حکم اعتدال (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکم اعتدال
۱. اعتدال در انفاق
۷۶۲. لزوم رعایت اعتدال، در انفاق:
«... ویسـلونک ماذا ینفقون قل العفو کذلک یبین الله لکم الایـت لعلکم تتفکرون؛
... و از تو می‌پرسند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: از مازاد نیازمندی خود. این چنین خداوند آیات را برای شما روشن می‌سازد، شاید اندیشه کنید!
(در روایتی امام صادق علیه‌السّلام «عفو» را به حد وسط (در انفاق) تفسیر کرده است.
)
در تفسیر در المنثور، در شان نزول این قسمت از آیه، از ابن عباس، چنین نقل شده که گروهی از صحابه و یاران پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سؤ ال کردند (اینکه می‌گویید در راه خدا انفاق کنید) ما نمی‌دانیم چه مقدار از اموال خود را انفاق کنیم آیا همه را در راه خدا به نیازمندان بدهیم یا مقداری از آن را.
در پاسخ آنها آیه فوق، نازل گردید و به آنها دستور داد در انفاق خود رعایت عفو کنید، اکنون ببینیم عفو در اینجا به چه معنی است؟
کلمه (عفو) بطوریکه راغب گفته به معنای آن است که به سوی چیزی خم شوی، تا آن را بگیری، این معنای اصلی کلمه نامبرده است لیکن از آنجائی که عنایات مختلفه‌ای در کلام پیدا شد، ناگزیر کلمه نامبرده را در معانی مختلفه‌ای استعمال کردند، مانند آمرزش، و محو کردن اثر، و واسطه شدن در انفاق، که همین معنای اخیر منظور آیه است و خدا داناتر است.
«ولا تجعل یدک مغلولة الی عنقک ولا تبسطها کل البسط فتقعد ملومـا محسورا؛
هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد آنرا مگشا تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرو مانی.»
۲. اعتدال در تبلیغ دین
۷۶۳. لزوم اعتدال و میانه روی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در تبلیغ دین و ارتباط با مردم:
«وان تدعوهم الی الهدی لا یسمعوا وترهم ینظرون الیک وهم لایبصرون• خذ العفو...؛
و اگر از آنها هدایت بخواهید سخنانتان را نمی‌شنوند و آنها را می‌بینی (که با چشمهای مصنوعیشان) به تو نگاه می‌کنند اما در حقیقت نمی‌بینند! • با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر ...»
(«عفو» در روایتی از امام صادق علیه‌السّلام به وسط (و اعتدال) معنا شده،
و از آنجا که آیه در مقام بیان وظیفه تبلیغی است «عفو» به مفهوم اعتدال در تبلیغ خواهد بود.»
( (اخذ به چیزی ((، به معنای ملازمت و ترک نکردن آن چیز است پس معنای اینکه فرمود: ( (بگیر عفو را ( (این است که همواره بدیهای اشخاصی که به تو بدی می‌کنند بپوشان و از حق انتقام که عقل اجتماعی برای بعضی بر بعضی دیگر تجویز می‌کند صرف نظر نما و هیچ وقت این رویه را ترک مکن، البته این چشم پوشی نسبت به بدیهای دیگران و تضییع حق شخص است، و اما مواردی که حق دیگران با اسائه به ایشان ضایع می‌شود عقل در آنجا عفو و اغماض را تجویز نمی‌کند، برای اینکه عفو در اینگونه موارد وادار کردن مردم به گناه است، و مستلزم این است که حق مردم بنحو اشد تضییع گردد و نوامیس حافظ اجتماع لغو و بی اثر شود، و تمامی آیات ناهیه از ظلم و افساد و کمک به ستمکاران و میل و خضوع در برابر ایشان و بلکه تمامی آیاتی که متضمن اصول شرایع و قوانین است از چنین اغماضی جلوگیری می‌کند، و این خود روشن است.
پس منظور از اینکه فرمود: ( (خذ العفو ( (اغماض و ندیده گرفتن بدیهایی است که مربوط به شخص آنجناب بوده، و سیره آن حضرت هم همین بود که در تمامی طول زندگیش از احدی برای خود انتقام نگرفت، کما اینکه در بعضی از روایات راجع به ادب آنجناب گذشت.
این مطلب بنا به تفسیری است که دیگران درباره کلمه عفو کرده و آن را طوری معنا کرده‌اند که مساوی با مغفرت است، و لیکن در بعضی از روایاتی که بعدا خواهد آمد از امام صادق علیه‌السّلام نقل شده که فرمود: ( (منظور از عفو وسط است ( (و این تفسیر با مضمون آیه شریفه مناسبتر و از نظر معنا جامع تر است.
۷۶۴. لزوم اعتدال مبلغان دینی، در تبلیغ دین و ارتباط با مردم:
«وان تدعوهم الی الهدی لا یسمعوا وترهم ینظرون الیک وهم لا یبصرون• خذ العفو وامر بالعرف...؛
و اگر از آنها هدایت بخواهید سخنانتان را نمی‌شنوند و آنها را می‌بینی (که با چشمهای مصنوعیشان) به تو نگاه می‌کنند اما در حقیقت نمی‌بینند! • با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر و به نیکیها دعوت نما ...»
۳. اعتدال در دعا
۷۶۵. لزوم رعایت اعتدال در آهنگ دعا و نیایش به درگاه خداوند:
«... ولا تجهر بصلاتک ولا تخافت بها وابتغ بین ذلک سبیلا؛
...و نمازت را زیاد بلند یا آهسته مخوان و در میان این دو راهی (معتدل) انتخاب کن.»
(بنا بر احتمالی مراد از «بصلاتک...» دعا و نیایش با خدا است..
)
((جهر ( (و ((اخفات ( (دوصفت متقابل همند که صداها را با آندو توصیف می‌کنند، وچه بسا در وسط آن دوصفت دیگری را هم معتبر بشمارند که نسبت به جهر اخفات باشد ونسبت به اخفات جهر باشد، (مانند آب ملایم که نسبت به آب داغ خنک ونسبت به آب یخ داغ است) ودر این صورت جهر به معنای مبالغه در بلند کردن آواز واخفات به معنای مبالغه در آهسته سخن گفتن وحد وسط آندومعتدل حرف زدن می‌شود، وبنابراین معنای آیه این می‌شود که : در نماز صدایت را خیلی بلند مکن وخیلی هم آهسته مخوان، حد وسط را رعایت نما. واگر این حد وسط را سبیل خوانده از این روبوده که می‌خواسته اینطور نماز خواندن در میان همه مسلمین رسم وسنت شود تا همه گروندگان به دین اسلام این گونه نماز بخوانند.
۴. اعتدال در رفتار
۷۶۶. وجوب اعتدال و میانه روی، در رفتارها و گفتارها:
«واقصد فی مشیک واغضض من صوتک ان انکر الاصوت لصوت الحمیر؛
(پسرم! ) در راه رفتن اعتدال را رعایت کن، از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشتترین صداها صدای خران است.»
(معنای «واقصد...» اعتدال در راه رفتن و پایین آوردن و کوتاه کردن صدا (در گفتار) است.
)
۷۶۷. لزوم اعتدال، در راه رفتن:
«واقصد فی مشیک واغضض من صوتک ان انکر الاصوت لصوت الحمیر؛
(پسرم! ) در راه رفتن اعتدال را رعایت کن، از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشتترین صداها صدای خران است.»
۵. اعتدال در قرائت نماز
۷۶۸. لزوم رعایت اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط، در قرائت نماز:
«... ولا تجهر بصلاتک ولا تخافت بها وابتغ بین ذلک سبیلا؛
... و نمازت را زیاد بلند یا آهسته مخوان و در میان این دو راهی (معتدل) انتخاب کن.»
۶. اعتدال در مصرف اموال
۷۶۹. لزوم رعایت اعتدال، در مصرف اموال و امکانات در زندگی:
«ولا تجعل یدک مغلولة الی عنقک ولا تبسطها کل البسط...؛
هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد آنرا مگشا ...»
۷۷۰. لزوم اعتدال پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مصرف اموال و امکانات:
«ولا تجعل یدک مغلولة الی عنقک ولا تبسطها کل البسط فتقعد ملومـا محسورا؛
هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد آنرا مگشا تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرو مانی.»
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم اعتدال».
