حارث بن مُضاض
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حارث بن مضاض نام دو نفر از حاکمان جرهمی
مکه است که سال‌ها بر مکه حکم راندند.
همنامی این جد و نواده باعث درهم آمیختن گزارش‌های مربوط به هر یک در متون تاریخی شده است. در این مقاله به بررسی این دو شخصیت می‌پردازیم.
حارث (حرث) بن مُضاض بن عمرو بن سعد، از نوادگان
جرهم، بود که سرپرستی این قبیله را عهده‌دار شد.
وی پدر
حَتفاء (الحیفاء، الحنفاء)
(سیده) همسر
حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) و از رؤسای مکه بود. آغاز حکمرانی حارث، به اختلاف، پس از حکومت پدرش مضاض
بلافاصله پس از حکومت فرزندان اسماعیل، در حالی که فرزندان باقیمانده از اسماعیل خردسال بودند، دانسته شده است.
بر اساس گزارشی، حارث بن مضاض، فرماندهی جرهم در نبرد با
عمالیق را (از دیگر قبایل مهاجر یمنی)، به سرکردگی
سُمَیدع بن هوبر (حوثر)، برعهده داشت. بنا به برخی گزارش‌ها، این جنگ، به صلح و سلطه موقت عمالیق بر مکه، منتهی شد.
به موجب اخبار دیگری، با قتل سمیدع، حکومت جرهم ادامه یافت.
بنابر گزارشی دیگر، جرهمیان پس از ولایت موقت عمالیق بر حرم، ۳۰۰ سال دیگر بر مکه حکم راندند.
در گزارش
مسعودی، حارث، پسر
عمرو بن مضاض و مدت حکومتش ۱۰۰ یا ۲۰۰ سال دانسته شده است
؛ گزارشی دیگر، عمر او را ۴۰۰ سال می‌داند.
حارث نخستین والی مکه دانسته شده که از زائران
مالیات می‌گرفت و جایگاه خود را در مکه، کوه قُعَیقَعان قرار داده بود. وی در ابتدا تنها بر قسمت بالای مکه سلطه داشت و قسمت فرودست در اختیار سمیدع بود.
حارث در مقابل حمله شاخه‌ای از
اَزد یمن، به نام
دَوس، از مکه دفاع کرد و اکثر جنگجویان مهاجم را از بین برد.
ازنوادگان حارث،
مُعانه، دختر
جَوشم است که
مَعد بن عدنان، پس از حج خانه خدا، با وی ازدواج کرد و فرزندش
نزار (جد هجدهم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)) از نسل اوست.
در برخی منابع، گزارشی از حارث وجود دارد که وی در دوران پیری و فقرش، توسط
ایاد بن نزار، به مکه رسانده شد تا به گنج مخفی‌اش برسد و عطای
حارث به ایاد، سبب ثروت و مکنت وی شد. در این خبر، پیشگویی حارث درباره ظهور پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و نیز وجه تسمیه برخی از اماکن مکه توسط حارث بیان شده است.
بر پایه این گزارش، حارث ادعا داشت که عمری ۷۰۰ ساله دارد. بنا به اخباری افسانه‌گونه، مدفن وی در شکاف یکی از کوه‌های اطراف مکه، در مکانی به نام دوحه زیتون، در مقبره‌ای خانوادگی و کنار دیگر حکمرانان جرهمی مکه، درون غاری دانسته شده که در کنارشان، مدت سلطنت و نام هرکدام، بر لوحی نگاشته شده بود.
به گزارشی،
عبدالله بن جدعان تیمی (از بزرگان
بنی‌تیم از
قریش) در جوانی، این مکان را یافت و با برداشتن از گنجینه آن، ثروتمند شد.
آخرین حاکم جرهمی مکه را حارث بن مضاض بن عمرو بن حارث بن مضاض (حارث اصغر) که نواده حارث اکبر بود، می‌دانند. در حکومت حارث اصغر، جرهم بر ارتفاع و بنای کعبه افزود و در مکه به تباهی و فساد پرداخت و این بدکاری آنان، فرزندان اسماعیل را که به احترام خویشی خود با جرهم، حکومت را به آنان وانهاده بودند، وادار به پس گرفتن حکومت از آنان کرد.
حارث اصغر را، بنا بر مشهور، پدر
جَندَله، مادر جد دهم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و رئیس مکه در زمان خود
فهر بن مالک دانسته‌اند.
عمرو (عامر)، فرزند حارث اصغر، هنگام فرار از مکه در حمله
بنی‌خزاعه،
حجرالاسود و گنجینه کعبه را - شامل دو آهوی زرین، شمشیرهای مرصع و اشیای دیگر - در
چاه زمزم دفن کرد و به همراه قبیله‌اش به موطن اصلی‌شان، یمن بازگشت.
در مورد انقراض حکومت جرهمیان گزارش دیگری نیز وجود دارد.
در پی این کوچ اجباری از مکه، حارث بن مضاض در عرب، ضرب‌المثل غریبی و غربت شد
و اشعاری از وی
و فرزندش عمرو
در فراق مکه نقل شده است. عمرو بن ربیعه (لُحَّی) خزاعی را از فرزندان دختر او، فهیره (مهیره) می‌دانند که بعدها به ریاست مکه دست یافت و اولین کسی بود که
دین ابراهیم را تغییر داد.
گزارشی از
ابن‌کثیر از وجود جسد حارث بن مضاض در
اصفهان خبر می‌دهد که طی فتوحات اسلامی، در زمانی که ابوموسی اشعری فرماندهی سپاه اسلام را بر عهده داشت، به صورت ایستاده و دست به شمشیر کشف شد. در حالی که در لوحی در کنارش نگاشته شده بود: «من حارث بن مضاض، قاتل
اصحاب اخدود هستم».
روایتی نیز از عمر طولانی حارث بن مضاض و حضور او در
غزوه حنین (سال هشتم) ضد مسلمانان و کشته شدن او در این نبرد وجود دارد که بی‌تردید، این روایت ناشی از اشتباه در ثبت نام حارث است.
