleri, Istanbul ۱۹۳۶-۱۹۴۵, III, ۱۰۹۳-۱۰۹۵;.
(۶) Ibrahim Alaeddin Govsa, Meshur adamlar، Istanbul ۱۹۳۳-۱۹۳۷, ۲۶۳;.
(۷) idem, Turk meshurlar ansiklopedisi, Istanbul (۱۹۴۶) , ۸۸;.
(۸) Ihsan Hamamioglu, Trabzonda ilk kitapc kitabi Hamdi Efendi ve Yaynlar, Istanbul ۱۹۴۷, ۹-۱۰, ۱۷-۲۳, ۲۵-۲۶;.
(۹) Ibnulemin Mahmud Kemal Inal, Son asr Turk sairleri , Istanbul ۱۹۳۰-۱۹۴۱, I, ۲۴۷-۲۴۹;.
(۱۰) Mahir Iz, "Trabzonlu sair Ibrahim Cudi Efendi" Bugun , Istanbul, ۱۲ Nisan ۱۹۶۷, ۲;.
(۱۱) idem, Yllarn Izi , Istanbul ۱۹۷۵, ۵۹-۶۰, ۶۶;.
I Gundag Kayaoglu, "Trabzon'dan yetisen degerli egitimci Ibrahim Cudi Bey", Trabzon kultur sanat yllg, Istanbul ۱۹۸۷, ۲۸۷-۲۹۲
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۵۱۸۳.
