• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

درج (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




دَرَج (به فتح دال و راء) از واژگان نهج البلاغه به معنای راه رفتن، مردن و پيچيدن و چيزى را روى چيزى گذاشتن می‌باشد. از مشتقات آن در نهج البلاغه دُروج (به ضم دال و راء) به همان معنای پیشین، اِدْراج (به کسر همزه و سکون دال) به معنای داخل کردن و اِسْتِدْرَاج (به کسر همزه و سکون سین و کسر تاء و سکون دال) به معنای کم کم گرفتن است. امام علی (علیه‌السّلام) درباره فریب شیطان و نیز آدم مرده از این واژه استفاده کرده است. از اين ماده هيجده مورد در «نهج» آمده است.



دَرَج و دروج به معنای راه رفتن و مردن است: «دَرَجَ‌ دُرُوجاً: مشى و درج القومُ‌: ماتوا.» درج همچنین به معنای پيچيدن و چيزى را روى چيزى گذاشتن می‌باشد. ادراج به معنای داخل كردن است: «ادْرَجَ‌ الشيءَ في الشيءِ: ادخلهُ‌ فيه.» استدراج نیز به معنای كم كم گرفتن است. «اسْتَدْرَجَهُ‌ الله: اخذهُ‌ قليلاً قليلاً» و آن اين است كه خدا نعمت دهد و انسان متنبه نباشد تا به تدريج گرفتار شود.


امام (علیه‌السّلام) درباره فريب شيطان فرموده: «فَبَاضَ وَفَرَّخَ في صُدُورِهِمْ وَدَبَّ وَدَرَجَ في حُجُورِهِمْ» يعنى «در سينه‌های‌شان تخم گذاشته و جوجه در آورده و در آغوششان حركت كرده و راه رفته است يعنى مانند تربيت شدن بچه در آغوش مادر، شيطان در آغوش آن‌ها تربيت شده است.» (شرح‌های خطبه: )
درباره آدم مرده فرموده: «ثُمَّ أُدْرِجَ فِي أَكْفَانِهِ مُبْلِساً وَجُذِبَ مُنْقَاداً» «بعد در حال يأس از زنده شدن به كفن‌هاى خود داخل گرديد و با عدم مقاومت به قبر كشيده شد.» (شرح‌های خطبه: )
هم چنین آن حضرت فرموده: «كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَج بِالاِْحْسَانِ إِلَيْهِ وَمَغْرُور بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ» «اى بسا كسی كه با احسان به تدريج گرفته مى‌شود و اى بسا كسی كه به عيب پوشى خدا مغرور است.» (شرح‌های حکمت: )


از اين ماده هيجده مورد در «نهج» آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۸۰.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۲۹۸-۳۰۰.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۱۸۸.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۱۸۸.    
۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۱۸۹.    
۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۲، خطبه۷.    
۷. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۳۷، خطبه۷.    
۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۳، خطبه۷.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۷، خطبه۷.    
۱۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۵۹.    
۱۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۶۰-۵۶۱.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۴۶۲.    
۱۳. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۵۱-۱۵۲، ص۳.    
۱۴. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۲۸.    
۱۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۶۰، خطبه۸۲.    
۱۶. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۱۴۲، خطبه۸۱.    
۱۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۱۳، خطبه۸۳.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۵۹، خطبه۸۳.    
۱۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۵۵۳.    
۲۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۵۵۹-۵۶۰.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۳، ص۴۳۶-۴۳۷.    
۲۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۳۴.    
۲۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۲۷۰.    
۲۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۹۹، حکمت۱۱۱.    
۲۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۷۸، حکمت۱۱۶.    
۲۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۸۹، حکمت۱۱۶.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۶۱-۷۶۳، حکمت۱۱۶.    
۲۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۱۳.    
۲۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۱۳-۵۱۴.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۲، ص۶۹۵-۶۹۶.    
۳۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۱۷۸-۱۷۹.    
۳۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۲۸۱.    
۳۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۲، خطبه۷.    
۳۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۶۰، خطبه۸۲.    
۳۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۹۹، حکمت۱۱۱.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «درج»، ج۱، ص۳۸۰.    






جعبه ابزار