درسنامه مهدویت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«درسنامه مهدویت» اثر خدامراد سلیمانیان، مطالعه اندیشه مهدویت و موعودگرایی از ابتدای شکل گیری تا آغاز امامت
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و تحلیل و بررسی غیبت ولی عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف با استناد به
آیات،
احادیث، ادعیه، زیارتنامه‌ها و توقیعات خود آن حضرت می‌باشد که به
زبان فارسی و به سفارش بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف نوشته شده است.
درسنامه مهدویت (۱)، اولین بخش از مجموعه چهار جلدی درسنامه مهدویت، با عنوان «حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف از ولادت تا امامت» و درسنامه مهدویت (۲)، دومین بخش از این مجموعه با عنوان «حضرت مهدی علیه‌السّلام در دوران غیبت» است که در دو جلد ارائه شده است.
در جلد اول، مقدمه مؤلف در بیان ثمره بحث از مهدویت، آغازگر مباحث بوده و مطالب در پانزده درس، به شیوه آموزشی و کلاسیک، به بحث و بررسی درباره موضوع مهدویت، از ابتدای شکل گیری، تا آغاز امامت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف اختصاص یافته است.
جلد دوم نیز با مقدمه مؤلف در اشاره به اینکه غیبت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، رازی از رازهای خداوند است، آغاز و مباحث مربوط به پنهان زیستن حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در پانزده درس، به صورت کلاسیک و منظم، با استفاده از منابع تاریخی و حدیثی، طرح و بررسی شده است.
یکی از مسلمات تاریخ، وجود اندیشه موعودگرایی در شریعت‌های گذشته به ویژه ادیان ابراهیمی است و نویسنده با توجه به این مطلب، در جلد اول، اندیشه مزبور را در ادیان ابراهیمی دنبال کرده و با نقل مطالبی از کتب آن‌ها، به اثبات وجود این اندیشه در ادیان گذشته پرداخته است.
وی، سپس شش آیه از آیات قرآن را که در آن‌ها به مهدویت اشاراتی رفته است، ذکر کرده و آنگاه احادیثی از شیعه و اهل سنت برای اثبات مهدویت می‌آورد.
انحراف در مهدویت پیش از ولادت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، شناخت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، نسب پدری و پدر آن حضرت، ولادت، نام، القاب، شمایل و ویژگی‌های امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف از دیدگاه روایات، مهمترین سرفصل‌های این جلد می‌باشد.
در جلد دوم، پس از گزارش آغاز امامت حضرت مهدی علیه‌السّلام و نخستین اقدامات او، چگونگی غیبت وی طی سه مرحله: پنهان بودن جسم، پنهان بودن عنوان و پنهان بودن جسم و عنوان متناسب با شرایط، بیان شده است.
در فصول بعدی، بحث درباره فلسفه غیبت، فواید امام غایب، غیبت صغرا و نیابت خاص، ارتباط با امام در عصر غیبت کبرا و چگونگی زندگی ایشان در این دوران است.
انحرافات مهدویت و گروهای انحرافی پدید آمده در این عصر مانند بهائیه، بابیه، شیخیه و انجمن حجتیه از دیگر مطالب مورد مطالعه کتاب است.
فلسفه و علل غیبت، فواید امام غایب، غیبت صغری و نیابت خاص، ارتباط با حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در عصر غیبت، محل زندگی، همسر و فرزندان حضرتش، انحراف از مهدویت و انتظار در فرهنگ شیعه و غیبت کبری در نیابت عام، وظایف منتظران و کتابشناسی مهدویت از عناوین اصلی کتاب می‌باشد.
در پایان هر درس، سؤالاتی مربوط به همان درس، با عنوان خودآزمایی آمده و منابعی برای پژوهش بیشتر ارائه شده است.
عقیده به منجی، پیوسته در میان بیشتر ملت‌ها و پیروان ادیان وجود داشته و حتی اقوام مختلف جهان همچون اسلاوها، ژرمن‌ها، اسن‌ها و سلت‌ها نیز معتقدند سرانجام باید پیشوایی در آخرالزمان ظهور کند، بی عدالتی را از بین برده و حکومت جهانی تشکیل دهد.
با توجه به اهمیت این موضوع، در جلد اول، درس اول، تنها به دو دیدگاه یهود و مسیحیت پرداخته و به دلیل اینکه بیشتر متون سایر ادیان و مذاهب، غیر قابل استناد به پیامبران این ادیان بوده و در نسبت دادن به آن‌ها به صاحبان این شریعت‌ها تردیدی جدی وجود دارد، سایر دیدگاه‌ها مطرح نشده است.
درس دوم، درباره آیاتی از قرآن است که با استفاده از سخنان گهربار معصومین علیه‌السّلام ، در مورد حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف تفسیر، تاویل و یا تطبیق شده است.
با اشاره به اینکه در میان آموزه‌های اسلام، کمتر موضوعی به اندازه «مهدویت» مورد توجه و اهمیت قرار گرفته؛ به گونه‌ای که در هیچ یک از موضوعات بنیادین، به این اندازه سخن از معصومین علیه‌السّلام و بزرگان دین نرسیده و کمتر کتابی هست که در آن به این مهم نپرداخته است و با توجه به این که شناخت این منابع ارزشمند و سیر تدوین آن‌ها، می‌تواند ما را به آگاهی بیشتر نسبت به این مساله رهنمون شود، درس سوم، تنها به بررسی بعضی از کتاب‌های مهم در این رابطه پرداخته است از جمله: المحاسن ابن برقی، بصائر الدرجات ابن صفار، الغیبه محمد ابن ابراهیم بن جعفر نعمانی و...
درس چهارم و پنجم، بعد از آشنایی با جایگاه مهدویت در نگاه و متون اهل سنت، صحت و تواتر احادیث مربوط به حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف اثبات شده و در ادامه مشترکات اهل سنت و شیعه در موضوع مهدویت از جمله: حتمی بودن ظهور و قیام حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، نسب ایشان، ویژگی‌های جسمانی، همنام بودن با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، ویژگی‌های حکومت، نشانه‌های ظهور و... بررسی شده است.
در درس ششم، با بررسی برخی از فرقه‌ها و مدعیان مهدویت از جمله: کیسانیه، زیدیه، باقریه، ناووسیه، اسماعیلیه، موسویه، محمدیه، عسکریه و نفس زکیه دو نتیجه به دست آمده است:
۱- وجود اصل مهدویت به عنوان یکی از باورهای اصیل مسلمانان.
۲- مهم بودن اعتقاد به مهدویت در اذهان و قلوب آنان.
با توجه به اینکه یکی از وظایف مهم در برابر کژروی‌ها و انحرافات در موضوع مهدویت، شناخت واقعی حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و موضوعات مربوط به ایشان است، از این رو درس هفتم، به موضوع شناخت ایشان اختصاص دارد
در پایان نیز، به مناسبت، درباره «مهدی شخصی» و «مهدی نوعی» بحثی کوتاه ارائه شده است.
درس هشتم، روایات مربوط به نسب پدری حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را بررسی کرده و درس نهم و دهم، به بیان زندگی نامه پدر و مادر ایشان، پرداخته است.
چگونگی ولادت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، ادله‌ای که بر اثبات ولادت ایشان اقامه شده از جمله خبر دادن امام حسن عسکری علیه‌السّلام ، حکیمه خاتون، نسیم و ماریه خادمان بیت امام و گزارشات فراوانی از بزرگان شیعه و برخی دانشمندان اهل سنت و نیز انواع روایات درباره نام بردن حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف به نام خاص (محمد)، نام حضرت در کلام دانشمندان شیعه و اهل سنت و بعضی از القاب مشهور آن حضرت در درس یازدهم تا سیزدهم، بیان شده است.
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، اگر چه بسان دیگر ائمه علیه‌السّلام دارای صفات و ویژگی‌هایی است، اما دارای خصوصیاتی هستند که تنها درباره ایشان گفته شده که درس چهاردم، ابتدا به برخی ویژگی‌های جسمانی آن حضرت و سپس به پاره‌ای از ویژگی‌های اختصاصی ایشان پرداخته است.
آخرین درس، به کتاب شناسی مختصر و اجمالی کتاب‌هایی که در حوزه مهدویت نوشته شده اختصاص دارد از جمله: خورشید مغرب، عصر زندگی، حکومت جهانی مهدی، دادگستر جهان، در فجر ساحل و...
به امامت رسیدن آخرین حجت خداوند در سن خردسالی، همواره از سوی مخافان، به صورت چالشی در مباحث مهدویت مطرح شده است؛ گرچه این مساله، افزون بر برخی پیامبران، در برخی از پیشوایان معصوم علیه‌السّلام نیز رخ نموده بود. از این رو نویسنده در جلد دوم، درس اول، با تاکید بر پیشوایی آخرین امام معصوم علیه‌السّلام ، بعد از بیان نخستین اقدام حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در آغاز امامت، پیشینه پیامبری و امامت در خردسالی را مطرح کرده است.
مدت‌ها پیش از زاده شدن حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، آنگاه که معصومان علیه‌السّلام از آن حضرت سخن می‌گفتند، به پنهان زیستی آن حضرت نیز اشاره کرده‌اند. به عقیده مؤلف این پافشاری، بیش از آنکه در جهت آگاه کردن شیعیان باشد، برای زمینه سازی و آماده کردن آن‌ها بوده است.
در درس دوم، با بهره گیری از آن بیانات ارزشمند، کلیاتی از مباحث مربوط به غیبت آن حضرت، مطرح شده است.
پنهان زیستی آخرن حجت الهی، با ویژگی‌های خاص خود، پدیده‌ای است که هرگز در طول تاریخ رخ نداده و به نظر مؤلف طبیعی است که ذهن جستوجوگر انسان، همواره این پرسش را مطرح کند که چرا چنین رخدادی پدیده آمده است؟
نویسنده در درس سوم، در پاسخ به این پرسش که به چه علت بحث از چرایی و سبب‌های پنهان زیستی حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف از همان ابتدای مطرح شدن بحث مهدویت از طرف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و پیشوایان معصوم علیه‌السّلام همواره مورد توجه بوده، به برخی از حکمت‌ها و علت‌های این رویداد، با بهره برداری از کلام معصومان علیه‌السّلام اشاره کرده است.
همزمان با اعلام غیبت آخرین معصوم علیه‌السّلام ، برخی این پرسش را مطرح کردند که امامی که غایب است، چه فایده‌ای دارد؟ از این رو نویسنده در درس چهارم، به بیان فواید غیبت امام علیه‌السّلام از جمله نگهبانی از آیین خداوند با هدایت‌های باطنی، نگه داشت جامعه از ناامیدی و سرخوردگی، ایمنی بخشی از بلاها و... پرداخته است.
با اشاره به اینکه اگر غیبت، یکباره رخ می‌داد، ضربه سنگینی به پایگاه‌های مردمی و طرفداران امامت وارد می‌شد، نویسنده بر آن است تا در درس پنجم، درباره غیبت صغری و نیابت خاصه آن حضرت توضیح دهد.
پنهان زیستی حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف باعث شده است در مقایسه با بقیه پیشوایان معصوم علیه‌السّلام سخنان کمتری از آن حضرت در دست باشد و آنچه در درس ششم دنبال می‌شود، نگاهی است کوتاه به بخش‌هایی از سخنان و نوشته‌های ارزشمند ایشان.
در یک تقسیم، عمر حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف به چهار دوره: دوران زندگی با پدر خود، غیبت صغرا، غیبت کبرا و دوران ظهور تقسیم شده است و از آنجا که دوره اول، دوم و چهارم چندان محل مناقشه نیست، در درس هفتم، فقط به دوره سوم پرداخته شده و دیدگاه‌های متفاوت درباره ملاقات با آن حضرت، در دوران غیبت، بررسی شده است.
این دیدگاه‌ها عبارتند از: عدم امکان ملاقات به طور مطلق، امکان ملاقات بدون شناخت، وقوع ملاقات همراه با شناخت و عدم پذیرش ادعا و امکان ملاقات و پذیرش ادعا.
سر بودن پنهان زیستی حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف بسیاری از چگونگی‌های زندگی آن حضرت را در هاله‌ای از ابهام و اختلاف دیدگاه گذاشته است و درس هشتم و نهم، بعد از مطرح کردن دو دیدگاه پیرامون اثبات یا انکار همسر و فرزندان، به بررسی محل زندگی آن حضرت در دوران زندگی با امام حسن عسکری علیه‌السّلام ، غیبت و ظهور و نیز بررسی داستان جزیره خضرا پرداخته است.
آموزه مهدویت، به سبب ویژگی‌های ممتاز و پرجاذبه خود، همواره مورد بهره جویی و سوء استفاده افراد کژرو قرار گرفته و به وجود آمدن فرقه‌های منحرف در مهدویت گواهی بر این مدعاست. از این رو درس دهم و یازدهم، به بررسی این انحراف‌ها، زمینه‌های پیدایی آن، معرفی برخی از معروف‌ترین مدعیان دروغین از جمله: ابومحمد حسن شریعی، محمد بن نصیر نمیری، احمد بن هلال کرخی و فرقه‌های منحرف مانند شیخیه، بهائیه و انجمن حجتیه پرداخته است.
در درس دوازدهم، بعد از بیان معنای لغوی و اصطلاحی «انتظار فرج» و جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه، انتظار فرج به معنای عام و خاص توضیح داده شده و انواع انتظار صحیح و غلط، بنیان‌های پدیده انتظار و آثار فردی و اجتماعی آن تشریح شده است.
درس سیزدهم به برخی فضایل و برتری‌های منتظران با استفاده از روایات، اشاره کرده و آن‌ها را توضیح داده است از جمله این که: برترین مردم روزگار هستند، بسان حاضران در خیمه آن حضرت می‌باشند و...
چهاردهمین درس، به دنبال آن است بحث نیابت عام و ولایت فقیه را بررسی کرده و به وضعیت حکومت اسلامی در دوران غیبت کبرا اشاره کند.
آخرین درس، این جلد نیز، اختصاص به معرفی کتبی دارد که در زمینه مهدویت نوشته شده است از جمله: امامت و مهدویت، تاریخ غیبت کبری، مکیال المکارم، مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و...
فهرست مطالب در ابتدای هر جلد و فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده مؤلف، در انتهای همان جلد آمده است.
پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص دارد.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
