• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسن بن محمد بزاز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: حسن بن محمد بزاز


حسن بن محمد بزاز (۳۵۹ - ۴۳۹ ه)، در سال ۳۵۹ ه در بغداد متولد شد و هم عصر شیخ طوسی بود.
او فقیه، متکلم و محدث جلیل القدر و از دانشمندان سرشناس امامیه بود.
با این‌که او شیعه بودن خود را اعلام کرده و به دلیل این مذهب از سوی برخی اهل سنت مورد انتقاد قرار گرفته است؛ در منابع رجالی متقدم شیعه نامی از او دیده نمی شود، اما ابن طاووس او را تأیید کرده است.
وی دانش خود را از علمای شیعه و سنی گرفت.
او در مجالس درسی که برای شیعیان برگزار می‌کرد، به نقد صحابه و تابعین پرداخته و چندین شاگرد مشهور مثل شیخ طوسی و خطیب بغدادی داشته است.
آثار او شامل چند کتاب درباره اعتقادات و عبادات است که ابن طاووس به آن‌ها اشاره کرده است.
وی در سال ۴۳۹ ه درگذشت و در بغداد دفن شد.


ابوعلی حسن بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن اشناس اشناسی بزاز بغدادی، مشهور به ابن حمامی و ابن اشناس، فقیه، متکلم
[۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۷۵.    
و محدث جلیل القدر و از دانشمندان سرشناس امامیه در نیمه نخست سده پنجم هجری و هم عصر شیخ طوسی بود.
[۲] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲.    
[۳] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
[۴] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    

جد اعلایش اشناس، غلام متوکل عباسی بود.
[۵] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۲.    
[۶] ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۳۵۱.    

در ماه شوال سال ۳۵۹
[۷] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
در بغداد زاده شد
[۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
و تا آخر عمر در همین شهر زیست.


ابن حمامی با این‌که به شیعه بودن خود تصریح کرده
[۹] سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۶۷.    
و به دلیل مذهبش از سوی رجالیون اهل سنت نکوهش شده،
[۱۰] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
[۱۱] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۵۲۱.    
در منابع رجالی متقدم شیعه نامی از او دیده نمی‌شود؛ هر چند ابن‌طاووس او را توثیق کرده است.
[۱۲] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۶۹.    
[۱۳] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
[۱۴] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۳.    

خطیب بغدادی که خود از شاگردان ابن حمامی بوده، سماع او را صحیح شمرده است.
[۱۵] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۴۰.    
[۱۶] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    

ابوعلی بزاز در خانه خود واقع در محله کرخ بغداد برای شیعیان مجلس درس داشته و چون در این مجالس به نقد صحابه و تابعین می‌پرداخته، خطیب بغدادی روایات چندانی از او ثبت نمی‌کند.
[۱۷] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
[۱۸] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
[۱۹] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۷۲.    



ابن اشناس دانش خود را از علمای شیعه و سنی همانند ابوالمفضل محمد بن عبداللّه لله شیبانی،
[۲۰] شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۴۵.    
[۲۱] شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۷۳.    
[۲۲] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
ابوعبداللّه لله حسین بن احمد بن مغیره ثلاج،
[۲۳] سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۵.    
ابن ابی‌الثلج کاتب،
[۲۴] سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۷.    
[۲۵] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
احمد بن محمد بن عبداللّه لله بن عیاش جوهری،
[۲۶] علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۵۶.    
[۲۷] علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۸۷.    
حسن بن محمد بن عبید عسکری، عمر بن محمد بن سبنک، عبیداللّه لله بن محمد بن عائذ خلال
[۲۸] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
و ابوالحسن علی بن محمد بن لؤلؤ وراق فرا گرفت.
[۲۹] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
[۳۰] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۴۰.    



به جز خطیب، جعفر بن محمد بن احمد دوریستی
[۳۱] علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۵۶.    
[۳۲] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۹۱.    
و شیخ طوسی
[۳۳] شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۴۵.    
[۳۴] شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۷۳.    
نیز از شاگردان او بوده‌اند و ابن اشناس یکی از طرق روایی شیخ طوسی به ابوالمفضل شیبانی
[۳۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
و هارون بن موسی تلعکبری معرفی شده است.
[۳۶] محقق حلی، جعفر بن حسن، الرسائل التسع، ج۱، ص۱۹۱.    



کتاب‌های بزاز بغدادی عبارتند از:
• الاعتقادات؛
[۳۷] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
[۳۸] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۸.    

• الکفایة فی العبادات؛
[۳۹] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
[۴۰] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۸.    

• الرد علی الزیدیه؛
[۴۱] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۶۹.    
[۴۲] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    

• عمل ذی الحجه.
[۴۳] سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۴.    
[۴۴] ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۳۵۲.    

ابن طاووس با تأکید بر تشیع حسن بزاز، نسخه‌ای از کتاب عمل ذی الحجه او را که با خط خود نویسنده بوده و در سال ۴۳۷ ه نگاشته شده بود،
[۴۵] خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۱۲۱.    
داشته و در اقبال بارها از آن بهره برده است.
[۴۶] سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۴-۳۵.    
[۴۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
[۴۸] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲.    

ابن اشناس هم‌چنین راوی نسخه غیر معروف صحیفه سجادیه می‌باشد
[۴۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
[۵۰] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
و میرزا عبداللّه لله افندی نسخه‌های پرشماری از آن را در بلاد گوناگون دیده است.
[۵۱] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲.    

نیز کتاب اصول فقه اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی سنی مذهب را نسخه‌برداری کرده بوده و ابن ادریس (م ۵۹۸ ه) از روی نوشته ابن حمامی آن را نسخه‌برداری کرده بود.
[۵۲] ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۳، ص۲۸۹.    



حسن در سوم ذیقعده سال ۴۳۹ درگذشت
[۵۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۲۵۴.    
[۵۴] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
و در مقبره باب کناس بغداد به خاک سپرده شد.
[۵۵] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
[۵۶] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
[۵۷] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۸.    

(دیگر منابع:
[۵۸] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
[۵۹] ابن ماکولا، علی بن هبة الله، الاکمال، ج۳، ص۲۸۹.    
[۶۰] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۲۵۴.    
[۶۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۷۲.    
[۶۲] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
[۶۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
[۶۴] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
[۶۵] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۶-۳۷۸.    
[۶۶] خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۱۲۱.    
[۶۷] ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۳۵۱.    
[۶۸] ابن مشهدی، محمد، المزار، ج۱، ص۵۸۵.    
[۶۹] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۱، ص۱۵۷.    
[۷۰] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۹۰.    
[۷۱] اعلمی، محمدحسین، دایره المعارف الشیعیه العامه، ج۸، ص۱۴۸.
)


۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۷۵.    
۲. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲.    
۳. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
۴. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
۵. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۲.    
۶. ↑ ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۳۵۱.    
۷. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
۹. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۶۷.    
۱۰. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
۱۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۵۲۱.    
۱۲. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۶۹.    
۱۳. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
۱۴. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۳.    
۱۵. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۴۰.    
۱۶. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
۱۷. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
۱۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
۱۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۷۲.    
۲۰. ↑ شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۴۵.    
۲۱. ↑ شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۷۳.    
۲۲. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
۲۳. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۵.    
۲۴. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۷.    
۲۵. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
۲۶. ↑ علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۵۶.    
۲۷. ↑ علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۸۷.    
۲۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
۲۹. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
۳۰. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۴۰.    
۳۱. ↑ علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۵۶.    
۳۲. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۹۱.    
۳۳. ↑ شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۴۵.    
۳۴. ↑ شیخ طوسی، الامالی، ج۱، ص۴۷۳.    
۳۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
۳۶. ↑ محقق حلی، جعفر بن حسن، الرسائل التسع، ج۱، ص۱۹۱.    
۳۷. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
۳۸. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۸.    
۳۹. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
۴۰. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۸.    
۴۱. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۶۹.    
۴۲. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
۴۳. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۴.    
۴۴. ↑ ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۳۵۲.    
۴۵. ↑ خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۱۲۱.    
۴۶. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج۲، ص۳۴-۳۵.    
۴۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
۴۸. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲.    
۴۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
۵۰. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۷.    
۵۱. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲.    
۵۲. ↑ ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۳، ص۲۸۹.    
۵۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۲۵۴.    
۵۴. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
۵۵. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۳۸.    
۵۶. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
۵۷. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۸.    
۵۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۷۳.    
۵۹. ↑ ابن ماکولا، علی بن هبة الله، الاکمال، ج۳، ص۲۸۹.    
۶۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۲۵۴.    
۶۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۷۲.    
۶۲. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۳۹.    
۶۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۵۴.    
۶۴. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۶۶.    
۶۵. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۰، ص۳۷۶-۳۷۸.    
۶۶. ↑ خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۱۲۱.    
۶۷. ↑ ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۳۵۱.    
۶۸. ↑ ابن مشهدی، محمد، المزار، ج۱، ص۵۸۵.    
۶۹. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۱، ص۱۵۷.    
۷۰. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۹۰.    
۷۱. ↑ اعلمی، محمدحسین، دایره المعارف الشیعیه العامه، ج۸، ص۱۴۸.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن محمد بزاز»، ج۳، ص۱۱۷-۱۱۸.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 439 (قمری) | زادگان سال 359 (قمری) | شخصیت‌های شیعه قرن 5 (قمری) | فقیهان شیعه قرن 5 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 5 (قمری) | متکلمان شیعه قرن 5 (قمری) | محدثان شیعه قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار