• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




حَسْر (به فتح حاء و سکون سین)، از واژگان قرآن کریم به معنای کاشف و انکشاف است. مشتق این واژه در قرآن کریم به صورت مَحْسورا (به فتح میم و سکون حاء) به معنی شخص خسته‌ای که رنج، نیرویش را از او برده، آمده است. حسرت به معنی‌ اندوه و غم بر آنچه از دست رفته، نیز از این ماده گرفته شده است.



حَسْر به معنی کشف و انکشاف است. در مجمع البیان گوید: اصل‌ حسر به معنی کشف است. گوئی: «حَسَرْتُ‌ الْعِمَامَةَ عَنْ رَاْسِی» عمامه از سرم کنار کردم. راغب گوید: به شخص خسته، حَاسِر و مَحْسُور گویند به تصوّر آنکه نیروی خود را از خویش کنار کرده و یا اینکه رنج نیرویش را از او برده است.


(لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ‌) آیه درباره ملائکه است یعنی: «از بندگی خدا بزرگی نمی‌کنند و خسته نمی‌شوند.» (یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ) «چشم به تو بر می‌گردد در حالی که خسته است و نیروی دیدنش از آن بر کنار شده‌ است.» (فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً) «تا بنشینی ملامت دیده و بریده از مردم یا از معاش.» صدر آیه می‌گوید: در انفاق زیاده‌روی نکن تا محسور نباشی یعنی هر چه داشته باشی از تو کنار شود و از دستت برود.
حسرت به معنی‌ اندوه و غم است بر آنچه از دست رفته. گوئی نادانی که بر ارتکاب عمل قبیح وادارش کرده بود از وی رفته یا نیرویش از فرط غصّه زایل شده و یا از یافتن چیز مفقود خسته شده است (لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذلِکَ‌ حَسْرَةً فِی قُلُوبِهِمْ‌) «تا خدا آن را در قلوبشان غم و‌ اندوه گرداند.» (وَ اِنَّهُ‌ لَحَسْرَةٌ عَلَی الْکافِرِینَ‌) «کفّار که به قرآن عمل نمی‌کنند و بی‌اعتنایند، روز قیامت قرآن بر آنها مایه‌ اندوه می‌گردد.» (کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ اَعْمالَهُمْ‌ حَسَراتٍ‌ عَلَیْهِمْ‌) حسرات حال است از اعمالهم یعنی همانطور خدا اعمالشان را در حالی که یکپارچه‌ اندوه و غصّه باشد به آنها نشان می‌دهد.
(فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ‌ حَسَراتٍ‌) حَسَراتٍ‌ مفعول له‌ «تَذْهَبْ» است یعنی: «جانت از حسرت و‌ اندوه بر آنها از دست نرود.» ناگفته نماند به عقیده راغب اصل حسر، کشف و بر کنار کردن لباس از محل خود است «حسر عن قمیصه» یعنی دامن خود را بالا زد.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۱۳۱.    
۲. ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، ج۲، ص۶۱.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۳، ص۲۶۸.    
۴. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۸.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۴۶۴.    
۶. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۵.    
۷. انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۹.    
۸. ملک/سوره۶۷، آیه۴.    
۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۹.    
۱۰. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۵.    
۱۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۶.    
۱۲. حاقه/سوره۶۹، آیه۵۰.    
۱۳. بقره/سوره۲، آیه۱۶۷.    
۱۴. فاطر/سوره۳۵، آیه۸.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۷، ص۱۹.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۳.    
۱۷. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۴.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "حسر"، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.    






جعبه ابزار