حاکم در علم حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حاکم، از القاب محدّثان است.
در اصطلاح محدّثان متأخر، حاکم به کسی اطلاق می‌شود که از حیث متن و
اِسناد و
جرح و تعدیل و تاریخ، به
احادیث عالم باشد.
تعریفی که مُناوی و قاری از قول مَطَری یا مطرزی آورده‌اند، در کتابهای بعدی تکرار، و در برخی موارد قیودی بدان افزوده شده است، از جمله مقدار محفوظات حدیثی حاکم، مقید به رقمی گردیده یا گفته شده مقدار حدیثی که از دایره‌حفظ وی خارج مانده‌است اندک‌باشد.
به این ترتیب، حاکم لقب کسی است که مرتبه حفظ و اتقان وی از حجت برتر باشد.
به گفته سعد فهمی احمد بلال،
برخی محدّثان بزرگ (نظیر
شافعی،
شَعْبی،
ابن‌مَدینی،
ابوداوود سجستانی،
ترمذی،
نسائی،
طبری و
طبرانی ) واجد شرایط لقب حاکم بوده‌اند.
اما از مشهورترین افرادی که به این لقب شهرت یافته‌اند،
حاکم‌نیشابوری،
حاکم‌حَسَکانی و
حاکم جِشُمی بوده‌اند. علاوه بر این، به برخی
محدّثان اهل سنّت لقبِ ابداعیِ «امیرالمؤمنین فی الحدیث» داده شده، که بالاترین لقب برای محدّثان است و دارنده چنین عنوانی، برتر از حاکم است.
ابوغده (ص ۱۳۲؛
وجود لفظ حاکم را در ردیف القاب ناظر به مقدار محفوظات حدیثی محدّث انکار کرده و با استناد به صبح‌الاعشی،
اثر قلقشندی، آن را از القاب قضات دانسته است. شاهد صدق مدعای ابوغده، به کار نرفتن این اصطلاح ــجز در موارد معدودــ در عمده آثار رجالی و حدیثی متقدم است.
(۱) عبدالفتاح ابوغده، اُمراءالمؤمنین فى الحدیث، در عبدالعظیم بن عبدالقوى منذرى، جواب الحافظ ابی‌محمد عبدالعظیم المنذرى المصرى عن أسئلة فى الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۶.
(۲) محمدضیاءالرحمان‌اعظمى، معجم مصطلحات‌الحدیث و لطائف الاسانید، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
(۳) ابراهیم باجورى، المواهب اللدنیة على الشمائل المحمدیة، در محمدبن عیسى ترمذى، الشمائل المحمدیة، چاپ محمد عوّامه، (بی‌جا) ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
(۴) سعد فهمى احمد بلال، السراج المنیر فى القاب المحدثین، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۵) نورالدین عتر، منهج النقد فى علوم الحدیث، دمشق ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
(۶) ظفر احمد عثمانى تهانوى، قواعد فى علوم الحدیث، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب: مكتب المطبوعات الاسلامیة، (بی‌تا.).
(۷) علی‌بن سلطان محمد قارى، جمع الوسائل فى شرح الشمائل، مصر ۱۳۱۸، چاپ افست بیروت (بی‌تا.).
(۸) همو، شرح شرح نخبة الفكر فى مصطلحات اهل الأثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت [? ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴[.
(۹) قلقشندى؛
(۱۰) محمد عبدالرووف‌بن تاج‌العارفین مُناوى، الیواقیت و الدّرر فى شرح نخبة ابن‌حجر، چاپ مرتضى زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «۵۷۲۴»، شماره۵۷۲۴.
