• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خاندان تنوخی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



خاندان تَنُوخی، خاندانی منتسب به قبیله تنوخ که بیش‌تر آنان اهل علم و حدیث ، حنفی مذهب و صاحب منصب قضا بودند.

فهرست مندرجات

۱ - مشاهیر خاندان قاضی تنوخی
۲ - ابوالقاسم علی بن محمدبن ابی الفَهم
       ۲.۱ - مقامات علمی ابوالقاسم علی بن محمدبن ابی الفَهم
       ۲.۲ - مناصب دولتی ابوالقاسم ابی الفَهم
       ۲.۳ - عقاید مدهبی ابوالقاسم ابی الفَهم
       ۲.۴ - دیدگاه شوشتری درباره عقاید ابوالقاسم ابی الفَهم
       ۲.۵ - دیدگاه محسن امین درباره عقاید ابوالقاسم ابی الفَهم
       ۲.۶ - وفات ابوالقاسم ابی الفَهم
۳ - ابوعلی مُحَسِّن بن علی بن محمدبن ابی الفهم
       ۳.۱ - تاریخ ولادت ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم
       ۳.۲ - مناصب دولتی ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم
       ۳.۳ - عقاید مذهبی ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم
       ۳.۴ - تاریخ وفات ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم
       ۳.۵ - تألیفات ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم
       ۳.۶ - ویژگی‌های کتاب نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة
       ۳.۷ - علت تألیف نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة
       ۳.۸ - محل چاپ نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة
       ۳.۹ - آثار دیگر ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم
۴ - ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
       ۴.۱ - مناصب دولتی ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
       ۴.۲ - اساتید ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
       ۴.۳ - شاگرد ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
       ۴.۴ - مقامات علمی ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
       ۴.۵ - عقاید مذهبی ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
       ۴.۶ - آثار وتألیفات ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
۵ - برخی از دیگر بزرگان خاندان تنوخی
۶ - فهرست منابع
۷ - پانویس
۸ - منبع


مشاهیر این خاندان که به قاضی تنوخی معروف اند، عبارت‌اند از:




۲.۱ - مقامات علمی ابوالقاسم علی بن محمدبن ابی الفَهم

ابوالقاسم علی بن محمدبن ابی الفَهم ، معروف به تنوخی کبیر، ملقب به «ریحانة الندماء»، فقیه، محدّث ، متکلم و شاعر .

۲.۲ - مناصب دولتی ابوالقاسم ابی الفَهم

وی در ۲۷۸ در انطاکیه به دنیا آمد و از جانب خلیفه عباسی، مطیع للّه (حک: ۳۳۴ـ۳۶۴)، به منصب قضا رسید.
[۱] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۸.

پس از آن‌که از منصب قضای بصره و اهواز (خوزستان) کنار گذارده شد، با وساطت سیف الدوله حمْدانی نزد خلیفه بغداد، مجدداً بدان منصب دست یافت. او از قضات مورد تأیید و ندیم مُهَلَّبی (متوفی ۳۵۲)، وزیر مطیع للّه و معزالدوله دیلمی، بود.
[۲] عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۳۹۳ـ۳۹۴، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۳] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۶.


۲.۳ - عقاید مدهبی ابوالقاسم ابی الفَهم

برخی او را فقیه حنفی و متکلم معتزلی معرفی کرده اند
[۴] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۷ـ ۷۸.
[۵] سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۸۵.
[۶] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۴، ص۹۰، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۷] ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، ج۱۱، ص۲۲۷، بیروت: دارالفکر العربی.
و برخی دیگر، به دلیل وجود قصیده‌ای از او در مدح حضرت علی و اهل بیت علیهم‌السلام در رد قصیده عبداللّه بن مُعتَز، خلیفه یک روزه عباسی،
[۸] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۸۰ـ۱۸۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۹] امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.
او را شیعه خوانده اند.
[۱۰] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۴۹، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
[۱۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.


۲.۴ - دیدگاه شوشتری درباره عقاید ابوالقاسم ابی الفَهم

شوشتری
[۱۲] نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
نام وی و همچنین محسّن بن علی و علی بن محسّن را در زمره شیعیان آورده اما به نظر می‌رسد که در شرح حال آنان اشتباه کرده باشد.

۲.۵ - دیدگاه محسن امین درباره عقاید ابوالقاسم ابی الفَهم

محسن امین در اعیان الشیعه ،
[۱۳] نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
به نقل از کتابی در باره علمای زیدیه ، به زیدی بودن او اشاره نموده است. گفته‌اند که تنوخی کتاب‌هایی در باب عروض ، قافیه ، فقه و حدیث نوشته بوده
[۱۴] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۶۳، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۵] ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۲، ص۵۹۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
و ابن تغری بِردی
[۱۶] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج ۴، ص ۱۶۸، ج۳، ص۳۱۰، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
کتاب الفرج بعدالشدّة را به اشتباه به او نسبت داده است.

۲.۶ - وفات ابوالقاسم ابی الفَهم

وی در ۳۴۲ در بصره درگذشت.
[۱۷] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۸.





۳.۱ - تاریخ ولادت ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم

ابوعلی مُحَسِّن بن علی بن محمدبن ابی الفهم ، محدّث و ادیب و شاعر. وی در ۳۲۷ در بصره به دنیا آمد.

۳.۲ - مناصب دولتی ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم

به سال ۳۴۶ در ضرابخانه‌ای در شهر اهواز (سوق الاهواز) به کار وارسی مسکوکات اشتغال داشت.
[۱۸] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.

در ۳۴۹ ابوسائب عُتبة بن عبیداللّه (قاضی القضاة همدان، متوفی ۳۵۰) و سپس مطیع للّه او را به منصب قضا در برخی شهرهای خوزستان گماردند.
[۱۹] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.
این توجه درباریان، بویژه عضدالدوله دیلمی (متوفی ۳۷۲)، تا ۳۷۱ ادامه داشت و پس از آن تنوخی در خانه تحت نظر بود و در شرایط سختی زندگی می‌کرد.
[۲۰] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۱۰۶، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.


۳.۳ - عقاید مذهبی ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم

او نیز همچون پدرش به اعتزال گرایش داشت که در کتابش نَشوارُ المُحاضرة، مشهود است.
[۲۱] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۸، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
نقل او مورد تأیید بود.

۳.۴ - تاریخ وفات ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم

وی در ۳۸۴ در بغداد درگذشت.
[۲۲] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.


۳.۵ - تألیفات ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم

تنوخی دیوان شعری داشته که از بین رفته است.
[۲۳] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.

از مشهورترین تألیفاتش، نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة در یازده مجلد است که تألیف آن را در ۳۶۰ آغاز نمود و بیست سال بعد به اتمام رساند. بعضی، آن را به نامهای جامع التواریخ، نشاورالمحاضرة، و نشوان المحاضرة نیز ضبط کرده اند.
[۲۴] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.
[۲۵] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۹۵۳،
[۲۶] آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
[۲۷] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۵ ـ۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۲۸] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.

به گفته عبود شالجی ، مصحح این کتاب،
[۲۹] مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه، ص۵ ـ۶، پانویس ۷، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
جامع التواریخ نامیدن کتاب اشتباه است، چون در مقدمه کتاب به نام آن اشاره شده است. این کتاب شامل قصصی است و از اهمّ موضوعات آن اخبار قضات و رفع مظلمه است.

۳.۶ - ویژگی‌های کتاب نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة

از ویژگیهای کتاب این است که مؤلف با طبقات مختلف مردم ارتباط بر قرار کرده و تمامی اخبار، اشعار و محاورات آن‌ها را شنیده و با بیانی واحد به نگارش در آورده است.
[۳۰] محمد زکی مبارک، النثر الغنی فی القرن الرابع، ج۱، ص۳۹۳، بیروت ۱۳۵۲/۱۹۳۴.


۳.۷ - علت تألیف نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة

به نوشته مؤلف، دلیل تألیف این کتاب، حفظ اخبار دولت‌ها و ملت‌ها و بیان فنون آن‌ها و به تمثیل در آوردن آن‌ها به منظور شناخت معاش و معاد و عواقب صلاح و فساد بوده است.
[۳۱] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳۲] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۱۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳۳] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.


۳.۸ - محل چاپ نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة

جزء اول این کتاب در ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۲۱ در قاهره به اهتمام مارگلیوث، مستشرق معروف، چاپ شد.
[۳۴] مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، پانویس ۱، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳۵] آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
همچنین وی این کتاب را به انگلیسی برگرداند و با نام احادیث قاضی عراقی در ۱۳۰۱ش /۱۹۲۲ در لندن منتشر کرد
[۳۶] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
عبود شالجی هشت جلد از این کتاب را در ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳ در بیروت چاپ کرد.

۳.۹ - آثار دیگر ابوعلی مُحَسِّن ابی الفهم

کتاب دیگر او، الفرج بعدالشدّة است که وی تألیف آن را در ۳۷۳ آغاز کرد
[۳۷] عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۴۰۵، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۳۸] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۹۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۳۹] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۷، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
اثر دیگر او، المُسْتَجادمِن فَعَلات ال اَجْواد است
[۴۰] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.
که آقابزرگ طهرانی نام آن را در الذریعه
[۴۱] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۲.
، المُستجاد مِن فعلات ال أمجاد و المسجّاد آورده و سرکیس در معجم المطبوعات
[۴۲] سرکیس، المعجم المطبوعات، ج۱، ستون ۶۴۴،
آن را المستجاد مِن فعلات ال اجداد ذکر نموده است. این کتاب را محمد کُردعلی در دمشق چاپ کرده است.
[۴۳] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
مجموعه اقوالی با نام عنوان الحکمة و البیان نیز از اوست که مارگلیوث آن را در مقدمه ترجمه انگلیسیِ جزء اولنشوارالمحاضرة آورده است
[۴۴] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۲، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.





۴.۱ - مناصب دولتی ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن

ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن ، محدّث و قاضی. وی در بصره به دنیا آمد.
[۴۵] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.

تاریخ دقیق ولادتش معلوم نیست. او نیز همچون پدرش علاوه بر منصب قضا، به کار در ضرابخانه نیز مشغول بود.
[۴۶] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۶۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
در نقلِ حدیث، صدوق و در حُکمِ قضا بسیار محتاط بود.
[۴۷] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.


۴.۲ - اساتید ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن

وی شاگرد شریف مرتضی علم الهدی (متوفی ۴۳۶) و ابوالعلاء معرّی

۴.۳ - شاگرد ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن

(متوفی ۴۴۹) و از استادان شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) بود.
[۴۸] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۴۹] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.


۴.۴ - مقامات علمی ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن

ابن خلّکان
[۵۰] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.
او را راوی اشعار بسیاری می‌داند و به نوشته افندی اصفهانی
[۵۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
وی اشعار فراوانی نیز از حفظ داشت.
منابع او را شاعر و ادیب معرفی کرده اند، اما از سروده های وی هیچ شعری نقل نشده است.
[۵۲] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.
[۵۳] امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.


۴.۵ - عقاید مذهبی ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن

او نیز در مذهب، معتزلی متمایل به شیعه بود،
[۵۴] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۵، ص۳۵۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
اما علامه حلّی او را در شمار علمای اهل سنّت ذکر کرده است.
[۵۵] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.


۴.۶ - آثار وتألیفات ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن

به گفته ابن تغری بردی،
[۵۶] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۵، ص۵۸، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
وی تألیفات سودمندی داشته و محسن امین
[۵۷] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
او را مؤلف کتاب الطوالات معرفی کرده است. وی در ۴۴۷ درگذشت و خطیب بغدادی بر جنازه اش نماز خواند
[۵۸] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.



برخی از دیگر بزرگان خاندان تنوخی عبارت‌اند از: اسحاق بن بهلول ، محدّث و فقیه (متوفی ۲۵۲)
[۵۹] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۶، ص۳۶۶ـ۳۶۹.
بهلول بن اسحاق، محدّث و قاضی (متوفی ۲۹۸ یا ۲۹۹)
[۶۰] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۷، ص۱۰۹ـ۱۱۰.
داوودبن هَیْثَم و احمدبن اسحاق ، محدّث، قاضی، فقیه و نحوی (متوفی قرن چهارم)
[۶۱] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۴، ص۳۰ـ۳۴.



(۱) آقابزرگ طهرانی، الذزیعه.
(۲) ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
(۳) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
(۴) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
(۵) ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان.
(۶) ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
(۷) ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
(۸) ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، بیروت: دارالفکر العربی.
(۹) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۱۰) امین، أعیان الشیعه.
(۱۱) مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
(۱۲) عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۱۳) حاجی خلیفه.
(۱۴) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی.
(۱۵) محمد زکی مبارک، النثر الغنی فی القرن الرابع، بیروت ۱۳۵۲/۱۹۳۴.
(۱۶) سرکیس، المعجم المطبوعات.
(۱۷) سمعانی، الانساب.
(۱۸) نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۱۹) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.


۱. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۸.
۲. عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۳۹۳ـ۳۹۴، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۳. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۶.
۴. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۷ـ ۷۸.
۵. سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۸۵.
۶. ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۴، ص۹۰، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
۷. ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، ج۱۱، ص۲۲۷، بیروت: دارالفکر العربی.
۸. یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۸۰ـ۱۸۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۹. امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.
۱۰. ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۴۹، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
۱۱. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۱۲. نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
۱۳. نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
۱۴. یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۶۳، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۱۵. ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۲، ص۵۹۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
۱۶. ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج ۴، ص ۱۶۸، ج۳، ص۳۱۰، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۱۷. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۸.
۱۸. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.
۱۹. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.
۲۰. یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۱۰۶، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۲۱. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۸، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۲. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.
۲۳. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۴. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.
۲۵. حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۹۵۳،
۲۶. آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
۲۷. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۵ ـ۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۸. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۹. مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه، ص۵ ـ۶، پانویس ۷، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۰. محمد زکی مبارک، النثر الغنی فی القرن الرابع، ج۱، ص۳۹۳، بیروت ۱۳۵۲/۱۹۳۴.
۳۱. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۲. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۱۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۳. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۴. مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، پانویس ۱، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۵. آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
۳۶. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۷. عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۴۰۵، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۳۸. یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۹۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۳۹. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۷، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۴۰. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.
۴۱. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۲.
۴۲. سرکیس، المعجم المطبوعات، ج۱، ستون ۶۴۴،
۴۳. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۴۴. مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۲، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۴۵. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.
۴۶. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۶۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۴۷. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.
۴۸. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۴۹. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۵۰. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.
۵۱. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۵۲. ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.
۵۳. امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.
۵۴. ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۵، ص۳۵۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
۵۵. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۵۶. ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۵، ص۵۸، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۵۷. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۵۸. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.
۵۹. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۶، ص۳۶۶ـ۳۶۹.
۶۰. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۷، ص۱۰۹ـ۱۱۰.
۶۱. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۴، ص۳۰ـ۳۴.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۳۹۶۷.    
titrlt;/refgt;



جعبه ابزار