خسرو فیروز بن ابیکالیجار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خسرو پیروز (خسرو فیروز) دیلمی (۴۴۰–۴۴۷ ه.ق.) ملقب به الملک الرحیم (مَلِکِ رحیم) و مُکَنّیٰ به ابونصر امیر
آل بویه عراق و فرزند
ابوکالیجار مرزبان بود.
الملک الرحیم ابونصر خسرو فیروز بن ابی کالیجار (د ۴۵۰ق/۱۰۵۸م)، مقارن
مرگ ابوکالیجار، در بغداد بود. آنگاه خطبه به نام او کردند و او خود را از خلیفه خواست لقب احترامآمیز و بیسابقه «الملک الرحیم» را به او دهد، ولی خلیفه امتناع کرد. سال بعد به فارس رفت و چون با اختلاف سخت میان ترکان بغداد و ترکان شیراز روبه رو شد، به
اهواز رفت و برادرش فولادستون بر
فارس چیرگی یافت
و
عزم تسخیر اهواز کرد. ابونصر به مقابله رفت و شکست خورد و اهواز را نیز از دست داد. اما در میان سپاه فولادستون در اهواز اختلاف افتاد و پارهای به ابونصر پیوستند و بقیه شهر را رها ساختند و ابونصر دوباره وارد اهواز شد (۴۴۲ق/۱۰۵۰م) و در عَسکَر مُکرَم اقامت گزید. آنگاه برای فریب امیر ابومنصور فولادستون و دیگر امیران شکست خورده که میخواستند طغرل سلجوقی را به یاری بخوانند، برادر خود امیر ابوسعد را به
فارس فرستاد و او بدون برخورد با مقاومت، بر اصطخر و
شیراز چیره شد (۴۴۳ق/۱۰۵۱م). از آن سوی فولادستون، به ابونصر که اینک، پس از جدایی سردارانش (چون بَساسیری و نورالدّوله دُبَیس بن مَزیَد) از او، به اهواز رفته بود، هجوم برد و او را به سختی درهم شکست و
اهواز را
تصرف کرد.
ابونصر به واسط واپس نشست. نیز در ۴۴۵ق/۱۰۵۳م، با سپاهی که از طغرل گرفته بود، شیراز را تصرف کرد. با این همه الملک الرحیم، طی ۲
سال بعد از آن، بر
بصره و ارجان چیره شد.
اما پایان کار وی فرا رسیده بود و نزاعهای داخلی میان دیلمیان، و تسلط ترکان بر امرای آل بویه،
دولت آنان را به سراشیب
سقوط افکنده بود. از آن گذشته، دولت تازه نفس سلجوقیان به سرعت
نیرو میگرفت و بالهای خویش را بر سراسر
ممالک اسلامی میگسترد. طغرل سلجوقی که از مدت ها پیش، استیلا بر
بغداد و
تحصیل مشروعیت حکومت خویش را در پیش
چشم داشت، از ضعف شدید آل بویه و پریشانیهایی که بساسیری در بغداد پدید آورده بود، نیک سود جست و در ۴۴۷ق/۱۰۵۵م، به بغداد تاخت و کس به نزد خلیفه فرستاد و اظهار اطاعت کرد و ترکان بغداد را وعده مال و احسان داد. ترکان نخست نپذیرفتند، ولی خلیفه از بیم بساسیری که میخواست
کاخ وی را به
تاراج دهد، طغرل را به بغداد خواند.
و
خطبه به نام او کرد (
جمعه، ۲۲
رمضان ۴۴۷ق/۱۵ دسامبر ۱۰۵۵م) و او در ۲۵ رمضان/۱۸ دسامبر وارد شهر شد.
روز بعد میان پارهای از مردم با یکی از سربازان طغرل نزاع شد و به گمان آن که ابونصر دیلمی به
جنگ با طغرل برخاسته همه بغداد جز
شیعیان کَرخ، بر سپاه طغرل شوریدند، اما به سختی شکست خوردند و طغرل، ابونصر فیروز را گرفت و به
قلعه سیروان و دولت آل بویه از بغداد برچیده شد. اما فولادستون که در همان سال بر شیراز چیره شده بود، تا سال بعد برجای بماند و در ۴۴۸ق/۱۰۵۶م، فضل بن حسن فضلویه شبانکاره ا/spanو را گرفت و زندانی کرد و سلسله آل بویه در
فارس نیز برافتاد. ابونصر فیروز را بعداً به
ری بردند ودر قلعه آن جا به
زندان افکندند تا در ۴۵۰ق/۱۰۵۸م، درگذشت.
دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «آل بویه»، ج۱، ص ۳۸۸.