خاندان عمران
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آلِ عِمران، از اعلام
قرآن کریم است که این عنوان تنها یک‌بار در کلام خدا آمده است. «اِنَّ اللّهَ اصْطَفی ادَمَ وَ نُوحاً وَ الَ اِبْراهیمَ وَ الَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمین؛
خداوند آدم و
نوح و
آل‌ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید.» مفسران در این‌که
عمران در این
آیه نام چه کسی است، اختلاف نظر دارند. مراد از عمران در این آیه به گفتۀ برخی از مفسران، پدر
حضرت موسی (علیه‌السلام) و به گفتۀ برخی دیگر، پدر
حضرت مریم (علیها‌السلام) است.
واژه آلِ‌عِمران فقط یک‌بار و در سومین سوره قرآن
آیه ۳۳ آمده است. از این‌رو، این
سوره، «آل عمران» نامیده شده است؛ «ان الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین؛
همانا خداوند،
آدم و
نوح و
آل‌ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید». کلمه «آل» معانى گوناگونى چون
خانواده، فرزندان، پیروان و شخص دارد. آلِ‌عِمران، از اعلام قرآن کریم، این عنوان تنها یک‌بار در کلام خدا آمده است.
مراد از عمران در این آیه به گفتۀ برخی از مفسران، پدر
حضرت موسی (علیه‌السلام) و به گفتۀ برخی دیگر، پدر
حضرت مریم (علیها‌السلام) است،
اما از آن‌جا که در آیۀ ۳۵ همین سوره، از «امراه عمران» (
همسر عمران) به عنوان مادر حضرت مریم (علیها‌السلام) سخن گفته می‌شود، و از آن پس نیز تا آیه ۶۰ سرگذشت حضرت مریم (علیها‌السلام) و
عیسی (علیه‌السلام) بیان می‌گردد، و نیز در سراسر قرآن، هیچ‌گاه نام پدر حضرت موسی (علیه‌السلام) ذکر نشده است، قول دوم درست می‌نماید.
بدین‌ترتیب مراد از آل‌عمران، حضرت مریم (علیها‌السلام) و حضرت عیسی (علیه‌السلام) و احتمالاً مادر مریم (علیها‌السلام) است.
برخی نیز گفته‌اند مراد از آل‌عمران، خود عمران است.
در روایات مسیحیان برای پدر حضرت مریم، نام دیگری ذکر شده است، ولی این سخن نزد مفسرین
مسلمان اعتباری ندارد.
مفسران در این‌که عمران در این آیه نام چه کسی است، اختلاف نظر دارند. برخی او را
عمران بن یصهر، پدر موسی (علیه‌السّلام) و
هارون و بعضی
عمران بن ماثان، پدر حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) می‌دانند که وی از نسل
سلیمان بن داوود و از نسل
یهودا پسر
یعقوب بن
اسحاق بن ابراهیم هستند.
گفته شده که بین این دو عمران، ۱۸۰۰ سال فاصله بوده است.
بیشتر مفسران بر این باورند که وی پدر مریم است؛ زیرا در ادامه
سوره آل‌عمران، سخن از پدر، مادر و فرزند مریم (و نیز
زکریا، (سرپرست وی) آورده شده، بنابراین، مقصود از عمران در این آیه نیز باید پدر مریم باشد و اگر منظور پدر موسی باشد، با آیات این
سوره تناسبی ندارد.
آیات پس از آیه ۳۳ به چگونگی برگزیدن آل‌عمران پرداخته، تکرار نام عمران در آیات بعد، مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم، غیر از شخص اول باشد، موجب اشتباه شنونده می‌شود که از کلام حکیم به دور است.
در مواردی، از پدر مریم به نام عمران یاد شده، ولی در هیچ جای قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است.
این آیه با آیه دیگری که درباره مریم و عیسی (علیهما‌السّلام) است، مطابقت زیادی دارد.
«وجعلنها و ابنها آیه للعالمین».
گفته شده که مقصود از عمران در این آیه و آیات بعد، پدر موسی می‌باشد؛ شاید عمران، پدر موسی نیز دختری به نام مریم داشته است؛ چنان‌که در
عهد عتیق نیز مریم، خواهر موسی و هارون و هر سه از فرزندان عمران به شمار آمده‌اند.
این سخن پذیرفتنی نیست؛ زیرا آیات، از مریمی سخن می‌گوید که سرپرستی او را زکریا، پدر
یحیی بر عهده داشته است و زکریا و یحیی هر دو در زمان عیسی می‌زیسته‌اند
و به شهادت قرآن، پیش از این زمان، کسی به نام یحیی نامیده نشده بود. همچنین مقصود از آل‌عمران، نمی‌تواند هر دو عمران باشد؛ زیرا نام عمران، پدر مریم، دو‌بار در قرآن آمده است و از عمران پدر موسی نامی برده نشده است. از سوی دیگر، فاصله آنها حدود ۱۸۰۰ سال است که با این فاصله زمانی، بعید به نظر می‌رسد که منظور هر دو باشد.
بر اساس مباحث گذشته، چه عمران پدر مریم باشد یا پدر موسى و هارون، در هر صورت، جزو
آل‌ابراهیم است؛
زیرا آل‌ابراهیم، چه از طریق
اسماعیل و چه از طریق
اسحاق، شامل هر دو عمران و همه پیامبران و معصومان پس از ابراهیم نیز مى‌شود؛
چنان‌که گروهى از مفسّران در تفسیر «ذُرِّيَّه بَعضُها مِن بَعض»
گفته‌اند: همه پیامبران، از ذرّيّه آدم و بعد ذرّيّه نوح، سپس ذرّيّه ابراهیم هستند.
برخى مفسّران، از جمله «وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیم»
چنین استفاده کرده‌اند: خداوند کسانى را برمى‌گزیند که در قول و عمل ثبات داشته باشند و چون آل‌عمران داراى این ویژگى بودند، برگزیده شدند.
بعضى نیز گفته‌اند: مقصود این است که خداوند از گفتار و نيّت‌هاى قلبى آنان آگاه است و ملاكِ گزینش آل‌عمران از این جهت است که در گفتار، صادق، و در نیت، پاک و خالصند؛
به هر حال، گزینش آنها بر اساس ارزش‌ها و شایستگى‌هاى موجود در خود آنان بوده است. در غیر این صورت، انتخاب فردی در جایگاه
نبی، ترجیح بدون دلیل است و این کار از خداوند حکیم، محال است.
برخى گفته‌اند عقاید انحرافى
یهود که مى‌گفتند ما فرزندان و دوستان خداییم و مسیح پسر خدا است، موجب شد تا خداوند در ابتداى آیه، فضایل پیامبران را نقل، و در پایان با جمله «وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیم» دروغگویان در حقّ
انبیاء را
تهدید کند.
بعضى نیز گفته‌اند: یادآورى امتیازهاى پیامبران گذشته، از جمله آل‌عمران، زمینه‌ساز
ایمان اهل‌کتاب به
پیامبر خاتم است؛
به‌ویژه که یادآور مى‌شود: پیغمبر خاتم، از خاندان همان پیامبران پیشین است و امّت‌هاى آنان همگى مأمورند به پیامبرى که آیین آنها را تصدیق مى‌کند، ایمان آورند.
از آن‌جا که مفسران، در معنای آل و مقصود از عمران، اختلاف نظر دارند، در معنای آل‌عمران نیز بر یک نظر نیستند و احتمال داده‌اند که منظور، یکی از اینها باشد:
۱. عیسی و مریم که این قول مشهور است.
۲. موسی و هارون.
۳. مؤمنان به عیسی؛ زیرا آل به معنای پیرو نیز آمده است.
۴.
امام علی (علیه‌السلام)؛ زیرا نام پدر حضرت در
تورات، عمران است.
۵. پیامبران و امامان معصومی که از نسل عمران هستند.
۶. شخص عمران، چنان‌که در آیه ۲۴۸
سوره بقره، از شخص موسی و هارون به آل، تعبیر شده است.
۱. قرآن کریم.
۲. محمود آلوسی، روح المعانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۳. هاشم بحرانی، البرهان، به کوشش محمود موسوی زرندی، قم، ۱۳۷۵ق، ۱/۲۷۷-۲۷۹.
۴. ابوالفتوح رازی، تفسیر، قم، ۱۴۰۴ق.
۵. جاراللـه زمخشری، الکشاف، قم، ۱۳۶۶ق، ۱/۳۵۵.
۶. محمدحسین طباطبائی، المیزان، بیروت، ۱۹۷۲م.
۷. فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، بیروت، ۲/۶۱.
۸. محمد بن جریر طبری، تفسیر، بیروت، ۱۳۸۳ق.
۹. محمد بن حسن طوسی، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، ۱۳۷۶ق، ۲/۴۴۰.
۱۰. محمد بن احمد قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، به کوشش ابواسحاق ابراهیم اطفیش، بیروت، ۱۳۷۲ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌عمران»، ج۲، ص۴۴۰. دانشنامه موضوعی قرآن پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «خاندان عمران»، تاریخ بازیابی ۹۶/۷/۲۹.
