شیخ محمدتقی اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیخ محمد تقی بن عبد الرحیم (محمد رحیم) تهرانی، ایوان کیفی ورامینی حائری اصفهانی در حدود سال ۱۱۸۵ هجری قمری به
دنیا آمد.
پدرش مرحوم بیک (متوفای ۱۲۱۷ قمری) اهل ایوان کی یا ایوان کیف
تهران و از بزرگان ایل استجلو یا استاجلو بوده و مدتی نیز والی آن منطقه بوده و سپس در
اصفهان ساکن شده است.
مادرش دختر الله ویروی بیک بیگدلی از خوانین محترم کرمانشاه و خواهر زن آقا محمد علی کرمانشاهی، ارشد پسران آقا محمد باقر
وحید بهبهانی است و خواهرش همسر آقا احمد نوه وحید بهبهانی و صاحب کتاب مرآت الاحوال است. به همین مناسبت خانواده مسجد شاهیان اصفهان با خانواده امام جمعه‌های کرمانشاه خویشاوندی پیدا می‌کنند. (به نقل از کتاب علمای اصفهان) شیخ محمد تقی از رؤسای
علما و مجتهدین و بزرگان
فقها و مدرسین و زاهدین زمان خود بود که در
فقه و
اصول صاحب آرا و افکار مشهوری است. فقیهان و اصولی‌های بعد از او پیوسته پیرامون افکار و اقوال او به بحث و تحقیق پرداخته‌اند و از آنها متاثر گردیده‌اند.
وی با همه علم و فضیلتی که داشت در تمام عمر خود گرفتار ضعف و پریشانی و اختلال معاش بود، ولی با
عفت و مناعت طبع زندگی می‌کرد.
شیخ محمد تقی اصفهانی در جوانی پس از تکمیل مبادی و مقدمات همراه پدرش به
عتبات عالیات می‌رود.
در کاظمیه از سید محسن اعرجی، معروف به محقق کاظمی، صاحب الوافی (متوفای ۱۲۲۷ قمری) و در
کربلا از محضر پر برکت درس استاد وحید بهبهانی (متوفای ۱۲۰۵ قمری) و سید علی، صاحب کتاب ریاض المسائل (متوفای ۱۲۳۱ قمری) استفاده نموده آنگاه به
نجف اشرف مشرف گردیده و از درس
علامه بحر العلوم و سید محمد مهدی صاحب المصابیح (متوفای ۱۲۱۲ قمری) استفاده نمود.
ایشان پس از رحلت آن استاد گرانقدر، به حلقه درس شیخ جعفر کبیر،
کاشف الغطاء (متوفای ۱۲۲۸ قمری) پیوسته و از خواص او گشت و سرانجام دختر شیخ جعفر را که زن عالمه و فاضله‌ای بود به همسری گرفت.
او پس از وصول به مقام عالی
اجتهاد در کسب اجازه از اعقاب خانواده در حدود سال ۱۲۲۰ به
ایران مهاجرت کرد. شیخ محمد تقی ابتدا به مشهد مقدس رضوی رفت و در خانه یکی از اعقاب خانواده حاج میرزا هدی، مشهور به شهید ثالث مدت شش ماه میهمان بود. سپس به یزد رفته و مدتی نیز در آنجا ماند، اما سرانجام به اصفهان رفت.
در ابتدای ورود به اصفهان، در محله احمدآباد رحل اقامت افکنده در مسجد ایلچی
نماز می‌خواند. پس از چندی به محله واقع در جنوب غربی مسجد شاه نقل مکان کرده و تا آخر عمر در این مسجد به اقامه جماعت و تدریس پرداخت و تا کنون نیز خاندان ایشان در آنجا ساکن بوده و به آقایان مسجد شاهی شهرت دارند.
با شروع تدریس او به تدریج قدرت علمی و دقت نظرش در همه جا زبانزد شد به طوری که در مجلس درسش حدود سیصد نفر طلبه حاضر می‌شدند که در بین آنان بزرگانی از علم و فضیلت همچون
میرزای شیرازی معروف، شیخ محمد حسین، صاحب کتاب الفصول الغرویة و برادر صاحب ترجمه،
سید حسن مدرس و شیخ مهدی کجوری دیده می‌شد.
خاندان شیخ محمد تقی عموما اهل فضل بوده‌اند. شیخ جعفر کاشف الغطاء دارای چندین نفر داماد بوده که همگی عالم و فقیه و از بزرگان دانشمندان زمان خود بوده‌اند و عبارتند از: شیخ محمد تقی اصفهانی، آقا سید صدر الدین عاملی، آقا محمد باقر بن محمد باقر هزار جریبی، شیخ اسد الله بن اسماعیل کاظمینی صاحب کتاب مقابیس.
شیخ آقا بزرگ تهرانی در مورد خاندان شیخ محمد تقی این چنین می‌گوید: «آل صاحب حاشیة بیت علم جلیل فی الاصفهان، یعد من اشرفها و اعرقها فی الفضل. فقد نبغ فیه جمع فطاحل العلماء و رجال الدین الافاضل، کما قضوا دورا مهما فی خدمة الشریعة و ناولوا الریاسة العامة لا فی الاصفهان فحسب، بل فی ایران مطلقا».
فرزند او محمد باقر بن محمد تقی اصفهانی (متوفای ۱۳۰۱ قمری) از اعاظم علما و فقهای زمان خود بود. او از شاگردان مبرز
شیخ انصاری (متوفای ۱۲۸۱ قمری) و شیخ حسن بن جعفر کاشف الغطاء (متوفای ۱۳۲۳ قمری) و
صاحب جواهر (متوفای ۱۲۶۶ قمری) می‌باشد. او در مدت چهل سال امامت جماعت و تدریس در مسجد شاه اصفهان را عهده دار بود و از ابتدای اقامت در اصفهان به اقامه حدود و
امر به معروف و نهی از منکر همت گماشت.
در مجلس درس او شاگردانی همچون سید اسماعیل صدر، محمد کاظم یزدی صاحب حاشیه مکاسب،
شیخ الشریعة اصفهانی و فرزندش محمد تقی بن محمد باقر حاضر می‌شدند.
شیخ محمد تقی بن محمد باقر (متوفای ۱۳۳۲ قمری) معروف به آقا نجفی از بزرگان و مجتهدین زمان خود و صاحب کتابهای انوار العارفین، لب الاصول، بحر الانوار و... می‌باشد.
همچنین شیخ محمد حسین بن محمد باقر اصفهانی (متوفای ۱۳۰۸ قمری) و شیخ محمد باقر بن شیخ محمد تقی بن شیخ محمد باقر اصفهانی و شیخ اسماعیل بن محمد باقر بن شیخ محمد تقی اصفهانی از بزرگان علم و فضیلت در این خاندان می‌باشند.
از دیگر بزرگان، شیخ رضا بن شیخ محمد حسین بن محمد باقر اصفهانی است که آقا بزرگ تهرانی راجع به او این چنین می‌گوید «کان مجتهدا فی الفقه، متبحرا فی الاصول، متضلعا فی الفلسفة، خبیرا بالتفسیر، بارعا فی الکلام و العلوم الریاضیة».
در بین این خاندان زنان عالمه و با فضیلتی همچون سیده ربابه سلطان بیگم دختر سید محمد علی معروف به آقا مجتهد، دختر سید صدر الدین عاملی، همسر محمد باقر بن محمد تقی اصفهانی، و همسر شیخ محمد تقی اصفهانی دختر عالمه کاشف الغطاء دیده می‌شوند.
برادر صاحب ترجمه شیخ محمد حسین بن عبد الرحیم اصفهانی صاحب کتاب الفصول الغرویة، محقق، مدقق و یگانه عصرش بود. کتاب با ارزش الفصول الغرویة و نظریات
شیخ محمد حسین اصفهانی همواره مورد توجه علمای بعد از او بوده است.
فرزندان او، محمد باقر بن محمد حسین اصفهانی، عبد الحسین بن محمد حسین اصفهانی و عبد الرحیم بن عبد الحسین اصفهانی (متوفای ۱۳۶۷ قمری) نیز، از فضلا و مجتهدین زمان خود بوده‌اند.
گفتار پیرامون شخصیت علمی صاحب حاشیه بسیار است که به چند نمونه آن اشاره می‌شود:
در روضات الجنات اینطور آمده است: «فاصبح افضل اهل عصره فی الفقه و الاصول بل ابصر اهل وقته بالمعقول و المنقول و صار کانه المجسم فی الافکار الدقیقة و المنظم من الانظار العمیقة استادا للکل فی الکل، و فی اصول الفقه علی الخصوص و جنات الفضل الدائمة الاکل فی مراتب المعقول و المنصوص.»
در الفوائد الرضویة: «شیخ عالم فاضل محقق مدقق قدوة المحققین و ترجمان الاصولیین صاحب تعلیقه کبیره بر معالم الدین موسوم به هدایة المسترشدین.»
۱- هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین، منظور از حاشیه شیخ یا حاشیه مطلق در میان کتب اصولی، همین کتاب است.
۱- رساله در فساد شرط ضمن عقد ۳- شرح وافیه ملا محسن ۴- شرح حجیة المظنة، که قسمتی از
هدایة المسترشدین است.
۵- رساله عملیه، فارسی است.
۶- شرح دعای جوشن کبیر «اسماء الحسنی» ۷- ترجمة الانوار النعمانیة ۸- شرح طهارة الوافی، تقریر درس استادش
سید مهدی بحر العلوم ۹- کتاب الفقه فی الفقه الاستدلالی ۱۰- رسالة فی عدم مفطریة شرب التتن
۱- شیخ حسین علی بن نوروز علی ملایری تویسرکانی (متوفای بین ۱۲۹۶- ۱۲۸۶ قمری) ۲- ملا زین العابدین گلپایگانی (متوفای ۱۲۸۸ قمری)، صاحب الانوار القدسیة ۳- آقا محمد مهدی بن محسن علم الهدی، فرزند محدث فیض کاشانی کرمانشاهی (متوفای ۱۲۸۰ قمری) ۴- شیخ احمد بن عبدالله خوانساری ۵- ملا حیدر اصفهانی ۶- ملا عبد الجواد خراسانی ۷- شیخ هادی بن مهدی سبزواری (متوفای ۱۲۰۸ قمری)، صاحب منظومه در حکمت.
۸- میرزا هدایت الله اوشیجی ۹- آقا محسن عبد الکریم بن محمد بن محسن مرشد تنکابنی (متوفای ۱۲۷۵ قمری) ۱۰- میرزا نصر الله شیخ الاسلام
او در ۱۵ شوال سال ۱۲۴۸ قمری در سن شصت و‌اند سالگی دعوت
حق را لبیک گفت.
بر بدن مطهر این عالم ربانی، حجة الاسلام
سید محمد باقر شفتی صاحب مطالع الانوار (متوفای ۱۲۶۰ قمری) با جمع بسیار زیادی از مردم اصفهان
نماز گذاردند و بدن مطهر ایشان در تکیه مادر شاهزاده که بعدها به نام تکیه شیخ محمد تقی نیز خوانده شد در تخت فولاد به خاک سپرده شد. (محلی است که یک زن گرجی بنام مریم که مادر سیف الدوله حاکم اصفهان بوده برای مدفن خویش بنا نهاده است.)
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
