خاستگاه تفسیر موضوعی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عنوان تفسیر موضوعى از مصطلحات نوپدید دوره معاصر و عصر بازگشت به قرآن و بیش از هر چیز وامدار تحولات فکرى و فرهنگى بنیادین در قرن چهاردهم است(صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، ص۲۹) که برخى مفسران و مصلحان دینى بر ضرورت آن تأکید ورزیده‌اند. این شیوه تفسیر هنوز گام‌هاى آغازین خود را برمى‌دارد و تا رسیدن به بلوغ و پختگى فاصله زیادى دارد. علل گرایش به تفسیر موضوعى در دوره معاصر را در عوامل ذیل مى‌توان جست و جو کرد:
۱. مشاهده انحطاط و عقب ماندگى مسلمانان و جوامع اسلامى و در مقابل، رشد تمدنى غرب. مصلحان دینى راز این انحطاط را در جدایى از آموزه‌هاى قرآن نهفته دیدند و این، ضرورت بازگشت به قرآن را ایجاب مى‌کرد.(سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ص۳۰) از سوى دیگر ناکارآمدى تفسیر ترتیبى به شیوه سنتى در استنباطات روشمند و تفسیر صحیح تر قرآن کریم(دائرة المعارف الاسلامیه، ترجمه: شنتاوی و دیگران، ج۵، ص۳۶۷_۳۶۸) و نیز پاسخگویى به نیازهاى فکرى و گرایشى مسلمانان روش دیگرى در تفسیر را اقتضا مى‌کرد تا مفسر بتواند پاسخگوى مسائل و معضلات جهان اسلام باشد.(سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ص۳۰_۳۱؛ عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، ص۳۶)
۲. پیدایش مکاتب فکرى و گرایش‌هاى فرهنگى، سیاسى و اجتماعى در غرب و طرح پرسش‌هاى جدید در عرصه زندگى انسان متجدد و هجوم شبهات به حریم و ساحت قرآن و مسائل مختلف اسلامى به ویژه در حوزه‌هاى اجتماعى، حقوق بشر، زن، حکومت و سیاست و جز این‌ها ضرورت رویکردى جدید را براى عرضه پرسش‌هاى فکرى و گره‌هاى موجود در زندگى بر قرآن و دریافت پاسخ قرآن در قالب نظریه و نظام و مکتب و به صورت مجموعه‌اى منسجم ایجاب مى‌کرد؛ همچنین ضرورت داشت در مقابل تحریف آموزه‌هاى قرآن و شبهه افکنى و تشکیک در کارآمدى آن، دیدگاه صحیح قرآن را تبیین کرده، از کیان آن دفاع کنند.(سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ص۳۱_۳۵؛ قرآن شناخت، قم، ش۴، ص۱۱۹_۱۲۱)
۳. غنى‌ترین قالب براى شناساندن پیام‌هاى قرآن و آموزه‌هاى اسلام به جهان در نظر دانشمندان مسلمان استفاده از شیوه تفسیر موضوعى مى‌نمود.
۴. برخى گرایش‌هاى انحرافى در تفسیر مانند افراط در گرایش تفسیر علمى و تأویل و باطنگرایى در تفسیر قرآن موجب شد بعضى دانشمندان تفسیر موضوعى را به ویژه در حوزه مفهوم شناسى واژه‌هاى قرآن راهى مطمئن براى دستیابى به دلالت‌هاى صحیح و دریافت مفاهیم عصر نزولى الفاظ دانسته، بر آن تأکید کنند.(دائرة المعارف الاسلامیه، ترجمه: شنتاوی و دیگران، ج۵، ص۳۶۷؛ بنت الشاطی، التفسیر البیانی، ج۱، ص۱۰_۱۱)
بدین ترتیب در حدود نیمه قرن چهاردهم موج گسترده‌اى از رویکرد به تفسیر موضوعى برخاست و به سرعت روبه گسترش نهاد.(مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ص۱۷)
فهرست منابع:
(۱) سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
(۲) صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
(۳) بنت الشاطی، التفسیر البیانی، قاهره، دارالمعارف.
(۴) عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
(۵) قرآن شناخت، قم، مؤسسه امام خمینی.
(۶) مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۰ق.
(۷) دائرة المعارف الاسلامیه، ترجمه: شنتاوی و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۳۳م.
