حسر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَسْر (به فتح حاء و سکون سین)، از
واژگان قرآن کریم به معنای کاشف و انکشاف است. مشتق این واژه در
قرآن کریم به صورت
مَحْسورا (به فتح میم و سکون حاء) به معنی شخص خسته‌ای که رنج، نیرویش را از او برده، آمده است.
حسرت به معنی اندوه و غم بر آنچه از دست رفته، نیز از این ماده گرفته شده است.
حَسْر به معنی کشف و انکشاف است.
در
مجمع البیان گوید: اصل حسر به معنی کشف است. گوئی: «حَسَرْتُ الْعِمَامَةَ عَنْ رَاْسِی»
عمامه از سرم کنار کردم.
راغب گوید: به شخص خسته، حَاسِر و مَحْسُور گویند به تصوّر آنکه نیروی خود را از خویش کنار کرده و یا اینکه رنج نیرویش را از او برده است.
(لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ) آیه درباره
ملائکه است یعنی: «از
بندگی خدا بزرگی نمی‌کنند و خسته نمی‌شوند.»
(یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ) «چشم به تو بر می‌گردد در حالی که خسته است و نیروی دیدنش از آن بر کنار شده است.»
(فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً) «تا بنشینی
ملامت دیده و بریده از مردم یا از معاش.» صدر آیه می‌گوید: در
انفاق زیاده‌روی نکن تا محسور نباشی یعنی هر چه داشته باشی از تو کنار شود و از دستت برود.
حسرت به معنی اندوه و غم است بر آنچه از دست رفته. گوئی نادانی که بر ارتکاب عمل قبیح وادارش کرده بود از وی رفته یا نیرویش از فرط غصّه زایل شده و یا از یافتن چیز مفقود خسته شده است
(لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذلِکَ حَسْرَةً فِی قُلُوبِهِمْ) «تا
خدا آن را در قلوبشان غم و اندوه گرداند.»
(وَ اِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَی الْکافِرِینَ) «
کفّار که به قرآن عمل نمی‌کنند و بی‌اعتنایند،
روز قیامت قرآن بر آنها مایه اندوه می‌گردد.»
(کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ اَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ) حسرات حال است از اعمالهم یعنی همانطور خدا اعمالشان را در حالی که یکپارچه اندوه و غصّه باشد به آنها نشان می‌دهد.
(فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ) حَسَراتٍ
مفعول له «تَذْهَبْ» است
یعنی: «جانت از حسرت و اندوه بر آنها از دست نرود.» ناگفته نماند به عقیده
راغب اصل حسر، کشف و بر کنار کردن لباس از محل خود است «حسر عن قمیصه» یعنی دامن خود را بالا زد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "حسر"، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
