حضرت بال خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حضرت بال ، مهم‌ترین مركز عبادى و زیارتگاه مسلمانان در كشمیر و محل نگهدارى تار مویى منسوب به حضرت محمد صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم است. درگاه حضرت بال در كرانه غربى دریاچه دل در سرینگر واقع است.
تقدس متعلقات اولیا و بزرگان دینى در كشمیر سابقه‌اى دیرین دارد. مثلاً، هیوئن تسانگ (قرن اول/ هفتم) از دندان بودا كه نزد راهبان بودایى در كشمیر محترم بوده، سخن گفته است . پیشینه انتقال تار موى منسوب به پیامبر از مدینه به هند به اوایل قرن یازدهم می‌رسد، چنان‌كه به گفته فرشته (فرشته، ج ۲، ص۸۹ـ۹۰)، در ۱۰۰۵ در دوره ابراهیم عادلشاه دوم، میرمحمد صالح همدانى چند رشته موى پیامبر را از مدینه به بیجاپور آورد كه بسیار مورد توجه سلطان قرار گرفت.
در دوران شاه‌جهان نیز یكى از خادمان حرم پیامبر، به نام سید عبداللّه بیجاپورى، تار مویى منسوب به آن حضرت را از عربستان به شهر بیجاپور هند بُرد. درباره صحت انتساب این تار مو به پیامبر و تاریخ دقیق ورود آن به بیجاپور، اطلاعات متناقضى در دست است. در ۱۱۱۱، در زمان حكومت اورنگ‌زیب، بازرگانى كشمیرى به نام خواجه نورالدین ایشبارى این تار مو (معروف به موى مقدّس) را خرید، اما هنگام بازگشت به زادگاهش درگذشت و موى مقدّس به همراه جسد وى به سرینگر برده شد (كهویهامى، حصه ۱، ص۳۰۲). تار مو ابتدا در خانقاه نقشبندیه در سرینگر به نمایش عموم گذاشته شد، اما چون خانقاه گنجایش جمعیت زیادِ بازدیدكننده را نداشت به دستور حاكم مغول كشمیر، فاضل‌خان، و به توصیه اعیان شهر، تار مو را به باغ صادق‌آباد منتقل كردند و عمارت این باغ براى زیارت «موى شریف» وقف شد و حضرت بال نام گرفت. بال در زبان كشمیرى به‌معناى «كنار آب» است و چون این مكان بر كرانه دریاچه دل قرار گرفته است، شاید وجه تسمیه آن ازاین‌رو باشد. از طرفى، بال در این زبان به معناى مو نیز هست (كهویهامى، حصه ۱، ص۳۰۲ـ۳۰۳ ).
معمارى اولیه عمارت صادق‌خان معروف به صادق‌آباد كه به گفته كهویهامى (كهویهامى، حصه ۱، ص۳۰۳ ) در ۱۰۳۳ ساخته شده است ،تركیبى از معمارى مغولى و كشمیرى بود كه با آوردن موى مقدّس به این مكان، وسعت پیدا كرد و در مغرب آن مسجد و در مشرق آن خانقاه بزرگى ساخته شد (كهویهامى، حصه ۱، ص۳۰۱ـ۳۰۲). حضرت بال از ۱۳۲۲ش/۱۹۴۳ تحت نظارت اوقاف اسلامیه قرار دارد . بناى كنونى تمامآ از سنگ مرمر سفید ساخته شده و طرحى از مسجد پیامبر در مدینه است . به دستور شیخ‌عبداللّه، نخست‌وزیر وقت، در ۱۳۴۷ش/۱۹۶۸ اوقاف اسلامیه ساخت این بنا را در مكان ساختمان پیشین آغاز كرد .
موى منسوب به رسول اكرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم در صندوقى شیشه‌اى نگهدارى می‌شود و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر و معراج وى و چند مناسبت دیگر در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهى قرار می‌گیرد كه از سراسر كشمیر با این هدف به سرینگر می‌آیند. شخصى با منصب «نشان‌ده» مسئولیت به نمایش گذاشتن موى مقدّس را برعهده دارد. مراسم نشان دادن مو، كه باشكوه تمام برپا می‌شود، مناسبات اجتماعى و اقتصادى گسترده‌اى میان روستانشینان و شهرنشینان مسلمان كشمیرى و نیز مردم شهرها با یكدیگر ایجاد كرده است. به هنگام برپایى این مراسم و در بیرون حضرت بال، بازارهاى دوره‌اى تشكیل می‌شود و براى بازرگانان و صنعت‌گران فرصتى فراهم می‌گردد تا كالاهاى خویش را عرضه كنند . زیارت‌كنندگان حضرت بال و موى مقدّس، رفع حوائج گوناگون خویش (چون درمان بیماریها، بچه‌دار شدن، طول عمر، و محافظت در برابر سیل و قحطى و بلایاى دیگر) را خواستارند و نذرها و هدایایى نیز براى تحقق خواسته‌هایشان به این درگاه تقدیم می‌كنند . امروزه مردم براى تبرك، به دست و بدن و حتى لباس كسانى كه موى مقدّس را به نمایش می‌گذارند دست می‌كشند.
حضرت بال از منظر مسلمانان كشمیرى حلقه اتصال حیات روحانى پیامبر با پیروان اوست . ارج و اهمیت این یادگار در میان مسلمانان كشمیر در اشعار و ترانه‌هاى محلى آن‌ها هویداست و زیارت حضرت بال با زیارت مسجدالنبى در مدینه قابل قیاس دانسته شده است. این درگاه را مدینه ثانى نیز خوانده‌اند (دیدمرى، ص۴۲۳).
موى مقدّس در ۶ دى ۱۳۴۲/ ۲۶ دسامبر ۱۹۶۳ مفقود گردید و نُه روز بعد ادعا شد كه تار مو به حضرت بال بازگردانده شده است. به گفته اسحاق‌خان كسى از اسرار این حادثه به درستى آگاهى ندارد. اغتشاش‌ها و ناآرامی‌هایى كه در آن چند روز، همه كشمیر و برخى شهرهاى هند را فراگرفت، نشان‌دهنده اهمیت موى مقدّس در حیات سیاسى و اجتماعى مسلمانان كشمیر است .
فهرست منابع :
(۱) محمداعظم بن خیرالدین دیدمرى، واقعات كشمیر، ترجمه ظهور شهداد اظهر، سرینگر ۲۰۰۳؛
(۲) محمدقاسم بن غلامعلى فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمى)، (لكهنو): مطبع منشى نولكشور؛
(۳) غلامحسن كهویهامى، تاریخ حسن، حصه ۱، سرینگر ( ۱۹۵۴)؛
