• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ستاره بهرام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ستاره بهرام، در ادبیات فارسی، ستاره‌ای از ستارگان هفتگانه و نماد جنگ و خونریزی است.



جایگاه بهرام را آسمان پنجم دانسته
[۱] عبدالرحمان عمادی، «ورهرام روز و بهرام چوبین رازی در عقاید قدیم»، ج۱، ص۴۱۷، فرهنگ‌ایران زمین، ج ۲۶، (بهار۱۳۶۵).
و اقلیم سوم را به او نسبت داده‌اند.
[۲] علی اکبر دهخدا، لغتنامه، ذیل مادّه، زیر نظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ ش.
این موقعیت نجومی، بی‌گمان، از هنگامی‌است که فرهنگ ایرانی زیر نفوذ فرهنگ‌های یونانی و بابلی قرار گرفت و ورهرام با آرس یونانی، مارس رومی و نِرگال بابلی یکی دانسته شد.


در‌این مفهوم بهرام، اغلب در نظم فارسی، در کنار دیگر سیارات از قبیل کیوان و برجیس (برای رعایت تناسب الفاظ) به کار رفته است.
[۳] محمدبن احمد دقیقی، دیوان، ج۱، ص۱۰۴، چاپ محمدجواد شریعت، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۴] بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۴۵۵، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۵] مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۳۷۳، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۶] اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۲۶۲، چاپ رکن الدین همایون فرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۷] اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۳۶۸، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.



بهرام همچنین مظهر خونریزی، خشم و سطوت و خودکامگی است.
[۸] محمدبن احمد دقیقی، دیوان، ج۱، ص۱۰۷، چاپ محمدجواد شریعت، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۹] طاهربن محمد ظهیر فاریابی، دیوان، ج۱، ص۵۲، چاپ هاشم رضی، تهران (بی تا).
[۱۰] طاهربن محمد ظهیر فاریابی، دیوان، ج۱، ص۹۸، چاپ هاشم رضی، تهران (بی تا).
[۱۱] اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۱۷۰، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۱۲] اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۱۸۵، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۱۳] مجدودبن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۹۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
در معنای اخیر از آن با ترکیبات کنایی، مانند «تُرک زمام کش»،
[۱۴] علی بن محمد انوری، دیوان، ج۱، ص۳۶۹، ج ۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
«شحنه میدان پنجم»،
[۱۵] حسن بن محمد حسن غزنوی، دیوان، ج۱، ص۲۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۲ ش.
«ناظم فلک»،
[۱۶] علی بن محمد انوری، دیوان، ج۱، ص۸، ج ۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
«ترک خنجرکش»
[۱۷] محمودبن علی خواجوی کرمانی، دیوان، ج۱، ص۱۶۸، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۶۹ ش.
یادشده و استعاره او با ملازمات و علایقی که عمدتاً جنگ افزارند، همراه است.
[۱۸] مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۲۸۹، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۹] مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۳۲۴ـ۳۲۵، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۰] مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۴۲۹، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۱] اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۴۲۳، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۲۲] علی بن محمود عماد فقیه، پنج گنج، ج۱، ص۲۰۹، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۵۶ ش.
‌اشاره به خونریزی بهرام، در ادبیات عصر حاضر نیز دیده می‌شود.
[۲۳] مهدی اخوان ثالث، ارغنون، ج۱، ص۱۰۵، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۴] مهدی اخوان ثالث، ارغنون، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۵] مهدی اخوان ثالث، ارغنون، ج۱، ص۱۴۴، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.



در گاهشماری قدیم‌ایرانیان، بهرام نام روز بیستم ماه
[۲۶] علی بن حسین مسعودی، مروج الذّهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۴۴، چاپ شارل پلاّ، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۷۹.
و ایزد روز سه شنبه است.
[۲۷] عبدالرحمان عمادی، «ورهرام روز و بهرام چوبین رازی در عقاید قدیم»، ج۱، صـ۴۱۹، فرهنگ‌ایران زمین، ج ۲۶، (بهار۱۳۶۵).
بهرام با رنگ سرخ و آهن نیز ملازمت دارد که از نقش وی در ایزدکده زردشتی مایه می‌گیرد. آمیزه‌ای از دو مفهوم روز سه‌شنبه و رنگ سرخ، که بهرام نماد آن‌‌هاشمرده شده، در هفت پیکر، داستان «گنبد سرخ شاهزاده روس»، منعکس است.


(۱) اثیر اخسیکتی، دیوان، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۲) مهدی اخوان ثالث، ارغنون، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) محمد علی اسلامی‌ندوشن، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۴) علی بن محمد انوری، دیوان، ج ۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۵) محمدبن محمد بلعمی، تاریخ بلعمی: تکمله و ترجمه تاریخ طبری، به تصحیح محمدتقی بهار، چاپ محمد پروین گنابادی، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۶) علی بلوکباشی، قهوه خانه‌های‌ایران، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۷) احمد تفضلی، تاریخ ادبیات‌ایران پیش از اسلام، چاپ ژالة آموزگار، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۸) مرتضی ثاقب فر، «سوگنامة فرود»، جهان نو، سال ۲۶ (زمستان ۱۳۴۹ـ بهار۱۳۵۰).
(۹) عبدالملک بن محمد ثعالبی، تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، ج ۱، ترجمة محمد فضائلی، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۰) حسن بن محمد حسن غزنوی، دیوان، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۱) بدیل بن علی خاقانی، دیوان، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۲) بدیل بن علی خاقانی، منشآت خاقانی، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۳) جلال خالقی مطلق، «عناصر درام در برخی از داستانهای شاهنامه»، در تن پهلوان و روان خردمند، چاپ شاهرخ مسکوب، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۱۴) محمود بن علی خواجوی کرمانی، دیوان، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۱۵) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «آل میکال» (از سیدعلی آل داود).
(۱۶) محمد بن احمد دقیقی، دیوان، چاپ محمدجواد شریعت، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۷) علی اکبر دهخدا، لغتنامه، زیر نظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ ش.
(۱۸) احمد بن داود دینوری، اخبار الطوال، ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۱۹) محمد امین ریاحی، فردوسی: زندگی،‌اندیشه و شعر او، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۲۰) عباس زمانی، تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۲۱) سعدالدین وراوینی، مرزبان نامه، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۲۲) محمد قلی سلیم تهرانی، دیوان، چاپ رحیم رضا، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۲۳) مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۲۴) هادی سیف، نقاشی قهوه خانه، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۲۵) سیروس شمیسا، فرهنگ تلمیحات، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۲۶) محمدبن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ ۱۹۶۷).
(۲۷) طاهر بن محمد ظهیر فاریابی، دیوان، چاپ هاشم رضی، تهران (بی تا).
(۲۸) علی بن محمود عماد فقیه، پنج گنج، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۲۹) عبدالرحمان عمادی، «ورهرام روز و بهرام چوبین رازی در عقاید قدیم»، فرهنگ‌ایران زمین، ج ۲۶، (بهار۱۳۶۵).
(۳۰) محمد بن محمد عوفی، لباب الالباب، چاپ ادوارد براون و محمد قزوینی، لیدن ۱۹۰۳ـ۱۹۰۶.
(۳۱) ابوالقاسم فردوسی، شاهنامة فردوسی، متن انتقادی، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
(۳۲) حسین فریار، (درباره) «زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، راهنمای کتاب، سال ۱۲، ش ۹و۱۰ (آذر و دی ۱۳۴۸).
(۳۳) مهدی قریب، بازخوانی شاهنامه: تأملی در زمان و‌اندیشه فردوسی، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۳۴) آرتور امانوئل کریستن سن،‌ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۳۵) مسعود سعد سلمان، دیوان، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳۶) علی بن حسین مسعودی، مروج الذّهب و معادن الجوهر، چاپ شارل پلاّ، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۷۹.
(۳۷) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.


 
۱. ↑ عبدالرحمان عمادی، «ورهرام روز و بهرام چوبین رازی در عقاید قدیم»، ج۱، ص۴۱۷، فرهنگ‌ایران زمین، ج ۲۶، (بهار۱۳۶۵).
۲. ↑ علی اکبر دهخدا، لغتنامه، ذیل مادّه، زیر نظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ ش.
۳. ↑ محمدبن احمد دقیقی، دیوان، ج۱، ص۱۰۴، چاپ محمدجواد شریعت، تهران ۱۳۶۸ ش.
۴. ↑ بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۴۵۵، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۵. ↑ مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۳۷۳، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۶. ↑ اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۲۶۲، چاپ رکن الدین همایون فرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
۷. ↑ اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۳۶۸، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
۸. ↑ محمدبن احمد دقیقی، دیوان، ج۱، ص۱۰۷، چاپ محمدجواد شریعت، تهران ۱۳۶۸ ش.
۹. ↑ طاهربن محمد ظهیر فاریابی، دیوان، ج۱، ص۵۲، چاپ هاشم رضی، تهران (بی تا).
۱۰. ↑ طاهربن محمد ظهیر فاریابی، دیوان، ج۱، ص۹۸، چاپ هاشم رضی، تهران (بی تا).
۱۱. ↑ اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۱۷۰، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۲. ↑ اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۱۸۵، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۳. ↑ مجدودبن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۹۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
۱۴. ↑ علی بن محمد انوری، دیوان، ج۱، ص۳۶۹، ج ۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۵. ↑ حسن بن محمد حسن غزنوی، دیوان، ج۱، ص۲۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۶. ↑ علی بن محمد انوری، دیوان، ج۱، ص۸، ج ۱، چاپ محمد تقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۷. ↑ محمودبن علی خواجوی کرمانی، دیوان، ج۱، ص۱۶۸، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۸. ↑ مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۲۸۹، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۹. ↑ مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۳۲۴ـ۳۲۵، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۰. ↑ مسعود سعد سلمان، دیوان، ج۱، ص۴۲۹، چاپ رشید یاسمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۱. ↑ اثیر اخسیکتی، دیوان، ج۱، ص۴۲۳، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۳۷ ش.
۲۲. ↑ علی بن محمود عماد فقیه، پنج گنج، ج۱، ص۲۰۹، چاپ رکن الدین همایونفرخ، تهران ۱۳۵۶ ش.
۲۳. ↑ مهدی اخوان ثالث، ارغنون، ج۱، ص۱۰۵، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۴. ↑ مهدی اخوان ثالث، ارغنون، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۵. ↑ مهدی اخوان ثالث، ارغنون، ج۱، ص۱۴۴، تهران ۱۳۶۱ ش، همو، زمستان، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶. ↑ علی بن حسین مسعودی، مروج الذّهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۴۴، چاپ شارل پلاّ، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۷۹.
۲۷. ↑ عبدالرحمان عمادی، «ورهرام روز و بهرام چوبین رازی در عقاید قدیم»، ج۱، صـ۴۱۹، فرهنگ‌ایران زمین، ج ۲۶، (بهار۱۳۶۵).



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهرام»، شماره۲۲۳۶.    



جعبه ابزار