شهاب الدین مرجانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرجانی،شهاب الدین
از علما و متفکران برجسته تاتارستان در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی/ نوزدهم میلادی. وی در ۱۸۱۸ در تاتارستانبه دنیا آمد. تحصیلات علوم دینی را در همان تاتارستان ـ و احتمالاً حوزه «اوفا» یا «اورنبورگ» گذراند. در آن زمان مدارس مذهبی تاتار چنان اشتهاری داشتند که بسیاری آنها را برتر از حوزه های سمرقند و بخارا می شمردند. یکی از دلایل عمده پیشرفت علمی و دینی تاتارها،برخورداری آنان از سطح بالای تعلیم و تربیت بود. برای همه آنها معلم و مدرسه (هم به زبان مادری و هم به زبان روسی) فراهم بود و علاوه بر آن از پیشرفت اقتصادی و رفاه اجتماعی بسیار برتری نسبت به سایر اقوام مسلمان ساکن روسیه و حتی کشورهای اسلامی برخوردار بودند. از سوی دیگر به سبب ارتباط وسیع اقتصادی تاتارها با روس ها،آنان بیش از سایر اقوام در معرض فرهنگ روسی که نمادی از فرهنگ و تمدن جدید اروپایی بود، قرار داشتند. با وجود این آنها بیش از سایر اقوام به مبانی و شعایر اسلامی خود پای بند بودند.
نهضت اصلاح طلبی مسلمانان روسیه در اواسط قرن نوزدهم میلادی، با تلاش علمای تاتار منطقه ولگای وسطی از جمله شهاب الدین مرجانی،برای رهایی از قیود سنت گرایی محافظه کارانه ای که بر حیات معنوی مسلمان ها چیره شده بود آغاز شد که به «رنسانس تاتار» معروف گردید . نخستین فرد از این علما ابونصر کورسوی بود و پس از وی چند از علمای اصلاحگر تاتار کار او را دنبال کردند و نهضتی پدید آوردند که به «نهضت جدیدی ها» یا «جدیدیسم»مشهور شد و از مرزهای تاتارستان نیز فراتر رفت و به تدریج همه جوامع مسلمان روسیه را فراگرفت. شهاب الدین مرجانی،بزرگترین و موفقترین عالم تاتار،نقش مهمی در هویت بخشیدن به قوم تاتار داشت، او قازان ها را قانع ساخت که از تاتار نامیدن خود شرمسار نباشند. همچنین عمر خد را در مبارزه برای رهایی علمای اسلام و مسلمانان از جزم اندیشی،کلام سنتی و اثبات این نکهت صرف کرد که دین نیز می تواند همانند دوران طلایی اسلام، با پیشرفت و علوم جدید همگام باشد. وی اطاعت کورکورانه از مراجع سنتی (تقلید) را محکوم دانست و خواستار گشایش باب «اجتهاد» گردید؛ بدین معنی که هر یک از مسلمانان از طریق بررسی قرآن و احادیث، خود پاسخ مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خویش را بیابند.
مرجانی نیز همانند اسلاف وهابی خود و پیش از سلفیان معاصر بر این باور بود که فلاح و رستگاری جهان اسلام در رجعت به خلوص اولیه اسلام نهفته است ولی او بر خلاف وهابی ها که معتقد بودند اسلام می تواند صرفاً با عقب بردن عقربه زمان، توان فرهنگی و سیاسی از دست رفته را بازیابد، به نوعی اقتباس مشروط و آگاهانه از غرب، با حفظ تمامیت معتقدات اسلامی،باور داشت.
او تأثیر عمیقی بر اسلام روسیه گذاشت و رهگشای اصلاحات جدید پرتوانی گشت که تا آن زمان از بیم اتهام ارتداد مکتوم مانده بود. وی در ۱۸۸۹ درگذشت.
منابع: آسیای میانه: مجموعه مقالات تاریخی، ۷۳-۷۴، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۸۱؛ تاریخ جوامع اسلامی.قرون نوزدهم و بیستم،۲۹۹، دانشنامه جهن اسلام، ۲۸:۶؛ مسلمان شوروی، گذشته ، حال و آینده، ۱۲۲-
