• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شمس‌الدین ابن‌بطریق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن بِطْریق، ابوحسین، یا ابوزکریا شمس الدین یحیی بن حسن بن حسین بن علی بن محمد بن بطریق اسدی حلی (۵۲۳ -۶۰۰ق /۱۱۲۹- ۱۲۰۴م)، محدث، فقیه ، ادیب و متکلم امامی می‌باشد.


آل بطریق از خاندان های بزرگ علم و ادب در حله بودند. ابن بطریق و دو فرزندش علی و محمد از مشهورترین افراد این خاندان به شمار می‌آیند.
[۱] صدر حسن، تأسیس الشیعة، ج۱، ص۱۲۹، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.
[۲] صدر حسن، تأسیس الشیعة، ج۱، ص۱۳۰، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.
به گفته بحرالعلوم امروز از بازماندگان این خاندان بزرگ شیعه کسی را در حله نمی‌شناسیم.
[۳] صدر حسن، تأسیس الشیعة، ج۱، ص۲۸۴ حاشیه، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.


وی فقه و کلام را بر مذهب امامیه نزد سدیدالدین محمود حمصی فراگرفت و نحو ، لغت ، نظم و نثر را نیز بیاموخت
[۴] مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، مدخل، ص۱۴۹، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
[۵] ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۴۷، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
و چندان کوشید تا در مذهب امامیه به مرتبه افتاء دست یافت. وی مدتی در بغداد و سپس در واسط سکنی گزید و به زهد و پرهیز شهرت یافت.
[۶] ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۴۷، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.


مشایخ عمده روایی او از اهل سنت عبارتند از:
ابوالغنائم معمر بن محمد بن احمد بن عبدالله حسینی، ابوجعفر اقبال بن مبارک بن محمد عکبری واسطی، ابوبکر عبدالله بن منصور بن عمران باقلانی، ابوالحسن محمد بن حسن بن علی بن وزیر ابوالعلاء واسطی، محمد بن یحیی بن محمد بن ابی السطلین علوی بغدادی و دیگران.
[۷] ابن بطریق یحیی بن حسن، کتاب خصائص الوحی المبین، ج۱، ص۱۹-۲۲، به کوشش محمدباقر محمودی، تهران، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.

از مشایخ خاصه ( شیعه ) وی بیش‌تر از عمادالدین ابوجعفر محمد بن قاسم طبری صاحب بشارة المصطفی، احمد بن طاهر بن علی بن طاهر حسینی و محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی نام برده است.
[۸] مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، مدخل، ص۱۴۹، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.


شاگردان و راویان او عبارتند از:
علی بن یحیی بن حسن بن بطریق، ابوالحسن علی بن یحیی خیاط سورآوی
[۹] آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، ص۱۱۸، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
، شرف الدین فخار بن سعد بن فخار بن احمد
[۱۰] آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، ص۱۲۹، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
، نجم الدین محمد بن ابی هشام علوی،
[۱۱] مصطفوی حسن، مقدمة اختیار معرفة الرجال طوسی، ج۱، ص۲۰، مشهد، ۱۳۴۸ش.
صفی الدین محمد بن معد بن علی
[۱۲] آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۶، ص۳۳۸، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
، ابوحامد نجم الاسلام محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حسینی حلبی
[۱۳] افندی عبدالله، ریاض العلماء، ج۵، ص۳۵۸، به کوشش احمد حسینی و محمود مرعشی، قم، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.
و محمد بن جعفر مشهدی.
[۱۴] حر عاملی محمد، امل الآمل، ج۲، ص۳۴۵، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.    


ابن بطریق در ۷۷ سالگی در شعبان ۶۰۰/ آوریل ۱۲۰۴ درگذشت.
[۱۵] ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۴۷، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
[۱۶] آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۸۳.
[۱۷] آقابزرگ، الذریعة، ج۴، ص۱۹۸.




۶.۱ - الف - خطی

• ابطال شبهة المتأولین لنص ولایة امیرالمؤمنین؛
• المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار؛
[۱۸] محفوظ حسین علی، المخطوطات العربیة فی العراق، ج۴، ص۲۳۶، مجلة معهد المخطوطات العربیة، قاهره، س ۴، شم ۲، ربیع الاخر (۱۳۷۸/ نوامبر ۱۹۵۸).
که مستدرک کتاب العمدة است.
[۱۹] آقابزرگ، الذریعة، ج۱۵، ص۳۳۴.
مجلسی احتمالاً نسخه ای از آن را به خط نویسنده در دست داشته است.
[۲۰] مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۲۹، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.

• المناقب؛
[۲۱] حر عاملی محمد، امل الآمل، ج۲، ص۳۴۵، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.    
آقابزرگ
[۲۲] آقابزرگ، الذریعة، ج۲۲، ص۳۱۸.
به چاپ این کتاب اشاره کرده است.

۶.۲ - ب - چاپی

• عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار؛
مؤلف در این کتاب آرای اهل سنت را درباره مناقب امام علی (علیه‌السلام) از کتاب های صحاح سته ، تفسیر ثعلبی، مناقب ابن مغازلی، حلیة ابونعیم، مغازی ابن اسحاق، فردوس ابن شیرویه، مناقب سهائی و جز اینان گرد آورده است.
این کتاب یک بار در تبریز در ۱۳۰۹ق /۱۸۹۲م و سپس در قم در ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م منتشر شده است.
• خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین؛
این اثر در برگیرنده آیاتی است که به اعتراف عامه و شهادت صحاح سته در مناقب امام علی (علیه‌السلام) نازل شده است.
خصائص نخستین بار در ۱۳۱۱ق /۱۸۹۳م به همراه نورالهدایة دوانی و پس از آن در ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م به کوشش محمدباقر محمودی در تهران به چاپ رسیده است.
آثار دیگری نیز به ابن بطریق نسبت داده شده است.
[۲۳] آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۸۳.
[۲۴] آقابزرگ، الذریعة، ج۴، ص۱۹۸.
[۲۵] آقابزرگ، الذریعة، ج۱۰، ص۱۸۸.
[۲۶] کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۹۱، بیروت، ۱۹۵۷م.
[۲۷] مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۷۴، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.    


(۱) آقابزرگ، الذریعة.
(۲) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۶، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
(۳) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
(۴) ابن بطریق یحیی بن حسن، کتاب خصائص الوحی المبین، به کوشش محمدباقر محمودی، تهران، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
(۵) ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
(۶) افندی عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی و محمود مرعشی، قم، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.
(۷) بحرالعلوم محمدصادق، حاشیه بر لؤلؤة البحرین بحرانی، قم، مؤسسة آل البیت.
(۸) حر عاملی محمد، آمل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.
(۹) صدر حسن، تأسیس الشیعة، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.
(۱۰) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۱۱) مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
(۱۲) محفوظ حسین علی، المخطوطات العربیة فی العراق، مجلة معهد المخطوطات العربیة، قاهره، س ۴، شم ۲، ربیع الاخر (۱۳۷۸/ نوامبر ۱۹۵۸).
(۱۳) مصطفوی حسن، مقدمة اختیار معرفة الرجال طوسی، مشهد، ۱۳۴۸ش.

۱. ↑ صدر حسن، تأسیس الشیعة، ج۱، ص۱۲۹، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.
۲. ↑ صدر حسن، تأسیس الشیعة، ج۱، ص۱۳۰، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.
۳. ↑ صدر حسن، تأسیس الشیعة، ج۱، ص۲۸۴ حاشیه، بغداد، شرکة النشر و الطباعة العراقیة.
۴. ↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، مدخل، ص۱۴۹، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۵. ↑ ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۴۷، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
۶. ↑ ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۴۷، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
۷. ↑ ابن بطریق یحیی بن حسن، کتاب خصائص الوحی المبین، ج۱، ص۱۹-۲۲، به کوشش محمدباقر محمودی، تهران، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
۸. ↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، مدخل، ص۱۴۹، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۹. ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، ص۱۱۸، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
۱۰. ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، ص۱۲۹، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
۱۱. ↑ مصطفوی حسن، مقدمة اختیار معرفة الرجال طوسی، ج۱، ص۲۰، مشهد، ۱۳۴۸ش.
۱۲. ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۶، ص۳۳۸، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، دارالکتاب العربی.
۱۳. ↑ افندی عبدالله، ریاض العلماء، ج۵، ص۳۵۸، به کوشش احمد حسینی و محمود مرعشی، قم، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.
۱۴. ↑ حر عاملی محمد، امل الآمل، ج۲، ص۳۴۵، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.    
۱۵. ↑ ابن حجر احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۴۷، حیدرآباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
۱۶. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۸۳.
۱۷. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۴، ص۱۹۸.
۱۸. ↑ محفوظ حسین علی، المخطوطات العربیة فی العراق، ج۴، ص۲۳۶، مجلة معهد المخطوطات العربیة، قاهره، س ۴، شم ۲، ربیع الاخر (۱۳۷۸/ نوامبر ۱۹۵۸).
۱۹. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۵، ص۳۳۴.
۲۰. ↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۲۹، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۲۱. ↑ حر عاملی محمد، امل الآمل، ج۲، ص۳۴۵، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.    
۲۲. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲۲، ص۳۱۸.
۲۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۸۳.
۲۴. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۴، ص۱۹۸.
۲۵. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۰، ص۱۸۸.
۲۶. ↑ کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۹۱، بیروت، ۱۹۵۷م.
۲۷. ↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۷۴، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.    


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «شمس الدین ابن بطریق»، ج۳، ص۹۷۳.    



جعبه ابزار