شهر بانه‌لوقه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بانه لوقه (در
صربی و به تلفظ امروز: بانیالوکا)، شهری قدیمی در شمال غربی بوسنه، در دو سوی رودخانه ورباس است. این
شهر مرکز مهم فرهنگی و تجاری منطقه به شمار می‌رود و از ۱۲۹۰/۱۸۷۳ دارای
راه آهن بوده است.
در ۱۳۳۵ ش /۱۹۵۶ جمعیت آن ۲۳۳، ۴۲ تن بود که حدود یک سوّم آنها از
مسلمانان بودند.
در ۱۳۲۷ ش /۱۹۴۸ جمعیت شهر ۲۳۳، ۳۱ تن بود که ۹۹۵۱ تن «ملیّتِ نامشخص» داشتند (یعنی مسلمانانی بودند که به زبان
صربی ـ کرواتی تکلّم می‌کردند، ولی ملّیتِ خود را
صربی یا کرواتی اعلام نکرده بودند).
جمعیت بانه لوقه در ۱۳۶۰ ش /۱۹۸۱ به ۶۱۸، ۱۸۳ تن بالغ شده است.
گذشته از بخش نووسِلِیه که در
قرن دوازدهم/ هجدهم توسعه یافت، و قسمتهای جدیدتر (واروش و پردگرادیه)، شهر دارای دو بخش دیگر است: قسمت علیای شهر (گورنْیی شهر) ـ محل
قلعه نظامی یا سکونتگاهی که قبل از فتح به دست ترکهای
عثمانی (۹۳۳/۱۵۲۷ یا ۹۳۴/۱۵۲۸) وجود داشته ـ و قسمت سفلی (دونْیی شهر) که در نیمه دوم قرن دهم /شانزدهم بنا شده است. در هر دو بخش آثاری از عصر عثمانی وجود دارد.
از بیست و هفت مسجدِ این شهر دو
مسجد در خورِ ذکر است: کهنترین آنها، که پس از عثمانیها ساخته شده و در قسمت علیای شهر قرار دارد، به مسجد خونکاریه (یا کارِواجامعه) معروف است و سه بار
تعمیر و
بازسازی شده است (قدمت مسجدی که اکنون وجود دارد ظاهراً به ۱۲۴۰/۱۸۲۴ـ۱۸۲۵ می‌رسد).
زیباترین مسجدِ قسمتِ سفلای شهر، فرهادیه (یا مسجد فرهادپاشا) نام دارد که در ۹۸۷/۱۵۷۹ به فرمان فرهاد سوکولوویچ (صوقللی) حاکم وقت
بوسنه، بنا شده است.
محلات «گورنیی تَبَجی» و «دونیی تبجی» در قسمت علیای شهر، یادآور پیشه
دبّاغی است که در قرن دهم و یازدهم/ شانزدهم و هفدهم تقریباً در همه شهرهای
بالکان پیشه عمده اهالی بوده است.
در قسمت سفلای شهر، در ساحل ورباس، دژی («کاشتل») برپاست که در زمان
سلطنت مراد سوم (۹۸۲ـ۱۰۰۳/ ۱۵۷۴ـ۱۵۹۵) ساخته شده و دومین
قلعه نظامی شهر بوده است.
نکته ای که نخستین بار در
سیاحت‌نامه اولیا چلبی آمده حاکی از این است که جزء «بانیا» درنام بانیالوکا در زبان
صربی ـ کرواتی به معنای
حمام است صرفاً اشتقاقی عامیانه و مبتنی بر چشمه های گوگردی موجود در این شهر است.
این نام در واقع مرکب است از «بانیا»، شکل کهن
صفت ملکی از نام «بان» («حاکم» و در این مورد: «شاه مجار») و «لوکا» (مرغزار کنار رودخانه) جمعاً به معنای «مرغزارِ شاهی» است.
پس از سقوط
امپراتوری بوسنه در ۸۶۷/۱۴۶۳، مجارها ناحیه یایتسه را تصرّف کردند.
بانیالوکا که اول بار در ۸۹۹/۱۴۹۴ از آن یاد شده، احتمالاً در همان زمان و به صورت قلعه ای نظامی ساخته شده است.
بلافاصله پس از سقوط یایتسه، ترکهای عثمانی بانیالوکا را فتح کردند (۹۳۳/۱۵۲۷ یا ۹۳۴/۱۵۲۸).
بانیالوکا در عصر عثمانیها، بخصوص پس از این‌که درنیمه قرن دهم /شانزدهم اقامتگاه حاکم سنجقِ بوسنه از سارایوو به آن شهر منتقل شد، اهمیتی خاص یافت.
پیشرفت سریع این شهر بیش‌تر مرهون شایستگی نخستین حکّامی بود که در آن‌جا
اقامت گزیدند و از جمله آنان خصوصاً می توان فرهادپاشا سوکولوویچ پسر عموی محمدپاشا (صوقللی)
وزیر اعظم را نام برد.
فرهادپاشا از ۹۸۲/۱۵۷۴ حاکم بوسنه بود و در ۹۹۸/ ۱۵۸۰ به مقام بیگلربیگیِ پاشالیقِ (پاشانشین) نوبنیادِ بوسنه رسید.
محل اقامت بیگلربیگی بوسنه تا ۱۰۴۸/۱۶۳۸ در این شهر بود و سپس به سارایوو انتقال یافت. فرهادپاشا بناهای بسیاری در آن‌جا ساخت. از جمله مسجد فرهادیه و نیز یک
بازار و چندین
مدرسه و
مکتب و حمام و
مغازه.
در ۱۰۷۱/۱۶۶۱ که اولیا چلبی از بانه لوقه دیدار کرد، این شهر بسیار پررونق بود و دو قلعه نظامی و ۴۵
محله و ۴۵ مسجد و ۷۰
گردشگاه و چندین مدرسه و حمام و ۳۰۰
دکان و ۳
پل چوبی و یک
بَدِستان (بِزِسْتان /بزّازستان: بازار سرپوشیده و محل فروش آثار گرانبها) و یک دارالافتاء و محکمه شرعیه و اداره امور اوقاف داشت و شهر با ۷۰۰، ۳ باب خانه در آن زمان محل اقامت قائم مقام (
نماینده)
وزیر بوسنه بوده است.
در ۱۰۹۹/۱۶۸۸، اتریشیها، به فرماندهی مارگریو بادنی بانه لوقه را مدت کوتاهی تصرّف کردند و هنگام
عقب نشینی بعضی از قسمتهای آن را به
آتش کشیدند.
در
جنگ ۱۱۵۰/۱۷۳۷، بانه لوقه به
محاصره امیر هیلدبورگهاوزن درآمد، اما با پیروزی ۱۷ ربیع الثانی /۴ اوت علی پاشا حکیم اوغلی، وزیر بوسنه، از محاصره بیرون آمد. عمر افندی نوویایی این جنگ را وصف کرده است.
از آن زمان، بانه لوقه تقریباً بی وقفه رو به پیشرفت داشته است هر چند تا پایان دوره سلطه ترکهای عثمانی نتوانسته است عظمت پیشین خود را به دست آورد.
در ۱۲۶۷/۱۸۵۱، ۳۷ محله و ۱۲۶، ۱ خانه مشمول مالیات در بانه لوقه وجود داشت. از آن پس، کرسی یکی از شش «سنجقِ» بوسنه شد.
در زمان حمله اتریشیها به بوسنه (۱۲۹۵/۱۸۷۸)، بانه لوقه در اوّل
شعبان /۳۱ ژوئیه بی مقاومت تسلیم شد، اما در ۱۵ شعبان /۱۴ اوت جنگی میان مسلمانان بوسنه و اتریشیها در آن درگرفت. این شهر تا ۱۳۳۶/۱۹۱۸، که ضمیمه
یوگسلاوی شد، تحت استیلای اتریش باقی ماند.
در ۱۳۰۸ ش /۱۹۲۹ که یوگسلاوی براساس تقسیمات کشوری به ۹ «بان نشین» تقسیم شد، بانه لوقه مرکز بان نشین ورباس گردید.
از ۱۳۲۴ ش /۱۹۴۵ بخشی از شهر که صنعتی بود رو به توسعه گذاشت و صنایع غذایی و شیمیایی، تولید ابزارهای ماشینی و برقی،
دخانیات،
پوشاک،
چوب و
کاغذ گسترش یافت. بعضی از راههای مهم مواصلاتی یوگسلاوی سابق از این شهر می‌گذرد.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «شهر بانه‌لوقه»، شماره ۳۸۷.
