حضور حضرت ابوالفضل در جنگ صفین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت ابوالفضل (علیه‌السّلام)،
جنگ صفین،
امام علی (علیه‌السّلام).
پرسش: آیا حضرت ابوالفضل (علیه‌السّلام) در جنگ صفین شرکت داشتند یا خیر؟
پاسخ اجمالی: بعد از
شهادت حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)، حضرت علی (علیه‌السّلام) با راهنمایی
عقیل بن ابی طالب با زنی از دلاوران عرب به نام "فاطمه کلابیه" مشهور به "
ام البنین"
ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند بود که بزرگترین آنها حضرت ابوالفضل (علیه‌السّلام) بود. وی از شهدای نامدار
کربلا و در شجاعت و هیبت و زیبایی و
ادب مشهور بود. در جنگ صفین حضرت حدود ۱۱-۱۲ سال داشتند؛ ولی ویژگی‌های منحصر به فرد ایشان سبب حضور وی در این جنگ شد. در مبارزه با
کریب که یکی از دلاوران لشکریان
معاویه بود، حضرت علی (علیه‌السّلام) لباس خود را با حضرت عباس جا‌به‌جا کرد تا کریب در مبارزه با حضرت هراسان نگردد. بدین ترتیب حضور حضرت عباس (علیه‌السّلام) در جنگ صفین (بدون حضور در میدان نبرد) ثابت می‌گردد. البته بیشتر مورخان بر این عقیده‌اند که حضرت در جنگ حضور نداشتند؛ اما به علت ضعف در سندیت، این نظریه قابل قبول نمی‌باشد.
حضرت عباس بن علی (علیه‌السّلام) فرزند برومند و با‌وفای امیرالمومنین (علیه‌السّلام) و از شهدای نامدار کربلا است که به ادب و وفا مشهور است؛ عقیل بن ابی طالب مردی
نسب‌شناس بود؛ امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بعد از شهادت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) به او فرمود: زنی را که از قبیله دلاوران عرب باشد برایم معرفی کن تا از ازدواج با او، پسری دلاور متولد شود. .
عقیل گفت: با فاطمه
کلابیّه (ام البنین) ازدواج کن که در میان عرب شجاع‌تر از پدران وی نیست.
با راهنمایی عقیل، حضرت امیر (علیه‌السّلام) با امّ البنین ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند به نامهای: عباس و عبدالله و جعفر و عثمان بود، که بزرگترین آنها عباس بود.
مورخان ولادت آن حضرت را در سال ۲۶ هجری ذکر کرده‌اند.
چون امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌دانست اولین زاده‌ی امّ البنین، شجاع و در برخورد با دشمنان و در میدان نبرد، جدی خواهد بود او را عباس نام گذاشت. «عباس» یکی از نامهای شیر بیشه است؛ در شجاعت و هیبت آن حضرت نوشته‌اند: هنگامی که عباس به میدان می‌رفت، لرزه به اندام دشمنان می‌افتاد.
عباس دارای جمالی دل‌آرا و صورتی زیبا بود آن‌چنان که او را «ماه بنی‌هاشم» لقب داده بودند، چنان تنومند و بلندقامت بود که وقتی بر پشت هر اسب قوی و درشت هیکل می‌نشست، پاهای مبارکش بر زمین کشیده می‌شد.
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) پس از فراغ از
جنگ جمل،
کوفه را مرکز خلافت خود قرار داد و با نوشتن نامهای به معاویه از او خواست تا با او
بیعت کند. معاویه بیعت با علی (علیه‌السّلام) را قبول نکرد و سر به شورش برداشت، و جنگ صفین را در ماه صفر سال ۳۷ هجری به راه انداخت.
در این زمان سن حضرت عباس بین ۱۱-۱۲ سالگی بوده است؛ ولی ویژگی‌های منحصر به فرد آن حضرت سبب حضور وی در جنگ صفین شد.
بنابر منابع تاریخی یکی از جنگاوران سپاه معاویه در جنگ صفین فردی به نام کریب بود. وی به میدان آمد و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را به مبارزه طلبید؛ به ترتیب
مرتفع بن وضاح،
شرحبیل بن بکر و
حرث بن جلاح به جنگ با کریب رفته و هر سه نفر
شهید شدند؛ آن‌گاه علی (علیه‌السّلام) عباس را صدا زد و به او فرمود: از اسب پیاده شو و لباس خود را دربیاور. عباس به دستور پدر عمل کرد؛ علی (علیه‌السّلام) لباس عباس را پوشیده و بر مرکب او سوار شد و لباس خود را به عباس پوشانده و وی را به مرکب خود سوار کرد تا کریب در مبارزه‌ی با او هراسان نگردد.
چون حضرت امیر (علیه‌السّلام) اراده‌ی میدان نمود
عبدالله بن عدی بن
حاتم طائی، حضور امام (علیه‌السّلام) شرفیاب شد و عرض کرد: به حق امامتت قسم اجازه بده من به جنگ کریب بروم و با او مبارزه کنم، یا او را می‌کشم و یا در رکاب شما به شهادت می‌رسم؛ عبدالله با اجازه‌ی حضرت به میدان رفت و رجز خواند و با کریب درگیر شد؛ بعد از مدتی کریب او را به زمین انداخت؛ آن‌گاه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به صورت ناشناس به میدان آمد و کریب را از
غضب الهی ترساند. کریب گفت: با این
شمشیر که می‌بینی چند نفر را همانند تو کشته‌ام. اما علی (علیه‌السّلام) با ضربه‌ای سرش را دو نیم کرده و به زمینش انداخت.
به میدان رفتن یا نرفتن حضرت عباس (علیه‌السّلام) مورد اختلاف است، بیشتر مورخان براین عقیده‌اند که عباس (علیه‌السّلام) در صفین به میدان نرفته است؛ چنان که
سید محسن امین می‌گوید:
حضرت ابوالفضل (علیه‌السّلام) در بعضی از جنگ‌های حضرت امیر (علیه‌السّلام) حاضر بود امّا آن حضرت به وی اجازه‌ی شرکت در جنگ را نداد.
بعضی از مورخان هم نوشته‌اند: در یکی از روزهای صفین جوانی که نقاب بر چهره داشت به میدان آمد و عده‌ای از پهلوانان لشکر معاویه را به هلاکت رساند، سپاه معاویه با مشاهده‌ی این شجاعت توان خود را برای آمدن به میدان نبرد از کف دادند، جوان پس از فراغت از جنگ به اردوگاه لشکر
اسلام بازگشت، امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نقاب از چهره‌ی او برداشت، همه دیدند که او قمر
بنی‌هاشم است.
این قول دو ایراد اساسی دارد:
۱. خلاف نظر مشهور است.
۲. سند صحیحی ندارد.
بدین ترتیب شاید بتوان گفت قول اول، یعنی حضور قمر بنی‌هاشم (علیه‌السّلام) در جنگ صفین (بدون شرکت در میدان نبرد) صحیح است.
۱ـ
سید عبدالرزاق موسوی مقرم،
سردار کربلا.
۲ـ
ابوالفرج اصفهانی،
مقاتل الطالبی .
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "آيا حضرت اباالفضل عليه السّلام در جنگ صفين شركت داشته يا خير؟"، تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۰۸/۲۴.
