• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسن‌ بن‌ سفیان‌ نسوی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حسن‌ بن سُفیان نَسَوی، محدّث و فقیه خراسانی در قرن سوم بود.



اصل او از روستای بالوز در سه فرسخی نسا، از شهرهای خراسان، بود
[۱] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
[۲] ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۱، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
و ازاین‌رو وی را نسوی یا نسایی و بالوزی خوانده‌اند.
[۳] ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۴] سمعانی،الانساب، ج۱، ص۲۷۰.
کنیه‌اش ابوالعباس بود که استادش، ابوالحسن علی بن حجر سعدی (متوفی ۲۴۴)، آن را به وی داد.
[۵] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
[۶] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
تاریخ ولادت او مشخص نیست. چون سمعانی
[۷] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
[۸] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۹۲، بیروت ۱۹۹۹.
وفات وی را در ۳۰۳ در نود و چند سالگی ذکر کرده، خطای ذهبی،
[۹] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۱۵۷، ج ۱۴، چاپ شعیب ارنؤوط و اکرم بوشی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
که تولد او را در سال دویست و هشتاد و اندی دانسته است، روشن میشود.


نسوی برای کسب‌علم سفرهای زیادی کرد و از بسیاری حدیث شنید و روایت کرد، از جمله در مرو از اسحاق بن راهویه، در بلخ از قتیبة بن سعید، در بغداد از احمد بن حنبل و یحیی بن مَعین، در بصره از ابراهیم بن حجاج سامی، در کوفه از ابو بکر بن ابی شَیْبَه عَبْسی، در مکه از ابراهیم‌ بن منذر خَرامی، در مدینه از ابو مُصعب احمد بن ابی بکر زهری، در مصر از حرملة بن یحیی تُجیبی، و در دمشق از ابو ولید هشام‌ بن‌ عمار سلمی روایت کرده است.
[۱۰] ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۱۱] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
[۱۲] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
[۱۳] ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۰ـ ۲۳۱، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
وی حافظ و محدّث و راوی آثار و مصنفات محدّثان پیش از خود در خراسان بود. مصنفات عبداللّه‌ بن مبارک را از حبان‌ بن موسی، مُوَطّأ مالک را از حرملة بن یحیی، امهات آثار کوفه را از ابی بکر بن ابیشیبه، سنن را از مسیب‌ بن واضح، تفسیر را از محمد بن ابی بکر مقدمی و بیش‌تر مسند ابن‌ راهویه را روایت میکرد و بسیاری برای شنیدن حدیث و آموختن فقه از وی، به سویش سفر میکردند.
[۱۴] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
[۱۵] ابن‌ عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۳۶۷، چاپ سهیل زکار، بیروت (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸ (.



برخی از شاگردان وی عبارت بودند از: ابو بکر محمد بن اسحاق‌ بن خزیمه، که از اقران او بود.
[۱۶] کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
ابو بکر احمد بن ابراهیم اسماعیلی؛ ابو احمدعبداللّه‌ بن عدی جرجانی؛ ابو بکر محمد بن حسن نقاش؛ ابو بکرعبداللّه‌ بن محمد بن مسلم اسفرائینی؛ ابو عبداللّه محمد بن یعقوب شیبانی.
[۱۷] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
[۱۸] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۹۹۱۰۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
[۱۹] ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۲، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۰] ابن‌ عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۳۶۴ـ۲۳۶۵، چاپ سهیل زکار، بیروت (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸ (.
[۲۱] محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۳، ص۸۹۵، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).



ابن‌ ابی حاتِم،
[۲۲] ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
حاکم نیشابوری،
[۲۳] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
ابن‌ حِبّان
[۲۴] ابن‌ حبان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۷۱، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
و ذهبی
[۲۵] محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال،ج ۱، ص ۴۹۲، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت (بی تا).
او را توثیق کرده و دانش و دین‌داری او را ستوده‌اند، هرچند ابو عمرو حِیَری نقل حدیث وی را برای کسب روزی دانسته است
[۲۶] محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، حیدرآباد،ج ۲، ص ۷۰۸، دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
درباره ضبط وی گفته‌اند که در نود سالگی برخی حفاظ او را به قلب در اسانید احادیث آزمودند و او آن‌ها را اصلاح کرد.
[۲۷] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
[۲۸] ابن‌ جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۶، ص۱۳۵، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۹] ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۲، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
وی در اواخر عمر در زادگاه خود سکنا گزید و در همان‌جا از دنیا رفت. مقبره وی در آن‌جا زیارتگاه بوده است
[۳۰] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
یاقوت حموی، ذیل «بالوز»).


مسندهای سه‌گانه (المسندالکبیر، الجامع و المعجم) به وی منسوب‌اند
[۳۱] سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
[۳۲] ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
[۳۳] ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۱، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
که ظاهرآ از هیچ‌یک اثری در دست نیست؛ البته ابن‌ حجر عسقلانی
[۳۴] ابن‌ حجر عسقلانی، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، ج۱، ص۴، چاپ حبیب‌الرحمان اعظیمی، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
بخشهایی از آن‌ها را در دست داشته و در کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة،
[۳۵] ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۲۰۰، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۳۶] ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۹۲، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۳۷] ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۹۶، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۳۸] ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۴، ص۱۳۹، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
از مطالب آن‌ها بسیار بهره گرفته است. حسن‌بن سفیان کتابی به نام اربعین، در ۲۷ باب در فقه و اخلاق، دارد که از طریق ابن‌ صلاح (متوفی ۶۴۳) روایت شده و با تحقیق محمدبن ناصر عجمی در ۱۴۱۴ در بیروت به چاپ رسیده است. همچنین پاره‌هایی از مسند منسوب به ابن‌ مبارک به روایت وی در کتابخانه ظاهریه دمشق موجود است.
[۳۹] محمد ناصرالدین البانی، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة: المنتخب من مخطوطات الحدیث، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، دمشق ۱۳۹۰/۱۹۷۰.



(۱) ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۲) ابن‌ جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۳) ابن‌ حبان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۴) ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۵) ابن‌ حجر عسقلانی، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، چاپ حبیب‌الرحمان اعظیمی، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۶) ابن‌ عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ سهیل زکار، بیروت (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸ (.
(۷) ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ ۲۰۰۱.
(۸) ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۹) محمد ناصرالدین البانی، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة: المنتخب من مخطوطات الحدیث، دمشق ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
(۱۰) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
(۱۱) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۴، چاپ شعیب ارنؤوط و اکرم بوشی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۱۲) محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۱۳) محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۱۴) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۱۵) سمعانی،الانساب .
(۱۶) یاقوت حموی

 
۱. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۲. ↑ ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۱، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۳. ↑ ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
۴. ↑ سمعانی،الانساب، ج۱، ص۲۷۰.
۵. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۶. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۷. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۸. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۹۲، بیروت ۱۹۹۹.
۹. ↑ محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۱۵۷، ج ۱۴، چاپ شعیب ارنؤوط و اکرم بوشی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۱۰. ↑ ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
۱۱. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۱۲. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۱۳. ↑ ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۰ـ ۲۳۱، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۱۴. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۱۵. ↑ ابن‌ عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۳۶۷، چاپ سهیل زکار، بیروت (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸ (.
۱۶. ↑ کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
۱۷. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۱۸. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۹۹۱۰۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۱۹. ↑ ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۲، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۲۰. ↑ ابن‌ عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۳۶۴ـ۲۳۶۵، چاپ سهیل زکار، بیروت (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸ (.
۲۱. ↑ محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۳، ص۸۹۵، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۲. ↑ ابن‌ ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۳. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۲۴. ↑ ابن‌ حبان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۷۱، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۵. ↑ محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال،ج ۱، ص ۴۹۲، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۶. ↑ محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، حیدرآباد،ج ۲، ص ۷۰۸، دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۷. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۲۸. ↑ ابن‌ جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۶، ص۱۳۵، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۲۹. ↑ ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۲، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۳۰. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۳۱. ↑ سمعانی،الانساب ، ج۱، ص۲۷۰.
۳۲. ↑ ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۰۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱.    
۳۳. ↑ ابن‌ نقطه، التقیید لمعرفة رواة السنن و المسانید، ج۱، ص۲۳۱، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۳۴. ↑ ابن‌ حجر عسقلانی، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، ج۱، ص۴، چاپ حبیب‌الرحمان اعظیمی، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۳۵. ↑ ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۲۰۰، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۶. ↑ ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۹۲، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۷. ↑ ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۹۶، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۸. ↑ ابن‌ حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۴، ص۱۳۹، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۹. ↑ محمد ناصرالدین البانی، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة: المنتخب من مخطوطات الحدیث، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، دمشق ۱۳۹۰/۱۹۷۰.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن سفیان نسفی»، شماره۶۱۴۹.    



جعبه ابزار