• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خداوندگار مسجد و مدرسه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


خداوندگار، مسجد و مدرسه، بنایی شامل مسجد و مدرسه و زاویه از قرن هشتم در ترکیه می‌باشد.


این بنا در دامنه کوهی در چکرک در غرب شهر بورسه قرار دارد. مسجد خداوندگار کتیبه‌ای که هویت و تاریخچه ساخت آن را روشن کند ندارد و تنها براساس وقف‌نامه‌ای که در ۷۸۷ تنظیم شده، سال اتمام بنا تعیین شده است
[۱] Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۵، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
Blar، ص۱۳۷.
[۲] Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۲، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
[۳] Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۵، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
این مسجد به دستور سلطان مراد اول عثمانی (۷۶۱ـ۷۹۱) ملقب به خداوندگار، به درخواست مادرش نیلوفرخاتون، احداث شد و ازاین رو به خداوندگار به معنای سلطان، شهرت یافت.
[۴] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).


این بنا با مسجد و زاویه در طبقه اول و مدرسه در طبقه دوم ساختاری غیرمعمول دارد.
[۵] بورسا، نخستین پایتخت امپراتوری عثمانی، ج۱، ص۱۵۱، تألیف سماوی ایجه و دیگران، ترجمه شهنازبیگی بروجنی.
[۶] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۰، London ۱۹۹۲.
گفته شده مانند بسیاری از مساجد آناطولی، در این بنا برای سلطان دفتری خاص و برای کارگزاران و منشیان سلطنتی حجره‌هایی وجود داشته است.
[۷] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
با این حال، اولیا چلبی
[۸] محمدظلىبن درویش اولیاچلبى، اولیا چلبى سیاحت‌نامه‌سى،ج ۲، ص ۱۴.
درباره کاربرد آموزشی حجره‌ها گزارش داده است.

این بنا در زمین لرزه‌های ۱۲۷۱، آسیب دید که بعد‌ها بدون تغییر اساسی بازسازی شد.
[۹] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۰، London ۱۹۹۲.
براساس کتیبه بالای ورودی بنا، مسجد خداوندگار مجددآ در ۱۳۲۲/ ۱۹۰۴ به دستور عبدالحمید دوم مرمت گردید.
[۱۰] Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۴، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
نقشه بنا به شکل مستطیلی است که بخش بیرون نشسته کوچکی در جانب جنوبی (قبله) دارد. ساختمایه اصلی آن آجر و سنگ است که به صورت سه رج آجر و یک رج سنگ در دیوار‌های بنا به کار رفته‌اند.
[۱۱] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
[۱۲] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱، London ۱۹۹۲.


ورودی مسجد در جانب شمالی، در وسط رواق پنج د‌هانه‌ای با طاق‌های نوکتیز، قرار دارد که با عبور از چند پله، دهلیزی و در دو طرف آن پلکان‌هایی برای دسترسی به طبقه دوم تعبیه شده است.
[۱۳] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
[۱۴] Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۷، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
این دهلیز به صحنی که چهار ایوان در چهار ضلع دارد، راه می‌یابد. ایوان مقابل ورودی از همه کوچک‌تر است و ایوان‌های شرقی، غربی و جنوبی طاق ضربی دارند.
[۱۵] Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۴، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
ایوان جنوبی (شبستان) همان قسمت بیرون نشسته مسجد است که در انتهای آن محراب قرار دارد. محراب نیز در جای خود بیرون نشسته است.
[۱۶] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
[۱۷] تصویر ۴۹۲، Celal Esad Arseven، ج۱، ص۲۴۷، Turk sanati tarihi، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
بر بالای صحن، گنبدی به قطر ۱۱ متر و ارتفاع ۲۳ متر قرار دارد.
[۱۸] Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۷، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
در طبقه اول، سطح شبستان بالاتر از دیگر قسمت‌هاست که سبب می‌شود نمازگزاران از نظر رتبه متمایز شوند. زمانی، برای رفع این مسئله، سطح صحن را بالا بردند، اما ممتازپاشا، والی بورسه، در ۱۳۲۲/ ۱۹۰۴ آن را به شکل گذشته بازگرداند.
[۱۹] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).


طبقه دوم مختص مدرسه و شبیه طبقه اول است، با ایوان پنج د‌هانه‌ای که روی رواق طبقه اول قرار گرفته است و سه گنبد کوچک بر بالای آن وجود دارد، با این تفاوت که د‌هانه‌های ایوان بالا هر کدام به دو د‌هانه تقسیم شده‌اند. همچنین در این طبقه اتاق بزرگی، احتمالا مخصوص مطالعه، بالای دهلیز طبقه اول قرار گرفته است. در طبقه دوم، دوازده حجره ۲.۵ × ۳.۵ متری در دو ضلع طولیِ محوطه مستطیل شکلِ طبقه بالا ساخته شده است. در هر طرف پلکان‌ها، دو حجره دیده می‌شود که احتمالا به مدرّسان تعلق داشته است. در اطراف این حجره‌ها، درست در سه ضلعی که بالای صحن طبقه اول است، راهرویی با طاق گهوار‌های، مشرف به صحن پایین، قرار دارد و حجره‌ها ناظر به صحن پایین‌اند. همچنین راهروی باریکی که در اطراف ایوان جنوبی طبقه پایین است، به اتاق گنبددار کوچکی راه دارد. این اتاق که بالای محراب قرار دارد، احتمالا نمازخانه یا محل خلوت‌گزینی بوده است. با این حال، ابهام کاربری آن‌که نمونه دیگری در میان بنا‌های عثمانی ندارد، حتی سبب شده این بنا را اثر معماری ایتالیایی فرض کنند. همچنین، استفاده سلطان از این اتاق در هنگام نماز، در حالی که فوق امام جماعت قرار می‌گرفته، محتمل دانسته شده است.
[۲۰] Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۷، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
[۲۱] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، London ۱۹۹۲.


در گوشه شمال شرقی، مناری است که پایه آن از طبقه دوم و از کنار ایوان آغاز شده و احتمالا پس از ساخت بنا در حدود ۸۲۰ افزوده شده است.
[۲۲] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
[۲۳] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱، London ۱۹۹۲.

نمای بیرونی دو طبقه بنا فضایی قصرگونه را تداعی می‌کند و پنجره‌های کوچک و‌اندک، سیمایی ایستا و حجیم از این مسجد به وجود می‌آورد.
[۲۴] بورسا، نخستین پایتخت امپراتوری عثمانی، ج۱، ص۱۵۲ـ۱۵۳، تألیف سماوی ایجه و دیگران، ترجمه شهنازبیگی بروجنی.


ساخت مسجد و زاویه خداوندگار بر روی تپه و خارج از فضای شهر در ابتدای حکومت عثمانی‌ها و شکل‌گیری الگو‌های مسجد و زاویه، گرایش‌های صوفیانه حکومت‌گران آن عهد را به نمایش می‌گذارد.
[۲۵] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱ـ ۴۲، London ۱۹۹۲.
از طرفی، طرح دو طبقه این بنا در مدارس دو طبقه عهد سلجوقیان (قرن پنجم و ششم) در سیواس، ارزروم و دیگر شهر‌ها دیده شده است. به ویژه صحن مرکزی که با گنبد پوشیده شده، با ایوان‌هایی در اطراف، تکرار الگوی مدارس آن عهد است،
[۲۶] Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
[۲۷] Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱، London ۱۹۹۲.
اما ترکیب مسجد، زاویه و مدرسه در یک بنای دوطبقه، طراحی ساختارشکنان‌های در ابتدای شکل‌گیری معماری عثمانی است.

(۱) محمدظلىبن درویش اولیاچلبى، اولیا چلبى سیاحت‌نامه‌سى، ج ۲، چاپ احمد جودت، استانبول ۱۳۱۴؛
(۲) بورسا، نخستین پایتخت امپراتورى عثمانى، تألیف سماوى ایجه و دیگران، ترجمه شهنازبیگى بروجنى، تهران: پانیذ، ۱۳۸۴ش؛
(۳) Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
(۴) Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
(۵) Lale Bulut، Aydogan Demir، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
(۶) Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، London ۱۹۹۲.

۱. ↑ Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۵، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
۲. ↑ Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۲، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
۳. ↑ Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۵، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
۴. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۵. ↑ بورسا، نخستین پایتخت امپراتوری عثمانی، ج۱، ص۱۵۱، تألیف سماوی ایجه و دیگران، ترجمه شهنازبیگی بروجنی.
۶. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۰، London ۱۹۹۲.
۷. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۸. ↑ محمدظلىبن درویش اولیاچلبى، اولیا چلبى سیاحت‌نامه‌سى،ج ۲، ص ۱۴.
۹. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۰، London ۱۹۹۲.
۱۰. ↑ Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۴، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
۱۱. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۱۲. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱، London ۱۹۹۲.
۱۳. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۱۴. ↑ Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۷، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
۱۵. ↑ Lale Bulut، Aydogan Demir، ج۱، ص۱۵۴، and Yekta Demiralp، "Bursa: city of sultans"، in Early Ottoman art: the legacy of emirates، Vienna، Austria: Museum With No Frontiers، ۲۰۰۲.
۱۶. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۱۷. ↑ تصویر ۴۹۲، Celal Esad Arseven، ج۱، ص۲۴۷، Turk sanati tarihi، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۱۸. ↑ Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۷، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
۱۹. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۲۰. ↑ Sheila S Blari، Jonathan M Bloom، ج۱، ص۱۳۷، The art and architecture of Islam: ۱۲۵۰-۱۸۰۰، Middlesex، Engl ۱۹۹۵.
۲۱. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، London ۱۹۹۲.
۲۲. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۲۳. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱، London ۱۹۹۲.
۲۴. ↑ بورسا، نخستین پایتخت امپراتوری عثمانی، ج۱، ص۱۵۲ـ۱۵۳، تألیف سماوی ایجه و دیگران، ترجمه شهنازبیگی بروجنی.
۲۵. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱ـ ۴۲، London ۱۹۹۲.
۲۶. ↑ Celal Esad Arseven، Turk sanati tarihi، ج۴، ص۲۴۵، Istanbul: Milli Egitim Basimevi، (nd).
۲۷. ↑ Godfrey Goodwin، A history of Ottoman architecture، ج۱، ص۴۱، London ۱۹۹۲.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۶۹۴۴.    



جعبه ابزار