ختم قرآن(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ختم قرآن، قرائت قرآن از ابتدا تا انتها با آدابی خاص. در فرهنگ اسلامی فضائل بسیاری برای ختم قرآن ذکر شده است؛ از جمله این که ختم کننده قرآن، گویی نبوت را میان دو پهلوی خود (یعنی در قلبش) جای داده است، اگرچه به وی وحی نمیشود. او یک دعای مستجاب دارد و درختی در بهشت نصیبش میگردد (کلینی، ج ۲، ص۶۱۱؛ متقی، ج ۱، ص ۵۳۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۸۹، ص ۲۰۴).
اصطلاح ختم قرآن به دوران پیامبر اکرم بازمیگردد (عاملی، ص ۷۱ـ۷۴) که براساس حدیثی نبوی (کلینی، ج ۲، ص ۶۱۳؛کلینی، ج ۲، ص ۶۱۱؛ مجلسی، ۱۳۶۳ش، ج ۱۲، ص ۴۹۷ـ۴۹۸)، ختم قرآن برای افراد مختلف بسته به میزان آموختههای آنان از قرآن مفهومی متغیر داشته است. همچنین مسئله زمان لازم برای ختم قرآن مورد بحث بوده است. برخی از صحابه بر ختمهای مکرر در کمترین زمان اصرار داشته اند اما براساس روایات، ختم قرآن در کمتر از سه روز یا یک هفته ممدوح نیست (احمد بن حنبل، ج ۱۰، ص ۲۴؛ ابوداوود، ج ۲، ص ۵۴ـ۵۶؛ کلینی، ج ۲، ص ۶۱۸ـ۶۱۹؛ متقی، ج ۱، ص ۶۰۶)، از آن رو که در سنّت اسلامی به ترتیل• و تبیین آیات قرآن بیش از تکرار و تعدد تلاوت آیات توجه شده است (کلینی، ج ۲، ص ۶۱۴؛ متقی، ج ۱، ص ۵۳۸ـ۵۳۹). از پیامبر اکرم نقل شده کسی که در کمتر از سه روز قرآن را ختم کند به فهم آیات دست نمییابد (دارمی، ج ۱، ص ۳۵۰؛ متقی، ج ۱، ص ۶۱۴) و چنین قرائتی به خواندن شتابزده و بیتوجه آیات میانجامد (کلینی، ج ۲، ص ۶۱۷). در حدیثی از امام رضا علیه السلام آمده است با اینکه میتوانم قرآن را در کمتر از سه روز ختم کنم، این کار را نمیکنم تا قرائتم بدون تدبر نباشد (بهاءالدین اربلی، ج ۳، ص ۱۱۰؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۸۹، ص ۲۰۴). در عین حال، سی تا چهل بار ختم قرآن در ماه رمضان به گونهای ویژه مجاز دانسته شده است (کلینی، ج ۲، ص ۶۱۸؛ مفید، ص ۳۱۲).
در برخی از گزارشها، نقلهای خارق العاده ای از ختم قرآن افراد مختلف ذکر شده که از آن جمله ختم قرآن در یک شبانهروز، یک نماز و یک رکوع است (امینی، ج ۵، ص ۳۳ـ۴۱). غزالی (غزالی، ج ۱، ص ۳۶۶) معتقد است برای عابدان و سالکانِ عملی شایسته نیست که کمتر از دو ختم قرآن در هفته داشته باشد اما سالکان قلبی و نیز مشتغلان به نشر علم میتوانند هفتهای یک ختم داشته باشند و افراد اهل تأمل و تفکر میتوانند قرآن را در یک ماه ختم کنند تا تأمل و تدبر لازم را در آیات داشته باشند. وی در ادامه، طریقه تقسیم‌بندی سورهها را متناسب با هریک از این روشهای ختم قرآن تشریح کرده است (غزالی، ج ۱، ص ۳۶۶ـ۳۶۷).
در روایات، سه بار تلاوت سوره توحید همانند ختم قرآن و از اینرو، این سوره معادل ثلث قرآن دانسته شده است (ابن بابویه، ۱۴۱۷، ص ۸۶؛ فتال نیشابوری، ص ۲۸۱؛ سیوطی، ج ۱، ص ۳۸۵). همچنین ثواب تلاوت یک آیه در ماه رمضان معادل ختم قرآن در ماههای دیگر قلمداد شده است (ابن بابویه، ۱۳۶۳ش، ج ۱، ص ۲۹۶؛ فتال نیشابوری، ص ۳۴۶). ختم قرآن در مدت اقامت در مکه برای حاجیان مورد تأکید قرار گرفته و در روایت است کسی که در مکه قرآن را ختم کند تا پیش از مرگ، رسول اکرم و نیز جایگاه خود را در بهشت میبیند (کلینی، ج ۲، ص ۶۱۲؛ خلخالی، ج ۵، ص ۵۰۸؛ روحانی، ص ۲۳۵).
ختم قرآن آداب ویژهای دارد از جمله ختم قرآن در روز جمعه (طوسی، ص ۳۲۲)؛ روزهداری در روز ختم قرآن (نووی، ج ۲، ص ۱۶۸)؛ و اینکه فرد پس از هر ختم قرآن، حتی اگر قصد ختم مجدد هم ندارد سوره فاتحه و پنج آیه نخست سوره بقره را قرائت و ختم قرآن را به فتح قرآن متصل کند (کلینی، ج ۲، ص ۶۰۵؛ ابن بابویه، ۱۳۶۸ش، ص ۱۰۲؛ متقی، ج ۱، ص ۶۰۷ـ۶۰۸؛ مازندرانی، ج ۱۱، ص ۲۸).
حضور در مجلس فتح قرآن به حاضر شدن در صحنه یکی از فتوحات اسلامی و حضور در مجلس ختم قرآن به حضور در هنگام تقسیم غنایم همانند شده است (متقی، ج ۱، ص ۵۴۱ـ۵۴۳). همچنین توصیه شده که ختمکننده قرآن آخرین سورههای قرآن را در میان خانواده، فرزندان و دوستان قرائت و برای آنها دعا کند چون دعای ختمکننده قرآن مستجاب است (دارمی، ج ۲، ص ۴۶۸ـ۴۶۹؛ ابن قدامه، ج ۱، ص ۸۰۳؛ هیثمی، ج ۷، ص ۱۷۲؛ سیوطی، ج ۱، ص ۳۸۲).
دعاهایی برای ختم قرآن از معصومین علیهمالسلام نقل شده (طوسی، ص ۳۲۳ـ۳۲۴) که دعای امام سجاد علیهالسلام (الصحیفة السجادیة، ص ۴۵۷ـ۴۶۱) از جامعترین و مشهورترین آنهاست (نوری، ج ۴، ص ۳۷۷ـ۳۸۲؛ صدیق عبدالفتاح، ص ۲۲ـ۲۲۳).
در مراسم ترحیم تازه درگذشتگان، قرآن را به پارههای سی یا شصتگانه تقسیم میکنند و هریک از شرکتکنندگان یک پاره از آن را قرائت میکند که در مجموع یک یا چند ختم قرآن صورت میگیرد. به این مراسم مجلس ختم یا تختیمه میگویند.
منابع :
(۱)ابن بابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷؛
(۲) ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛
(۳) ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ش؛
(۴) ابن قدامه، المغنی، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بیتا)؛
(۵) سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابیداود، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، (قاهره، بیتا)، چاپ افست (بیروت، بیتا.)؛
(۶) احمد بن حنبل، المسند، چاپ احمد محمد شاکر، ج۱۰، (قاهره)۱۳۹۲/۱۹۷۲؛
(۷) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷؛
(۸) علی بن حسین بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵؛
(۹) رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیتاللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰؛
(۱۰) عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن الدارمی، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق ۱۳۴۹؛
(۱۱) محمد روحانی، مناسک الحج، قم: مؤسسة المنار، (بیتا)؛
(۱۲) عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ] قاهره ۱۹۶۷[، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش؛
(۱۳) صدیق عبدالفتاح، جوامع دعاء ختم القرآن الکریم، قاهره ۲۰۰۱؛
(۱۴) محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛
(۱۵) جعفرمرتضی عاملی، حقائق هامّة حولالقرآن الکریم، قم ۱۴۱۰؛
(۱۶) علی بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم ۱۳۸۰ش؛
(۱۷) محمد بن محمد غزالی، احیاء علومالدین، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛
(۱۸) محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضةالواعظین، چاپ محمدمهدی خرسان، قم (بیتا)؛
(۱۹) کلینی، اصول الکافی؛
(۲۰) محمدصالح بن احمد مازندرانی، شرح اصولالکافی، مع تعالیق ابوالحسن شعرانی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰؛
(۲۱) علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سننالاقوال و الافعال، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛
(۲۲) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲۳) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آلالرسول، ج ۱۲، چاپ جعفر حسینی، تهران ۱۳۶۳ش؛
(۲۴) محمد بن محمد مفید، المُقْنِعَة، قم ۱۴۱۰؛
(۲۵) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸؛
(۲۶) یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، بیروت : دارالفکر، (بیتا)؛
(۲۷) علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبعالفوائد، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
