خصوصیات تفسیر موضوعی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
براى تفسیر موضوعى در مقایسه با تفسیر ترتیبى ویژگى‌ها و امتیازاتى بیان شده که این امتیازات ناظر به دو قسم گونه دوم از تفسیر موضوعى‌اند.
شایان ذکر است که برخى از موارد ذیل ناظر به تفاوت تفسیر ترتیبى با هر دو شیوه گونه سوم است و برخى ناظر به یکى از این دو شیوه است:
۱. در تفسیر ترتیبى مفسر در مقابل قرآن مى‌نشیند و به ترتیب سوره‌ها و آیات معارف آن را استنباط و دریافت مى‌کند؛ اما در تفسیر موضوعى مفسر ابتدا به واقعیت زندگى خود مى‌نگرد و نیازهاى فکرى، اعتقادى، رفتارى، اجتماعى، اقتصادى و... را در جوانب مختلف زندگى احساس و سپس براى برآورده ساختن آن‌ها به قرآن مراجعه و با استنطاق از آن پاسخ آن‌ها را دریافت مى‌کند. در واقع در تفسیر موضوعى مفسر دائماً میان قرآن و واقعیت زندگى ارتباط و پیوندى محکم دیده، به آیات قرآن به عنوان مفسر و راهگشا و بیانگر نیازهاى زندگى خود نظر مى‌کند.
۲. در تفسیر ترتیبى مفسر به تحلیل مفردات و جمله‌هاى آیات پرداخته، مدلول‌هاى آن ها را استخراج مى‌کند؛ اما در تفسیر موضوعى مفسر افزون بر این مى‌کوشد از مجموع مدلول‌هاى جزئىِ پراکنده در سوره‌ها و پیوند آن‌ها با یکدیگر دیدگاه قرآن را درباره موضوعى خاص به دست آورد.
۳. در تفسیر ترتیبى مفسر معلومات تفسیرى فراوانى را ـ برحسب مقدار قرآنى که به ترتیب تفسیر مى‌کند ـ در حوزه‌هاى مختلف معرفتى و عملى به دست مى‌دهد، در حالى که در تفسیر موضوعى یک اندیشه را به مخاطب ارائه کرده، راه حل‌هاى گره گشایى را براى مشکلات واقعى ارائه مى‌دهد.(صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، ص۴۲_۴۳)
۴. انجام یک دوره کامل تفسیر ترتیبى نیازمند صرف زمان درازى است که این توفیق براى دانشمندان انگشت شمارى دست داده است؛ اما این زمان در تفسیر موضوعى کوتاه شده و هر مفسرى به فراخور حال و فرصت خود به تفسیر یک یا چند موضوع قرآنى مى‌پردازد.(محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ص۴۵_۴۷)
شایان گفتن است که وجود این امتیازها و تأکید بر ضرورت تفسیر موضوعى به معناى نبود پیوند میان این دو شیوه از تفسیر و بى نیازى تفسیر موضوعى از تفسیر ترتیبى نیست. تفسیر موضوعى به میزان زیادى مبتنى بر تفسیر ترتیبى است؛ به گونه‌اى که بعضى تفسیر ترتیبى را شرط لازم تفسیر موضوعى دانسته، این دو شیوه را دو مرحله متکامل در تفسیر مى‌دانند.(محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ص۳۹_۴۲؛ محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ص۴۴_۴۵؛ سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ص۵۴_۵۷) افزون بر این باید توجه داشت که رسالت عام قرآن تربیت و هدایت بشر در دو حوزه فرد و جامعه است و بهترین و نزدیک‌ترین راه و نقطه آغاز تحقق این رسالت، و هدایت آحاد جامعه قرائت ترتیبى آیات توأم با تدبر در آن‌هاست و براى حصول تدبر در قرآن نیازمند تفسیر ترتیبى هستیم.
فهرست منابع:
(۱) محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
(۲) صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
(۳) سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
