روزنامه باختر امروز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روزنامه باختر امروز،
روزنامه عصر
تهران که از ۸
مرداد ۱۳۲۸ ش ، در تهران منتشرمی‌شد.
حسین فاطمی از همراهان اصلی
محمد مصدق در
جبهه ملی ایران، مؤسس، سردبیر و ناشر آن بود.
هیأت تحریریه آن را کسانی چون
محمدمحیط طباطبایی و
جلالی نائینی و
رحمت مصطفوی و
سپهر ذبیح و
ناصر امینی و
اسماعیل پوروالی، که بعضی از آن‌ها از روزنامه‌نگاران برجسته بودند، تشکیل می‌دادند.
نصرالله شیفته و
سعید فاطمی نیز با هیأت تحریریه همکاری داشتند.
قطع آن از قطع کوچک روزنامه‌ای اندکی بزرگ‌تر بود (۵۲-۳۲ سانتی متر) تعداد صفحات به چهار و شش و گاه هشت صفحه می‌رسید.
محتوای آن به اخبار داخلی و خارجی اختصاص داشت . معمولاً صفحه اول آن مصور و همراه با تفسیر سیاسی بود.
نام «باختر امروز» ترکیبی از نام دو روزنامه قدیم‌تر،
باختر و مرد امروز بود که حسین فاطمی با آن‌ها همکاری داشت .
سرمقاله‌های مهیّج روزنامه را که تفسیر نکته آموز رویدادهای روز و روشنگر دیدگاه‌ها و مواضع
جبهه ملی بود، خود فاطمی می‌نوشت .
باختر امروز به عنوان سخنگوی غیر رسمی جبهه ملی، مبارزه افکار عمومی را برای ملی شدن شرکت نفت
ایران و انگلیس ـ که اندیشه و پیشنهاد اصلی آن را مصدق پس از مرگ فاطمی به وی نسبت داد حمایت و رهبری می‌کرد.
باختر امروز چندبار توقیف شد و در دو نوبت سرگذشت و باختر به جای آن انتشار یافت . یک بار نیز در دوره نخست وزیری
سپهبد حاجیعلی رزم آرا، که با
قانون ملی شدن نفت مخالف بود، فاطمی بازداشت شد. پس از آنکه
مجلس سنا در ۲۹
اسفند ۱۳۲۹ لایحه ملی شدن نفت را تصویب کرد، مصدق در ۷
اردیبهشت ۱۳۳۰ به نخست وزیری رسید و فاطمی را به عنوان معاون خود و سخنگوی دولت برگزید. از آن پس به حیثیت سیاسی باختر امروز که روزانه در ۳۰۰۰۰ نسخه به چاپ می‌رسید (و این تعداد تا آن زمان در ایران بی‌سابقه بود) به مراتب افزوده شد، و دیدگاه‌هایش چه در ایران و چه در خارج به عنوان بازتاب افکار باطنی زمامداران
حکومت تعبیر می‌شد. فاطمی در ۲۵
آذر برای شرکت در
انتخابات از معاونت
استعفا داد. در ۲۷
بهمن ۱۳۲۹، هنگامی که وی بر مزار
محمد مسعود مدیر مسئول و سردبیر مقتول مرد امروز
خطابه یادبود ایراد می‌کرد، یکی از اعضای
جوان فدائیان اسلام به او
تیراندازی کرد. فاطمی که به زحمت از
مرگ رهیده بود، چندماهی
بستری شد. در این مدت نظارت مستقیم او بر باختر امروز قطع شد و حتی گاه
سرمقاله را نیز نمی‌توانست بنویسد. فاطمی در ۸
مهر ۱۳۳۱ به
وزارت خارجه منصوب شد و تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که حکومت مصدق با براندازی طراحی شده سازمان سیا ساقط شد، در این سمت باقی بود. در آن روز دفتر و چاپخانه باختر امروز
غارت شد و روزنامه به دست روزنامه فروش‌ها نرسید.
تقریباً ده سال پس از آن تاریخ ، گروهی از هواداران جبهه ملی که در
آمریکا و
اروپا به حال
تبعید به سر می‌بردند، سعی کردند تا تحت لوای این روزنامه مجدداً متشکل شوند و نام باختر امروز موقتاً احیا شد. از
فروردین ۱۳۴۰ هفته نامه منظمی با عنوان باخترامروز، دوره جدید به قطع خبرنامه زیر نظر
خسرو قشقایی و به سردبیری محمد عاصمی در مونیخ انتشار یافت .
از لحاظ صورت و محتوا میان باختر امروز اصلی و این دوره جدید مشابهت بسیار اندک بود و گفته‌اند که این نشریه تحت نفوذ
حزب توده و هواداران آن بوده است . این دوره انتشار پس از دوسال به پایان رسید.
میان سال‌های ۱۳۴۲ ش تا ۱۳۴۴ ش هواداران جبهه ملی در آمریکا به رهبری
سیدعلی شایگان ، از همکاران نزدیک محمد مصدق ، باختر امروز را نام نشریه رسمیشان قرار دادند که در این دوره حدود ده شماره نامنظم از این نشریه انتشار یافت .
روزنامه باختر امروز از ۹
تیر۱۳۲۸ به صورت پیش شماره و از ۸ مرداد همان سال با شماره مسلسل انتشار یافت .
به سبب مقاله‌های سیاسی تندش از بدو تأسیس تا شروع زمامداری دکتر محمدمصدق چندبار
توقیف شد.
مهم‌ترین آن‌ها از این قرار است : ۱۱ تا ۲۲ مرداد ۱۳۲۸؛
۲۵ مرداد تا ۱۱ شهریور؛
۲۰ شهریور؛
۲۷
مهر تا ۲۴
آبان ؛
۲ تا ۷
بهمن همان
سال . در ایام توقیف ، روزنامه سرگذشت به مدیریت
سیدمحمدعلی مصطفوی نایینی و باختر به مدیریت خود حسین فاطمی به تناوب به جای آن منتشر می‌شد.
از زمانی که جبهه ملی ایران به رهبری دکتر محمدمصدق تشکیل شد، روزنامه باختر امروز منعکس کننده دیدگاه‌ها و مواضع آن بود. پس از تشکیل دولت مصدق و انتخاب فاطمی به سمت معاونت نخست وزیر و سخنگوی دولت ، و سپس وزیر امور خارجه ، باختر امروز گرچه به صورت غیررسمی اما عملاً سخنگوی دولت مصدق و نشریه جبهه ملی ایران به شمار می‌رفت .
باختر امروز با اقبال خوانندگان روبرو شد وعلت این اقبال ، بیشتر سرمقاله‌های تند حسین فاطمی بود که لبه تیز حملات آن متوجه شرکت نفت ایران و انگلیس و دولت‌های وقت و
فساد اداری و نابسامانی اجتماعی و سیاسی بود. در این روزنامه مطالب متنوع و جالب هم چاپ می‌شد و چندتن از دانشجویان ایرانیِ خارج از کشور نیز گزارش‌های روزانه‌ای از اروپا می‌فرستادند. تفسیرهای سیاسی داخلی و خارجی و خبرهای کامل ودقیق مجلس از دیگر بخش‌های جالب توجه روزنامه بود. مقالات اجتماعی و سیاسی و بررسی تحولات سیاسی جهان به قلم و امضای
ذبیح الله منصوری نوشته می‌شد.
همکاران دیگر روزنامه که نامشان در مقاله فوق نیامده است عبارت اند از: فرخ بلوم، عزیز حاتمی، ارسلان خلعتبری، ابوطالب شیروانی(مدیر روزنامه میهن و نماینده دوره پنجم و ششم مجلس)، حسن صدر، محمدرضا عسکری، حسین مکی.
تندترین سرمقاله‌های فاطمی برضد
محمدرضا پهلوی و
دربار و
سلطنت، که در دستگیری و
اعدام او تأثیر انکارناپذیر داشت، در شماره‌های ۲۵ تا ۲۷ مرداد ۱۳۳۲ ش چاپ شده بود.
عمده‌ترین علت اینکه دفتر و چاپخانه این روزنامه جزو اولین جاهایی بود که در
تهران به
غارت رفت و به
آتش کشیده شد همان سرمقاله‌ها بود.
نخستین شماره نشریه فارسی دیگری که با عنوان باختر امروز در مونیخ و باهمکارانی جدید انتشار یافت، در ۲۹ اسفند ۱۳۳۹ هفت سال و هفت
ماه پس از براندازی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از چاپ بیرون آمد. در این نشریه زیر نام باختر امروز عبارت «ارگان جبهه ملی ایرانیان مقیم خارجه» به چشم می‌خورد و در شماره اول آمده بود که راه حسین فاطمی «تا سرنگونی و انهدام دستگاه حاکمه
غاصب و
خائن » ادامه خواهد یافت.
این نشریه دو هفتگی بود و غالباً اعلامیه‌های رسمی جبهه ملی ایران و «شورای عالی موقت جبهه ملی ایرانیان مقیم خارجه» در آن چاپ می‌شد. در این نشریه جز مقالات سیاسی، بعضی مطالب تاریخی مهم نیز به چاپ می‌رسید، از جمله نامه ابوالقاسم امینی درباره اسرار پنهان براندازی ۲۸ مرداد که در شماره ۳۱
خرداد ۱۲۴۰ درج شد و نامه دکتر محمد مصدق در شماره ۳۰ مهر ۱۳۴۱ که حاوی
تفقد او نسبت به گردانندگان نشریه بود. این نشریه تا شماره ۳۷ (۱۵ آبان ۱۳۴۱) به صورت منظم انتشار یافت و به طور کلی لحن آن تندتر از بیان و مواضع رسمی جبهه ملی ایران در داخل
کشور بود.
سومین نشریه فارسی با نام باختر امروز ، میان سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۴ با نظارت سید علی شایگان در ده شماره نامنظم از سوی هواداران جبهه ملی ایران در امریکا منتشر شد.
چهارمین نشریه فارسی با نام باختر امروز ماهنامه‌ای بود که به عنوان «نشریه سازمان‌های جبهه ملی ایران در خارج از کشور، بخش خاورمیانه» پس از ۱۳۴۸ در خارج از کشور انتشار یافت. این نشریه تندرو بود و موضع چپ داشت و اخبار گروه‌هایی را که در ایران با حکومت محمدرضا پهلوی مبارزه مسلحانه می‌کردند منعکس می‌کرد. از مواضع و شعارهای این نشریه پیداست که ظاهراً با سازمان و رهبران جبهه ملی ایران در داخل و خارج از کشور پیوند تشکیلاتی نداشته است.
(۱) بهرام افراسیابی، مصدق و تاریخ، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۲) باختر امروز، ۸ مرداد ۱۳۲۸ـ۲۷ مرداد ۱۳۳۲ ش.
(۳) ع. جانزداه، مصدق، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۴) نصرالله شیفته، زندگینامه و مبارزات شهید دکتر حسین فاطمی، تهران ۱۳۶۴ ش، غلامرضا مصوّر رحمانی، خاطرات سیاسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۵) خلیل ملکی، خاطرات سیاسی، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۶) مهدی آذر، «به یادبود اللهیار صالح»، آینده، سال ۱۴، ش ۱ـ۲ (فروردین اردیبهشت ۱۳۶۷ ش).
(۷) باخترامروز، ۸ مرداد ۱۳۲۸ـ۲۷ مرداد ۱۳۳۲ ش.
(۸) جبهه ملی ایران، یادنامه بیست و پنجمین سال شهادت دکتر فاطمی، تهران ۱۳۵۸ ش.
(۹) نصرالله شیفته، زندگینامه و مبارزات شهید دکتر حسین فاطمی، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۱۰) حسین فاطمی، خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی، چاپ بهرام افراسیابی، تهران ۱۳۶۶ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «روزنامه باختر امروز»، شماره۹۵.
