حسن‌طاهر بن کمال عباسی‌جونپوری(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسن طاهربن کمال عباسى جونپورى، صوفى، عالم و فقیه قرن دهم در شبه قاره هندوستان بود.
طاهر، پدر حسن، در اصل از مُلتان بود که براى تحصیل علم به شهر بِهار، در نزدیکى دهلى، رفت. حسن در این شهر متولد شد (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۸) (غلام سرور لاهورى، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۴۰۹). در جوانى، به همراه خانواده‌اش، به جونپور رفت و نزد قاضى شهاب‌الدین دولت‌آبادى به فراگیرى علم پرداخت. در آنجا به تصوف گرایش یافت و به صحبت با درویشان روى آورد (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۸) (عبدالحى حسنی لکهنوى، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج ۴، ص ۷۸). در همین ایام، با وجود مخالفت پدرش، نزد یکى از مشایخ عصر به خواندن فصوص‌الحکم ابن‌عربى پرداخت، اما مدتى نگذشت که رضایت پدر خود را جلب کرد (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۸) (غلام سرور لاهورى، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۴۰۹). پس از آن مرید حامدبن ابوحامد چشتى مانکپورى (مشهور به راجى حامد شه/ شاه، متوفى ۹۰۱) شد و طریقت چشتیه را از او اخذ کرد (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۸ـ۳۸۹) (غلام سرور لاهورى، خزینة الاصفیا، ج ۱، ص ۴۰۹ـ۴۱۰)؛ بنابراین، نسب سلسله حسن از همین طریق، با پنج واسطه، به نظام‌الدین اولیاء می‌رسد (محمدصادق دهلوى کشمیرى همدانى، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلى تا سال ۱۰۲۳ هجرى قمرى، ص ۱۰۲).
حسن نزد راجى حامد شاه بسیار مقبول بود تا جایى که راجى او را حجت محکمى در روز قیامت براى خود می‌دانست (عبدالحى حسنی لکهنوى، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج ۴، ص ۷۸). وى حسن را به کمال الحق یا کمال‌اللّه ملقب کرد (لعل‌بیگ‌بن شاه قلى سلطان لعلى بدخشى، ثمرات القدس من شجرات الانس، ص ۱۱۲۵) (عبدالحى حسنی لکهنوى، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج ۴، ص ۷۸). علاوه بر این، حسن تحت تربیت معنوى بهاءالدین جونپورى قرارگرفت و پس از مدتى خلیفه راجى سید نور شد (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۸) (لعل‌بیگ‌بن شاه قلى سلطان لعلى بدخشى، ثمرات القدس من شجرات الانس، ص ۱۱۲۵).
از علماى همعصر حسن طاهر، مولانااِله‌داد بود که او نیز، به درخواست حسن، مرید راجى حامد شاه شد (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۹۲) (محمدصادق دهلوى کشمیرى همدانى، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلى تا سال ۱۰۲۳ هجرى قمرى، ص ۱۰۲). سلطان سکندر لودى، به سبب حمایتى که حسن از او می‌کرد، سخت به وى معتقد بود و از همین‌رو حسن را به دهلى دعوت کرد. حسن نیز با خانواده خود به دهلى رفت و در کوشکِ بِجَی مَندِل، که برج حصار سلطان محمدبن تُغلُق بود، سکونت یافت و در ۹۰۹ در همانجا درگذشت (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۹) (محمدصادق دهلوى کشمیرى همدانى، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلى تا سال ۱۰۲۳ هجرى قمرى، ص ۱۰۲). گفته شده است که او با شنیدن یک رباعى به سماع برخاست و سپس رو به قبله کرد و جان داد (لعل‌بیگ‌بن شاه قلى سلطان لعلى بدخشى، ثمرات القدس من شجرات الانس، ص ۱۱۲۶). از او فرزندانى به جاماند که برجسته‌ترین آن‌ها شیخ محمدحسن بود. با اینکه حسن به سلسله چشتیه منسوب است، فرزند او به سلسله قادریه نسبت داده شده است (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص۴۷۰) .
حسن طاهر رسائلى در سیر و سلوک و توحید داشته که از آن‌ها فقط به رساله فارسى مفتاح‌الفیض اشاره شده است. این رساله شامل دو قسم است: تصوف، و اصطلاحات صوفیان (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص ۳۸۹) (احمد منزوى، فهرست مشترک نسخه‌هاى خطى فارسى پاکستان، ج ۳، ص ۱۹۶۳). قسمتهایى از مفتاح در اخبارالاخیار عبدالحق دهلوى (عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، ص۳۸۹ـ ۳۹۱) و کلمات‌الصادقین دهلوى کشمیرى همدانى (محمدصادق دهلوى کشمیرى همدانى، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلى تا سال ۱۰۲۳ هجرى قمرى، ص ۱۰۳) آمده است (احمد منزوى، فهرست مشترک نسخه‌هاى خطى فارسى پاکستان، ج ۳، ص ۱۹۶۳) (محمدحسین تسبیحى، کتابخانه‌هاى پاکستان، ج ۱، ص ۱۱۰) (هندستان کى کتابخانون مین مخطوطاتِ تصوّف: فارسى و عربى، ص ۹۱).
منابع:
(۱) محمدحسین تسبیحى، کتابخانه‌هاى پاکستان، ج ۱، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش؛
(۲) عبدالحى حسنی لکهنوى، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدرآباد، دکن ۱۴۱۰/۱۹۸۹؛
(۳) محمدصادق دهلوى کشمیرى همدانى، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلى تا سال ۱۰۲۳ هجرى قمرى، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸؛
(۴) عبدالحق دهلوى، اخبارالاخیار فى اسرار الابرار، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش؛
(۵) غلام سرور لاهورى، خزینة الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴؛
(۶) لعل‌بیگ‌بن شاه قلى سلطان لعلى بدخشى، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال حاج سیدجوادى، تهران ۱۳۷۶ش؛
(۷) احمد منزوى، فهرست مشترک نسخه‌هاى خطى فارسى پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش؛
(۸) هندستان کى کتابخانون مین مخطوطاتِ تصوّف: فارسى و عربى، در تصوّف بَرّ صَغیر مین: تصوّف کى نادر مخطوطات پرجنوبى ایشیائى علاقائى سمینار منعقده ۱۹۸۵ کى مقالات، پتنه: خدابخش اوریننل پبلک لائبریرى، ۱۹۹۲؛
