رسالة الاعضاء (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رسالة الاعضاء (کتاب) معرفی اجمالی:
«رسالة الاعضاء» تالیف ابن نفیس قرشی است از بزرگ‌ترین پزشکان قرن هفتم هجری است. این اثر از جمله آثار ناشناخته ابن نفیس به شمار می‌رود که حتی فهرست نگاران همانند حاجی خلیفه، بغدادی، زرکلی، کحاله، بروکلمان و دیگران به آن اشاره نکرده‌اند، بلکه حتی در فهارس کتابخانه‌های خطی هم اشاره‌ای به این رساله نشده است. با این حال جای هیچ گونه تردیدی در انتساب این رساله به ابن نفیس نیست، چرا که در تنها نسخه خطی این رساله- هم در ابتدا و هم در انتها- به صراحت ابن نفیس مؤلف آن شمرده شده است.
از تاریخ دقیق نگارش این رساله اطلاعی در دست نیست؛ تنها این مطلب برای ما مسلم است که رسالة الاعضاء بعد از تالیف کتاب شرح تشریح القانون به رشته تحریر درآمده است. از این رو در این اثر ابن نفیس گاه به تکمیل و یا تحشیه کتاب شرح تشریح القانون می‌پردازد از جمله در شرح تشریح قانون به طرح نظریه گردش قانون می‌پردازد و در رسالة الاعضاء آن نظریه را به صورت کامل تر بیان می‌کند.
ابن نفیس این رساله را به یکی از فرزندان امیر وقت که از او با نام حسام الدین یاد می‌کند کرده است. (رسالة الاعضاء، ص۶۲- ۶۱).
ساختار:
کتاب در پانزده فصل بدون بخش‌های کوچک تر به رشته تحریر درآمده است. برخی از عناوین فصول کتاب عبارت است از: قول کلی (کلیات) پیرامون اعضاء، احتیاج بدن انسان به اعضاء ریشه و مواضع آنها، احتیاج به اعضای خادم قلب و مواضع آنها، احتیاج به اعضای مغز و مواضع آنها، احتیاج به اعضای حواس ظاهری و مواضع آنها، بیان حاجت به اعضای گوارش و مواضع هر یک، نیاز به اعضای دفع فضولات و مواضع هر یک، احتیاج به آلات صوت و مواضع هر یک، استخوان‌ها، مفاصل، غضروف‌ها و احتیاج به آنها، شباهت و تفاوت‌های انسان و گیاه.
گزارش محتوا:
رسالة الاعضاء از تالیفات ناشناخته ابن نفیس است از این رو- برخلاف بسیاری از آثار دیگر ابن نفیس- گزارشی از آن در کتاب‌های طبی پزشکان دیگر مشاهده نمی‌شود. با این حال این رساله اثری ارزنده، پرمحتوا و در عین حال مختصر است. نکته قابل توجه در این رساله این است که از آخرین نگاشته‌های ابن نفیس است از این رو حاوی آخرین نظریات ابن نفیس در زمینه تشریح است.
ویژگی دیگر این رساله این است که محتوای آن تنها دربرگیرنده مسائل طبی نیست، بلکه ابن نفیس در این رساله مختصر به برخی از مسائل جامعه شناسی نیز می‌پردازد.
وضعیت کتاب:
رسالة الاعضاء- همانند بسیاری دیگر از آثار ابن نفیس- به تحقیق دکتر یوسف زیدان و بر اساس تنها نسخه خطی موجود از آن تصحیح شده است. دکتر زیدان علاوه بر تصحیح متن کتاب مقدمه‌ای مفصل پیرامون زندگی و آثار ابن نفیس نگاشته است. پاورقی‌ها نیز گاه به کاستی‌های نسخه اصل اشاره دارد و در برخی دیگر نکاتی در رابطه با متن آورده شده است.
در انتهای کتاب نمایه کلمات، فهرست منابع و فهرست مطالب ذکر شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
