شوقی افندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شوقی افندی ملقب به شوقی ربانی (۱۳۱۴ـ۱۳۷۷/ ۱۳۳۶ ش)
فرزند ارشد دختر عبدالبهاء بود که بنابه
وصیت وی، در رساله ای موسوم به
الواح وصایا به جانشینی وی منصوب شده بود.
جانشینی شوقی افندی نیز، مانند موارد قبل، سبب
مشاجرات و
انشعابات دیگری در میان بهائیان شد. در واقع، عبدالبها نسبت به آنچه پدرش تعیین کرده بود،
تجدید نظر کرد و برادرش، محمد علی افندی، را که باید بعد از او به رهبری بهائیان می‌رسید کنار گذاشت و سلسله ولایت امرالله را تأسیس نمود که نخستین آن‌ها شوقی بود و پس از آن باید در
نسل ذکور وی ادامه می‌یافت.
شوقی به یاری مادرش به
ریاست رسید، ولی گروهی او را نپذیرفتند؛ برخی از آنان آیین بهائی را رها کردند که از آن جمله اند:
عبدالحسین آیتی،
فضل الله صبحی مهتدی و
حسن نیکو بروجردی؛ و برخی دیگر نسبت به اعتبار
وصیت نامه تردید کردند. شوقی، به رسم معهود اسلاف خود، به
بدگویی و
ناسزا به مخالفان پرداخت و آنان کتاب هایی در پاسخ او و مشتمل بر گزارش دوران وابستگی شان به آیین بهائی و مشاهدات خود نگاشتند ـ چون
کشف الحیلِ عبدالحسین آیتی، خاطرات صبحی و فلسفه نیکو.
شوقی، برخلاف نیای خود، تحصیلات رسمی داشت و در
دانشگاه امریکایی بیروت و سپس در
آکسفورد تحصیل کرده بود. تحصیلات او در این شهر، به سبب درگذشت عبدالبهاء، ناتمام ماند.
نقش اساسی او در تاریخ بهائی، توسعه تشکیلات اداری و جهانی این آیین بود و این فرایند، به ویژه در دهه شصت میلادی، در اروپا و امریکا سرعت بیشتری گرفت و ساختمان معبد های قاره ای بهائی موسوم به
مشرق الاذکار به اتمام رسید. تشکیلات بهائی، که شوقی افندی به آن «نظم اداری امرالله» نام داد، زیرنظر مرکز اداری و روحانی بهائیان واقع در شهر
حیفا که به «
بیت العدل اعظم الهی» موسوم است اداره می‌گردد.
در زمان حیات شوقی افندی، حکومت
اسرائیل در
فلسطین اشغالی تأسیس شد. تأسیس این حکومت با مخالفت همه
کشور های اسلامی روبرو شد، و به ویژه رفتار
صهیونیست ها با مسلمانان عواطف و احساسات عموم مسلمانان را جریحه دار کرد؛ اما شوقی، علاوه بر مکتوباتِ حاکی از موافقت او و بهائیان با تأسیس دولت اسرائیل، بعد از استقرار این دولت، با
رئیس جمهور اسرائیل دیدار کرد و «مراتب دوستی بهائیان را نسبت به کشور اسرائیل بیان و آمال و ادعیه آنان را برای ترقی و سعادت اسرائیل» اظهار داشت
.
او همچنین در پیام تبریک
نوروز ۱۳۲۹، خطاب به بهائیان اعلام کرد که «مصداق وعده الهی به ابناء خلیل و ورّاث کلیم، ظاهر و باهر و دولت اسرائیل در ارض اقدس مستقر» شده است. در همین پیام، به پیوند استوار دولت اسرائیل با مرکز بین المللی جامعه بهائی اشاره شده است.
موارد متعدد دیگر از ارتباط رهبران بهائی با حکومت اسرائیل، و تلاش های آنان برای به
رسمیت شناخته شدن آیین بهائی از سوی این حکومت، در مجلات اخبار امری بهائیان و توقیعات مبارکه شوقی افندی گزارش شده است.
شوقی چند کتاب به فارسی و انگلیسی نوشت؛
قرن بدیع، اصل این کتاب به
انگلیسی است و در چهار جلد نوشته شده و مشتمل است بر تاریخ باب و بهاء تا صدمین سال اعلان ادعای باب ؛
توقیعات مبارکه، مجموعه
دستخط های شوقی به مناسبت های گوناگون است در شش جلد، به فارسی؛
دورِ بهائی، این کتاب به انگلیسی نوشته شده و مروری است بر
تاریخ بهائیت و پیش بینی آینده آن طبق نظر عبدالبهاء؛
و ترجمه کتاب تاریخ نبیل زرندی به انگلیسی.
بنابر تصریح عبدالبهاء در
الواح وصایا، پس از وی بیست و چهار تن از فرزندان
ذکورش،
نسل بعد از نسل، با لقب ولی امرالله باید
رهبری بهائیان را به عهده می‌گرفتند و هریک باید جانشین خود را تعیین می‌کرد «تا بعد از صعودش اختلاف حاصل نگردد»،
لکن
شوقی افندی ربانی، نخستین فرد از این سلسله،
عقیم بود و طبعاً بعد از وفاتش، در ۱۳۳۷ ش، دوران دیگری از دودستگی و انشعاب و سرگشتگی در میان بهائیان ظاهر شد. ولی سرانجام همسر شوقی افندی،
روحیه ماکسوِل، و تعدادی از گروه ۲۷ نفری منتخب شوقی ملقب به «ایادیان امرالله» اکثریت بهائیان را به خود جلب و مخالفان خویش را
طرد و «بیت العدل» را در ۱۳۴۲ ش/ ۱۹۶۳ تأسیس کردند.
از گروه «ایادیان امرالله» در زمان نگارش این مقاله تنها سه نفر، یعنی روحیه ماکسول و دو تن دیگر، در قید حیات‌اند و با کمک افراد منتخب بیت العدل که به «مشاورین قارّه ای» معروف‌اند رهبری اکثر بهائیان را به عهده دارند. طبق
آمار های بهائیان،
جمعیت بهائیان در جهان، در ۱۳۷۱/ ۱۹۹۲، ۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
انشعاب دیگری که به موازات رهبری روحیه ماکسول شکل گرفت، انشعاب «ریمی» بود. از آن‌جا که طبق پیش بینی
عبدالبهاء، رئیس دائمی «بیت العدل» باید «ولی امرالله» باشد و «بیت العدل» بدون ولی امر
صلاحیت رهبری ندارد،
چارلز میس ریمی ادعا کرد که
جانشین شوقی و ولیّ امر است. او دلایلی نیز بر جانشینی خود ارائه و به
توطئه قتل شوقی و از بین بردن
وصیتنامه وی اشاره کرد.
ریمی طرفدارانی در میان بهائیان پیدا کرد و گروه دیگری با عنوان «
بهائیان ارتدکس» پدید آورد. این گروه امروزه در امریکا،
هندوستان،
استرالیا و چند کشور دیگر پراکنده اند.
عده دیگری از بهائیان نیز پس از مرگ شوقی به رهبری جوانی از بهائیان
خراسان، به نام جمشید معانی، روی آوردند. این جوان خود را «سماءالله» نامید و طرفداران او در
اندونزی، هند،
پاکستان و امریکا پراکنده اند.
(۱) عبدالحسین آیتی، کتاب کشف الحیل، تهران ۱۳۲۶ ش.
(۲) عبدالحسین آیتی، الکواکب الدرّیّه فی مآثر البهائیّه، مصر ۱۳۴۲.
(۳) جان ابنزر اسلمونت، بهاءالله و عصر جدید، ترجمه فارسی، حیفا ۱۹۳۲.
(۴) عبدالحمید اشراق خاوری، رساله گنجینه حدود و احکام، تهران ۱۳۳۱ ش.
(۵) عبدالحمید اشراق خاوری، مائده آسمانی، ج ۷، تهران ۱۳۲۷ ش.
(۶) علی محمدبن محمدرضا باب، قسمتی از
الواح خط نقطه اولی.
(۷) حاجی میرزا جانی کاشانی، کتاب نقطه الکاف، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۲۸/۱۹۱۰.
(۸) محمدمهدی زعیم الدوله تبریزی، مفتاح باب الابواب، یا، تاریخ باب و بهاء، ترجمه حسن فرید گلپایگانی، تهران ۱۳۴۶ ش.
(۹) سازمان کنفرانس اسلامی مجمع فقه اسلامی، مصوبه ها و توصیه ها: از دومین تا پایان نهمین نشست، ترجمه محمد مقدس، قم ۱۴۱۸.
(۱۰) عزیزالله سلیمانی اردکانی، کتاب مصابیح هدایت، ج ۲، تهران ۱۳۲۶ ش.
(۱۱) شوقی افندی، توقیعات مبارکه، تهران ۱۳۴۷ ش.
(۱۲) شوقی افندی، کتاب قرن بدیع، ترجمه نصرالله مودت .
(۱۳) عباس بن حسینعلی عبدالبهاء،
الواح و
وصایا، مصر.
(۱۴) عباس بن حسینعلی عبدالبهاء، خطابات حضرة عبدالبهاء فی اوربا و امریکا، چاپ محمود زرقانی و فرج الله کردی، مصر ۱۳۴۰/۱۹۲۱.
(۱۵) عباس بن حسینعلی عبدالبهاء، خطابات مبارکه حضرت عبدالبهاء در اروپا و امریکا .
(۱۶) عباس بن حسینعلی عبدالبهاء، مقاله شخصی سیّاح (در تفصیل قضیه باب نوشته است)، تهران ۱۳۴۱ ش.
(۱۷) عباس بن حسینعلی عبدالبهاء، مکاتیب عبدالبهاء، ج ۱، مصر ۱۳۲۸، ج ۲ـ۳، چاپ فرج الله کردی، مصر ۱۳۳۰ـ۱۳۴۰.
(۱۸) عباس بن حسینعلی عبدالبهاء، النّورالابهی فی مفاوضات عبدالبهاء، لیدن ۱۹۰۸.
(۱۹) عزیه خانم نوری، تنبیه النائمین.
(۲۰) فاضل مازندرانی، اسرار الآثار خصوصی، تهران ۱۳۴۶ ش.
(۲۱) بدیع الله فرید، مقاله ای در معرفی کتاب اقدس، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۲۲) محمدعلی فیضی، حیات حضرت عبدالبهاء و حوادث دوره میثاق، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۲۳) ابوالقاسم بن عیسی قائم مقام، منشآت قائم مقام، چاپ محمد عباسی، چاپ افست تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۵۶ ش).
(۲۴) ابوالقاسم بن عیسی قائم مقام، نامه های پراکنده قائم مقام فراهانی، چاپ جهانگیر قایم مقامی، بخش ۱، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۲۵) ابوالفضل بن محمد گلپایگانی، فرائد، قاهره ۱۳۱۵.
(۲۶) ابوالفضل بن محمد گلپایگانی، کشف الغطاء عن حیل الاعداء، عشق آباد ۱۳۳۴.
(۲۷) اسدالله مامقانی، «اختلاف بهاءالله و صبح ازل»، راهنمای کتاب، سال ۶، ش ۴ و ۵ (تیر و مرداد ۱۳۴۲).
(۲۸) محمود محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، ج ۵، تهران ۱۳۳۱ ش.
(۲۹) محمد محیط طباطبائی، «از تحقیق و تتبع تا تصدیق و تبلیغ فرق بسیار است»، گوهر، سال ۴، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۵۵)، ش ۳ (خرداد ۱۳۵۵).
(۳۰) محمد محیط طباطبائی، «تاریخ قدیم و جدید»، گوهر، سال ۳، ش ۵ (مرداد ۱۳۵۴)، ش ۶ (شهریور ۱۳۵۴).
(۳۱) محمد محیط طباطبائی، «تاریخ نوپدید زرندی»، گوهر، سال ۳، ش ۹ (آذر ۱۳۵۴).
(۳۲) محمد محیط طباطبائی، «چند نکته درباره یک مقاله : عظیم پس از باب و پیش از ازل»، گوهر، سال ۶، ش ۳ (خرداد ۱۳۵۷)، ش ۴ (تیر ۱۳۵۷).
(۳۳) محمد محیط طباطبائی، «(درباره) کتاب اقدس»، گوهر، سال ۴، ش ۱۰ (دی ۱۳۵۵)، ش ۱۱ و ۱۲ (بهمن و اسفند ۱۳۵۵).
(۳۴) محمد محیط طباطبائی، «رساله خالویه یا ایقان»، گوهر، سال ۵، ش ۱۱ و ۱۲ (بهمن و اسفند ۱۳۵۶)، سال ۶، ش ۱ (فروردین ۱۳۵۷).
(۳۵) محمد محیط طباطبائی، «کتابی بی نام با نام تازه»، گوهر، سال ۲، ش ۱۱ و ۱۲ (بهمن و اسفند ۱۳۵۳).
(۳۶) محمد محیط طباطبائی، «گفتگوی تازه درباره تاریخ قدیم و جدید»، گوهر، سال ۴، ش ۴ (تیر ۱۳۵۵).
(۳۷) محمدعلی موحد، «اسنادی از آرشیو دولتی استانبول»، راهنمای کتاب، سال ۶، ش ۱ و ۲ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲).
(۳۸) فضل الله مهتدی، اسناد و مدارک صبحی درباره بهائیگری، ج ۲: خاطرات صبحی، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۳۹) عبدالحسین میرزا آقاخان کرمانی و احمد روحی، هشت بهشت، تهران.
(۴۰) محمد نبیل زرندی، مطالع الانوار: تلخیص تاریخ نبیل زرندی، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۴۱) محمدباقر نجفی، بهائیان، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۴۲) حسینعلی بن میرزابزرگ نوری (بهاءالله)، آثار قلم اعلی، تهران ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
(۴۳) حسینعلی بن میرزابزرگ نوری (بهاءالله)، اقتدارات، به خط مشکین قلم.
(۴۴) حسینعلی بن میرزابزرگ نوری (بهاءالله)، کتاب مستطاب ایقان، مصر ۱۳۵۲/۱۹۳۳.
(۴۵) حسینعلی بن میرزابزرگ نوری (بهاءالله)، لوح مبارک خطاب به شیخ محمدتقی مجتهد اصفهانی معروف به نجفی (لوح شیخ)، تهران ۱۳۴۱ ش.
(۴۶) حسینعلی بن میرزابزرگ نوری (بهاءالله)، مجموعه
الواح مبارکه، قاهره ۱۳۳۸/۱۹۲۰.
(۴۷) حسن نیکو، فلسفه نیکو، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۴۳ ش).
(۴۸) احمد یزدانی، کتاب نظر اجمالی در دیانت بهائی، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۴۹) وندی مومن، فرهنگ لغت اولیه بهائی، آکسفورد ۱۹۹۱.
(۵۰) دایرة المعارف جهان اسلام، آکسفورد، نیویورک ۱۹۹۵، بی تاد لاوسون.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهائیت»، شماره۲۲۰۶.
