دلیل عکس صغرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دلیل عکس صغرا، از
اصطلاحات علم منطق بوده و برای اثبات ضروب منتج اشکال
قیاس اقترانی از آن استفاده می‌شود.
دلیل عکس صغرا، از
اصطلاحات علم منطق بوده و برای اثبات ضروب منتج اشکال
قیاس اقترانی از آن استفاده می‌شود.
دليل عکس صغرا يکى از راه‌هاى اثبات صحت انتاج ضروب
اشکال قیاس است که در برخي ضروب منتج شکل دوم، سوم و چهارم به‌کار مي‌رود.
دليل عکس صغرا اين گونه تشکيل مى‌شود که
صغرا را معکوس مي‌کنيم و آن را
کبرا و کبراى اصل را صغرا قرار مى‌دهيم تا
قیاس به صورت شکل اول در آيد و نتيجه‌اش را معکوس مى‌کنيم که با
نتیجه اصل يکى مى‌شود.
اين دليل در شکل دوم، فقط در ضرب دوم جارى مى‌شود، زيرا کبراى اين ضرب،
موجبه است و صلاحيت دارد که صغراى شکل اول قرارگيرد. صغراى اين ضرب،
سالبه کلیه است که به
کلیه منعکس مى‌شود و شرط کبراى شکل اول که کليت است در آن موجود است.
مثال: قياس اصل: هيچ اسبى خندان نيست و هر انسانى خندان است؛ پس هيچ اسبى انسان نيست.
اين قياس را از طريق عکس صغرا به شکل اول تبديل مي‌کنيم: هر انسانى خندان است و هيچ خندانى اسب نيست؛ پس هيچ انسانى اسب نيست،
و نتيجه اين قياس را معکوس مى‌کنيم: «هيچ اسبى انسان نيست». اين قضيه با نتيجه اصل، يکى، و
دلیل بر صحت انتاج آن است.
شيوه استفاده از «دليل عکس صغرا» براى اثبات صحت انتاج بعضى از ضروب شکل سوم بدين صورت است که صغراى قياس را
عکس مي‌کنند و آن را صغرا قرار مى‌دهند و کبراى اصل قياس به حال خود باقى مى‌ماند تا به صورت شکل اول در آيد. نتيجه به دست آمده از اين قياس با نتيجه اصل يکسان خواهد شد و دليل بر صحت نتيجه اصل است.
مثال: هر انسانى حيوان است و هر انسانى ناطق است؛ پس بعضى از حيوان‌ها ناطق‌اند.
قیاس مرکب از
عکس صغرا و عين کبرا چنين مى‌شود: بعضى از حيوان‌ها انسان هستند، و هر انسانى ناطق است؛ پس بعضى از حيوان‌ها ناطق‌اند اين نتيجه با نتيجه اصل يکسان و بنابراين، نتيجه اصل صحيح است.
جريان «دليل عکس صغرا» براى اثبات صحت انتاج ضرب سوم، چهارم و پنجم شکل چهارم (که دو
مقدمه آنها در
کیف اختلاف دارد و کبراى آنها کلى است) به اين نحو است که صغراى اين قياس را عکس مي‌کنند و آن را صغرا قرار مى‌دهند و کبرا به حال خود باقى مى‌ماند تا قياس به شکل دوم برگردد و نتيجه اين شکل با نتيجه اصل يکسان و دليل بر صحت نتيجه اصل خواهد بود.
مثال: «هيچ انسانى اسب نيست و همه ناطق‌ها انسان‌اند؛ پس هيچ اسبى ناطق نيست».
تبديل قياس به شکل دوم به واسطه انعکاس صغرا چنين است: «هيچ اسبى انسان نيست و همه ناطق‌ها انسان‌اند؛ پس هيچ اسبى ناطق نيست». اين قضيه عين نتيجه اصل است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «دلیل عکس صغرا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۷.
