حکم عطیه خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عطیه آنچه رایگان به دیگری داده می‌شود.
«عطيّه» یا «عطايا» عنوان بابی مستقل در برخی کتب فقهی است که سر فصل چند باب دیگر فقهی (هبهدقه، وقف، حبس، سکنی و عُمری و وصیّت) را تشکیل می‌دهد.
اقسام: عنوان عطایا به هر مالی که به دیگری بدون گرفتن چیزی در ازای آن، داده می‌شود، اطلاق می‌گردد؛ خواه عین باشد یا منفعت. عین، مانند صدقه (صدقه) که شرط صحّت آن قصد قربت است و هدیه (هدیه) که به قصد احترام و تکریم داده می‌شود و نیز هبه (هبه).
منفعت شامل وقف (وقف)، حبس (حبس)، سکنی (سکنی) و عمری (عمری) می‌گردد.
از دیگر اقسام عطایا وصیّت (وصیّت) به مالی؛ اعم از عین یا منفعت برای کسی پس از مرگ وصیت کننده است. از عنوان یاد شده در بابهایی نظیر حجر و هبه نیز سخن گفته‌اند.
احکام: عطیّه یا منجّز است یا مؤخّر. عطیّه منجّز، عطیه در زمان حیات عطیه دهنده و عطیّه مؤخر، عطیه پس از مرگ او است که به صورت وصیّت می‌باشد.
عطیّه مؤخّر مطلقا صحیح است؛ چه درحال سلامت به آن وصیّت کرده باشد یا در حال بیماری. این عطیّه از ثلث ترکه خارج و به فردی که برای او وصیّت شده اعطا می‌گردد؛ لیکن عطیّه منجّز بدون شک در حال سلامت صحیح است؛ خواه کم باشد یا زیاد؛ اما در حال بیماری منجر به مرگ آیا مطلقا نافذ و صحیح است؛ خواه مقدار عطیّه بیش از ثلث دارایی عطیّه دهنده باشد یا کمتر از آن و یا تنها تا یک سوم دارایی صحیح است؟ مسئله اختلافی است (مسالک الافهام، ج ۶، ص ۳۱۶ ـ ۳۱۷؛ جواهر الکلام، ج ۲۶، ص ۶۳ ـ ۶۴ )
دادن عطیّه به خویشان، بویژه پدر و مادر مستحب است؛ چنان که بنابر قول مشهور، برتری دادن بعضی فرزندان بر بعض دیگر در عطیّه مکروه و رعایت مساوات میان آنان مستحب است (جامع المقاصد، ج ۹، ص ۱۷۰ ـ ۱۷۱؛ مسالک الافهام، ج ۶، ص ۴۵ ـ ۴۶ ) مگر آنکه بعضی به جهتی از قبیل عائله مند بودن یا اشتغال به تحصیل علم و یا از کار افتادگی و مانند آن، نیاز شدیدتری داشته باشند، که در این صورت، برخی تصریح به عدم کراهت کرده‌اند. (تحریر الاحکام، ج ۳، ص ۲۷۹ ) از برخی قدما حرمت برتری دادن بعض فرزندان بر بعض دیگر نقل شده است. (مختلف الشیعة، ج ۶، ص ۲۷۷ ـ ۲۷۸ )
برخی گفته‌اند: استحباب عطیّه به خویشان در صورت عدم نیاز آنان است و گرنه در صورت نیاز به گونه‌ای که بدون آن رفع نیاز نمی‌گردد، از باب صله رحم واجب کفایی یا عینی خواهد بود. (مسالک الافهام، ج ۶، ص ۴۵ ـ ۴۶ ) برخی در وجوب آن در صورت یاد شده اشکال کرده‌اند. (جواهر الکلام، ج ۲۸، ص ۱۹۱.)
(۱) ارشاد الأذهان
(۲) الروضة البهیة
(۳) مسالک الافهام
(۴) جواهر الکلام
(۵) جامع المقاصد
(۶) تحریر الاحکام
(۷) مختلف الشیعة
