خمیس بن علی حوزی (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَوْزى ، حَوْزى، خَميسبن على، محدّث و عالم قرن پنجم. زادگاه وى احتمالا روستاى حوز، در بخش شرقى واسط، بوده است (رجوع کنید به ياقوت حموى، ج ۳، ص ۱۲۷۴). ابننقطه (ج ۲، ص ۳۸۱) تاريخ تولد او را شعبان ۴۴۲ دانسته، اما حافظ ابوطاهر احمدبن محمد سِلَفى (ص ۶۹)، به نقل از خود حوزى، سال ۴۴۷ را تاريخ تولد وى ذكر كرده است. حوزى در واسط از ابوتمّام محمدبن عبدالكريمبن محمدبن أبى زَنْبَقَه، ابوالمفضّل هِبةاللّهبن محمدبن محمدبن مَخْلَد، ابىالحسن علىبن محمد جُلاَّبى و ابوسعد احمدبن محمدبن خَطَّاب و برخى محدّثان ديگر حديث شنيد (رجوع کنید به ابننقطه، ج ۲، ص۳۸۰). ذهبى (۱۴۲۴، ج ۱۱، ص ۱۳۵)، بدون ذكر تاريخ دقيق، از سفر وى به بغداد سخن گفته است. بهنوشته ابننقطه (همانجا)، حوزى در بغداد از ابوالقاسم عبدالعزيزبن على أنماطِى، ابومنصور محمدبن محمد نديم عُكْبَرى و ابوالقاسم علىبن احمدبن بُسْرى حديث شنيد. به گفته ياقوت حموى (همانجا)، حوزى حافظ قرآن و حديث و دانا به رجال حديث بوده و رياست علمى اين علوم در واسط به او رسيده بود. وى شعر نيز مىسرود؛ ياقوت حموى (ج ۳، ص ۱۲۷۵)، سمعانى (۱۹۵۲، ص ۱۷۵) و ذهبى (۱۴۲۴، ج۱۱، ص ۱۳۵ـ۱۳۶) نمونهاى از اشعار او را نقل كردهاند. در شعرى كه ذهبى (۱۴۲۴، همانجا) از او نقل كرده، وى بر اشاعره و معتزله خرده گرفته و به ستايش اهل حديث و احمدبن حنبل پرداخته و خود را از اين گروه دانسته است. مطلبى درباره جرح او در منابع نقل نشده است و، باتوجه به استنادِ محدّثانِ پس از وى به كتابش در جرح و تعديل راويان واسط، به نظر مىرسد كه او را ثقه مىدانستهاند (رجوع کنید به ادامه مقاله). از جمله شاگردان او، ابوالجوائز سعدبن عبدالكريم، ابوطاهر سلفى، و ابوبكر عبداللّهبن عمران باقلانى مقرى (آخرين راوى او) بودند (ذهبى، ۱۴۲۴، ج ۱۱، ص ۱۳۵). سمعانى (۱۴۰۸، ج ۲، ص ۲۸۸) به گروهى از شاگردان او در واسط اشاره كرده كه خود آنها را ديده است. حوزى در شعبان ۵۱۰ در واسط درگذشت و احتمالا در همان شهر به خاك سپرده شد (رجوع کنید به ابننقطه، ج ۲، ص ۳۸۱).
ذهبى (۱۴۲۴، همانجا) به چندين تأليف وى اشاره كرده، اما فقط يكى از آثار او موجود است. اين اثر حاوى پاسخهاى حوزى به سؤالات حافظ ابوطاهر سلفى درباره برخى محدّثان ساكنِ واسط است. به نوشته سلفى (همانجا)، اين جزء اثرى حجيم است. اين اثر كه سؤالات الحافظ السلفى لخميس الحوزى عن جماعة من اهل واسط نام دارد و مورد استفاده رجاليان پس از او قرار گرفته بهكوشش مطاع طرابيشى (دمشق ۱۳۹۶/۱۹۷۶) بهچاپ رسيده است. ذهبى در آثارش از آن نقلقول كرده است، از جمله در سِيَراعلام النبلاء (براى نمونه رجوع کنید به ج۱۶، ص ۳۵۲، ج ۱۸، ص ۲۳۶، ۴۰۸، ۶۰۷، ج ۱۹، ص۱۱۱)، و كتاب تذكرة الحفاظ (براى نمونه رجوع کنید به ج ۳، ص ۹۶۶، ج ۴، ص ۱۲۲۶، ۱۲۳۶). ابنحجر عسقلانى نيز در لسان الميزان (براى نمونه رجوع کنید به ج ۱، ص ۳۸۸، ج ۳، ص ۳۱۶) از اين كتاب استفاده كرده است. ابننقطه (همانجا) از اين كتاب حوزى به عنوان جزء ياد كرده و نوشته كه آن را در اسكندريه سماع كرده است.
منابع:
(۱) ابنحجر عسقلانى، لسانالميزان، حيدرآباد، دكن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بيروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱؛
(۲) ابننقطه، تكملة الاكمال، چاپ عبدالقيوم عبدرب النبى، مكه ۱۴۰۸ـ۱۴۱۸؛
(۳) محمدبن احمد ذهبى، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بيروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛
(۴) همو، سيراعلام النبلاء، چاپ شعيب ارنؤوط و ديگران، بيروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸؛
(۵) همو، كتاب تذكرة الحفاظ، حيدرآباد، دكن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰؛
(۶) احمدبن محمد سِلَفى، معجم السفر، چاپ شيرمحمدزمان، اسلامآباد ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛
(۷) عبدالكريمبن محمد سمعانى، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودى، بيروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛
(۸) همو، كتاب الاملاء و الاستملاء، چاپ مكس ويسويلر، ليدن ۱۹۵۲؛
(۹) ياقوت حموى، معجمالادباء، چاپ احسان عباس، بيروت ۱۹۹۳.
/ فهيمه كلباسى اصفهانى /
