حسن بن علی تنیسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسن تِنّیسی (۳۰۶ـ۳۹۳ق) یا ابن وکیع، شاعر و ادیب مصری با اصل و تبار از
بغداد یا
ایران است که در جزیره تِنّس در
مصر به دنیا آمد. او دارای لکنت زبان بود اما به رغم این نقص، به تحصیل علم و سرودن
شعر پرداخت و به عنوان یکی از شاعران چیره‌دست زمان خود شناخته شد. ابن وکیع زندگی‌ای گوشه‌نشین داشت و از حضور در دستگاه‌های حاکم پرهیز می‌کرد، و برای امرار معاش به شغل سمساری روی آورد.
اشعار او عمدتاً در وصف بهار، گل و شراب است و او به مدح
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) پرداخته که برخی این اشعار را نشانه‌ای از گرایش شیعی او می‌دانند. او در سال ۳۹۳ هجری در
تنیس درگذشت و در آنجا دفن شد. آثارش شامل دیوان شعر و کتاب‌های مختلفی مانند "آداب المحبین" و "المنصف" است. برخی اشعار او نیز در موزه‌ها و کتابخانه‌های مختلف موجود است. ابن وکیع در زمینه نقد شعر نیز فعال بود و به نقد
ابوطیب متنبی پرداخت که با واکنش‌هایی مواجه شد.
ابومحمد حسن بن علی بن احمد تنیسی ضبّی (۳۰۶ـ۳۹۳ق) ملقب به جائر و عاطس و معروف به ابن وکیع، عالم، شاعر و ادیب مصری که اصل و تبار او از
بغداد یا
ایران بوده؛ ولی در تِنّس، جزیره‌ای در
مصر به دنیا آمد.
اسماعیل پاشا تاریخ تولد او را سال ۳۰۶ هجری آورده است،
ولی با توجه به اینکه او شرح حال ابن وکیع را با شرح حال جد دوم او خلط کرده، نمی‌توان چندان به گفته او اطمینان کرد. جد دوم ابن وکیع، محمد بن خلف بن حیان معروف به
قاضی وکیع (م. ۳۰۶ق) قاضی اهواز و عالم و شاعری بلندآوازه بوده که تالیفات بسیاری نیز دارد.
ابن وکیع دارای لکنت زبان بود؛
ولی این نقص، او را از تلاش در راه تحصیل علم باز نداشت.
ذهبی او را علامه و از فحولِ شعرا خوانده
و
ثعالبی او را شاعری چیره دست و عالمی جامع وصف کرده که سرآمد روزگار خویش شده بود.
با این همه از برخی اشعار او پیداست
که وی طبعی لطیف و آرام داشته و هیچ‌گاه در پی رسیدن به شهرت نبوده است؛ بلکه گوشه
عزلت و انزوا را بر حضور در دستگاه حاکمان ترجیح می‌داده و از این نظر نیز برای گذران زندگی خود، سمساری را پیشه خود کرده بود.
در منابع متقدم درباره
مذهب او سخنی به میان نیامده؛ ولی اشعاری در مدح
امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) به او نسبت داده‌اند،
که برخی منابع، آن را دال بر
تشیع او دانسته‌اند
و دست کم می‌تواند دال بر گرایش شیعی او باشد.
آثار ابن وکیع عبارت‌اند از:
• دیوان شعر
که نسخه‌ای از آن در کتابخانه حلب موجود است.
ثعالبی نیز بسیاری از اشعار او از جمله
قصیده مربعه (قصیده‌ای که هر چهار مصرع آن دارای یک قافیه باشد) و
قصیده او درباره توصیف چهار فصل سال را نقل کرده است.
• بسیاری از اشعار او در وصف بهار و گل و خمر است و نام گل‌ها و میوه‌های گوناگون به وفور در اشعار او به چشم می‌خورد؛ از همین‌رو برخی پژوهشگران که به گردآوری ۸۳ قطعه و قصیده از اشعار او پرداخته‌اند، آن را در مجموعه‌ای به نام ابن وکیع التنیسی شاعرُالزَهر و الخمر (ابن وکیع، شاعر گل و شراب) منتشر کرده‌اند.
• کتاب آداب المحبین و نزهه العاشقین که در بردارنده قصاید و قطعاتی از ابن وکیع و چند شاعر دیگر است در موزه عراق موجود است. قصیده‌ای از او نیز در کتابخانه برلین موجود است.
• منظومة بحرالاوهام؛
کتاب الاخوان؛
• و المنصف، آثار دیگر ابن وکیع هستند. ابن وکیع کتاب المنصف را به گمان خود در موضوع سرقت‌های ادبی ابوطیب متنبی (م. ۳۵۴ق) به نگارش درآورد؛
ولی در همان زمان برخی به نقد این کتاب و انتقاد از او پرداختند و او را به اشتباه خویش درباره متنبی آگاه کردند.
• کتاب‌های مستقلی نیز در دفاع از متنبی و رد ابن وکیع نگاشته شده که از جمله اثری از ابن جنّی با عنوان النقض علی ابن وکیع فی شعر المتنبی و تخطئته است.
ابن وکیع سرانجام در
جمادی الاول سال ۳۹۳ هجری در تنیس ـ درحالی که فلج شده بود ـ از دنیا رفت و در مقبره الکبری این شهر به خاک سپرده شد،
که بعدها قبه‌ای نیز بر روی مزار او ساختند.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن وکیع تنیسی»، ج۲، ص۱۶۷.
