ذاتی باب ایساغوجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذاتی باب ایساغوجی، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی محمولِ غیر خارج از ماهیت موضوع؛ شامل
جنس و
فصل و
نوع هم می‌شود.
ذاتی باب ایساغوجی، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی محمولِ غیر خارج از ماهیت موضوع؛ شامل
جنس و
فصل و
نوع هم می‌شود.
کلی در یک تقسیم به ذاتی و عَرَضی تقسیم می‌شود.
محقق طوسی در
منطق تجرید،
ذاتی را مقوّم
ذات شیء که خارج از ذات شیء نیست (ما یقوّم ذاته غیر خارجٍ عنه) می‌داند. مراد از مقوّم، آن است که
ماهیت، بدون آن محقَّق نمی‌شود و شامل نفس ماهیت که ذاتی افرادش است (مثل انسان برای زید و عمرو) و اجزای ماهیت (مثل حیوان و ناطق نسبت به انسان) می‌شود.
اکثر متقدمان، اطلاق ذاتی بر نفس ماهیت را منع کرده‌اند با این توجیه که ذاتی یعنی چیزی که منسوب به ذات است و شیء به خودش نسبت داده نمی‌شود، اما کسانی که آن را تجویز کرده‌اند ماهیت را ذاتی افراد آن قرار می‌دهند، نه ذاتی نفس ماهیت.در این کاربرد
عام، مراد از ذاتی، هر کلّی‌ای است که در مقایسه با جزئیات تحت خود، اگر فرض ارتفاع آن شود، جزئیات نیز منتفی شوند.
قید «غیر خارج از ذات شیء» برای اخراج چیزی است که مقوّم وجود شیء است، نه مقوّم ماهیت آن.مراد از مقوّم ماهیت، جنس و فصل، یا
ماده و
صورت، یعنی جزء ذهنی یا خارجی شیء است و مقوّم وجود شیء فاعل و غایت و موضوع آن است.
بنابراین کلی ذاتی سه‌گونه است: نوع، جنس و فصل و مراد از ذاتی در باب ایساغوجی (کلیات خمس) همین سه تاست.
کلی عَرَضی به محمولی گفته می‌شود که خارج از ذات موضوع است و یا فقط بر یک ماهیت عارض می‌شود؛ مانند ضاحک نسبت به انسان و یا بر چند ماهیت عارض می‌شود؛ مانند ماشی نسبت به انسان و غیر انسان از حیوانات؛
بنابراین کلی عرضی بر دو قسم است:
عرض خاص و
عرض عام و مراد از عرضی در باب کلیات خمس همین دو قسم است.
گاهی ذاتی بر محمولات خارج از ذات موضوع اطلاق می‌شود و آنها محمولاتی‌اند که از ذات موضوع انتزاع می‌شوند و تصور خود موضوع برای انتزاع آنها کافی است و واسطه دیگری در کار نیست. ذاتی در این استعمال را «
ذاتی باب برهان» می‌نامند.ذاتی باب برهان، عام‌تر از ذاتی باب ایساغوجی (
کلیات خمس) است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ذاتی باب ایساغوجی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۸.
