• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شیخ مرتضی آشتیانی غروی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آشتیانی غروی \āštiyānī-ye qaravī\، شیخ مرتضى، عالم دینی، فقیه، مجتهد و مدرس.

فهرست مندرجات

۱ - پدر او از علما و مدرسان بنام تهران
۲ - تولد
۳ - دوران کودکی
۴ - ادامۀ تحصیل
۵ - پس از پایان تحصیلات
۶ - هواداری مشروطه
۷ - مهاجرت صغرى
۸ - جریان تخریب ساختمان بانک استقراضی روس
۹ - نخستین گام مشروطه‌خواهان
۱۰ - تشکیل مجلس شورای ملّیون
۱۱ - مهاجرت به قم و کناره گیری از فعالیت سیاسی
۱۲ - پشتیبانی از نظام مشروطه
۱۳ - فعالیت در مشهد
۱۴ - دورۀ جدید فعالیتهای سیاسی
۱۵ - تحت فشار حکومت با تصویب قانون لباس متحدالشکل
۱۶ - احضار شیخ مرتضى به تهران و تبعید وی
۱۷ - دوران پس از تبعید
۱۸ - وفات
۱۹ - آثار
۲۰ - پانویس
۲۱ - منبع

پدرش میرزا محمدحسن مجتهد آشتیانی از علما و مدرسان بنام تهران در عصر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار بود که رهبری جنبش تنباکو را در ایران بر عهده داشت.

شیخ مرتضى در ۱۲۸۱ ق/ ۱۸۶۴ م، در همان سالی که شیخ مرتضى انصاری از دنیا رفت، در نجف به دنیا آمد و پدرش به‌سبب ارادتی که به استاد خود داشت، نام او را مرتضى نهاد.
[۱] شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
[۲] شیخ انصاری، مرتضى، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، قم، ص۲۲۸، ۱۳۷۳ ش.
[۳] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۵، ۱۳۶۹ ش.
(که تولد او را ۱۲۸۰ ق، در تهران نوشته است.).

او در سنین کودکی به همراه پدرش به تهران آمد و دروس دینی را تا مرحلۀ سطح، نزد پدر
[۴] شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
، و قسمتی از حکمت را نزد میرزا ابوالحسن جلوه آموخت.
[۵] فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲، ۱۳۸۱ ش.


آنگاه برای ادامۀ تحصیل راهی نجف شد و در محضر آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، میرزا حبیب‌الله رشتی، میرزا حسین محدث نوری و میرزا حسین خلیلی تهرانی شاگردی کرد تا به مرتبۀ اجتهاد رسید.
[۶] فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲، ۱۳۸۱ ش.
[۷] امین، حسن، اعیان الشیعة، بیروت، ج۳، ص۲۵۷، ۱۴۱۰ ق.
[۸] زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، ج۱، ص۳۵، ۱۳۸۲ ش.
وی در حکمت و فلسفه از درس شیخ ‌عبدالحسین صالحی نیز بهره‌مند گردید.
[۹] امین، حسن، اعیان الشیعة، بیروت، ج۳، ص۲۵۷، ۱۴۱۰ ق.
و در درس اخلاق از شاگردان عارف بزرگ شیخ‌ محمد بهاری بود.
[۱۰] زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، ج۱، ص۳۵، ۱۳۸۲ ش.


شیخ ‌مرتضى پس از پایان تحصیلات به تهران بازگشت و در مدرسۀ خان مروی که پدرش متولی آن مدرسه بود، به تدریس پرداخت. پس از درگذشت پدر، تولیت آن مدرسه و امامت مسجد خازن‌الملک را بر عهده گرفت.
[۱۱] معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ج۷، ص۲۳۴۱، ۱۳۷۴ ش.
[۱۲] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۲۷۴، ۱۳۷۱ ش.
[۱۳] کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ص۶۴، ۱۳۱۶ ش.
[۱۴] فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳، ۱۳۸۱ ش.


حضور او در تهران مصادف با خیزش جنبش مشروطه‌خواهی بود؛ وی نیز به صف هواداران مشروطه پیوست و حتى مدتی پیش از صدور فرمان مشروطه، طی نامه‌ای به مظفرالدین شاه اوضاع آشفتۀ سیاسی را به او یادآوری کرد و از شاه درخواست چاره‌جویی نمود.
[۱۵] ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ج۱، ص۲۸، ۱۳۵۷ ش.
[۱۶] محبوبی اردکانی، حسین، «تقـاضـای مشروطیت»، یغمـا، تهـران، ص۲۳۹-۲۴۱، ۱۳۵۵ ش، س ۲۹، شم‌ ‌۴.


پس از حادثۀ مسجد شاه در شوال ۱۳۲۳/ دسامبر ۱۹۰۵، او به همراه روحانیانی چون سید محمد طباطبایی، سید عبدالله بهبهانی، برادرش میرزا مصطفى آشتیانی، سید جمال افجه‌ای و صدرالعلما با بسیاری از مردم برای مبارزه با استبداد و گرفتن مجوز برقراری عدالت‌خانه به شهرری مهاجرت کردند و در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) متحصن شدند. این مهاجرت در تاریخ به «مهاجرت صغرى» مـعـروف شـد.
[۱۷] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۲۷۱، ۱۳۷۱ ش.
نیز نگاه کنید به
[۱۸] ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ج۱، ص۳۳۱-۳۴۳، ۱۳۵۷ ش.
[۱۹] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۵، ۱۳۶۹ ش.
این مسئله باعث شد که عین‌الدوله تولیت مدرسۀ خان مروی و امامت مسجد خازن‌الملک را از او بگیرد و مدرسۀ مروی را به سید ابوالقاسمِ امام‌جمعه، و پیش‌نمازیِ مسجد خازن‌الملک را به ملا محمد آملی واگذار کند.
[۲۰] کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ص۶۴، ۱۳۱۶ ش.
[۲۱] دولت‌آبادی، یحیى، حیات یحیى، تهران، ج۲، ص۱۵-۱۶، ۱۳۶۲ ش.
[۲۲] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۲۷۴، ۱۳۷۱ ش.
[۲۳] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۶، ۱۳۶۹ ش.


آشتیانی همچنین در جریان تخریب ساختمان بانک استقراضی روس، در رمضان ۱۳۲۳/ نوامبر ۱۹۰۵، از برانگیزانندگان مردم بود.
[۲۴] کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ص۵۶-۵۷، ۱۳۱۶ ش.
[۲۵] ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ج۱، ص۳۲۷، ۱۳۵۷ ش.


در روز جمعه ۱۶ ذیقعدۀ ۱۳۲۳، امیر بهادر، وزیر دربار، از طرف مظفرالدین شاه مأمور شد که متحصنین را با احترام به تهران بازگرداند. آشتیانی به همراه دیگر علما پس از بازگشت، با مظفرالدین شاه دیدار کردند و شـاه قول تأسیس عدالت‌خانه را داد. این درواقع نخستین گام مشروطه‌خواهان در رسیدن به خواسته‌هایشان بود.
[۲۶] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۳۰۹، ۱۳۷۱ ش.


آشتیانی پس از بازگشت از شهرری به همراهی علمای طرف‌دار مشروطه، مجمعی را تشکیل دادند که در آن به تحلیل اوضاع سیاسی و اخبار روز می‌پرداختند. این مجمع درحقیقت مجلس شورای ملّیون بود.
[۲۷] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۳۲۹، ۱۳۷۱ ش.
[۲۸] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۶، ۱۳۶۹ ش.


با طفره‌رفتن عین‌الدوله از برآوردن خواسته‌های مهاجران، به‌ویژه تأسیس عدالت‌خانه، در جمادی‌الاول ۱۳۲۴، آشتیانی به‌همراه شماری از علما به نشانۀ اعتراض، به قم مهاجرت کردند. با استقرار حکومت مشروطه، آشتیانی از فعالیت سیاسی کناره گرفت.
[۲۹] فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳، ۱۳۸۱ ش.


او در دوران استبداد صغیر از نظام مشروطه پشتیبانی کرد و در پاسخ مقلدان خود که از او استفتا کرده بودند که آیا مشروطه شرعی است یا نه؟، و آیا انعقاد مجلس شورای ملی لازم است یا خلاف قانون شرع است؟، چنین پاسخ داد: «مشروطه و انعقاد مجلس شورا موافق اخبار و روایات و احادیث، و از وظایف شرعیه و لوازم دین حنیف است و مخـالف آن، دشمن دین اسلام و خائن به دولت و ملت و مملکت است».
[۳۰] کلانتری باغمیشه‌ای، ابراهیم، روزنامۀ خاطرات، به کوشش یحیى ذکاء، تهران، ص۳۵۳، ۱۳۷۷ ش.
او از جملۀ روحانیانی بود که در جریان انحلال مجلس در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) متحصن شد و برادرش میرزا مصطفى نیز که جزو متحصنان بود، در این ایام به قتل رسید.

از زمان فتح تهران تا ۱۳۴۰ ق/ ۱۹۲۲ م که آشتیانی به مشهد رفت، خبری از فعالیتهای او نیست. او در مشهد به اقامۀ جماعت و تدریس مشغول شد و ادارۀ حوزۀ علمیۀ مشهد را نیز عهده‌دار بود.
[۳۱] کلانتری باغمیشه‌ای، ابراهیم، روزنامۀ خاطرات، به کوشش یحیى ذکاء، تهران، ص۳۵۳، ۱۳۷۷ ش.
[۳۲] شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
[۳۳] شریف رازی، محمد، اختران فروزان ری و تهران، قم، ص۱۷۴، مکتبةالزهراء.


دورۀ جدید فعالیتهای سیاسی آشتیانی مقارن با روی‌کارآمدن رضا شاه بود. در شهریور ۱۳۰۶، وقتی که مخبرالسلطنه هدایت طی بیانیه‌ای روحانیان را از امر به معروف و نهی از منکر منع کرد، آشتیانی به‌همراه گروهی از علمای خراسان تلگرافهای شدیداللحنی به دربار مخابره، و در آن، اقدام رضا شاه را رد کردند.
[۳۴] فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۳، ۱۳۸۱ ش.
این نخستین قدم آشتیانی در مخالفت با طرحهای رضا شاه بود که سرانجام رضا شاه مجبور به عقب‌نشینی شد.

با تصویب قانون لباس متحدالشکل، حکومت وقت آشتیانی را تحت فشار قرار داد که از صدور جواز اجتهاد به طلبه‌ها خودداری کند.
[۳۵] فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۴، ۱۳۸۱ ش.


در جریان اقدامات رضا شاه در جهت قانون کشف حجاب و قیام گوهرشاد، شیخ‌ مرتضى به‌همراه ۷ تن از روحانیان در تلگرافی به رضا شاه، از او خواستند طرح تغییر لباس و کشف حجاب و کشتار مردم را متوقف کند. رضا شاه پس از این اقدام، دستور دستگیری رؤسای مذهبی را صادر نمود، اما از دستگیری شیخ مرتضى، به‌سبب نفوذ او در میان مردم، خودداری کرد.
[۳۶] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۶-۳۷، ۱۳۶۹ ش.
شیخ مرتضى به تهران احضار شد و چند سال در زاویۀ حضرت عبدالعظیم (ع)، در حال تبعید، مجاور بود.

تا اینکه در ۱۳۲۰ ش پس از سقوط رضا شاه، تبعید او به سر آمد و به عتبات رفت و در کربلا به تدریس مشغول شد؛ اما پس از دو سال، به‌سبب بیماری، مجبور به بازگشت به مشهد شد و در همان شهر تا پایان عمر ساکن بود.
[۳۷] شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.


آشتیانی در ۲۸ آبان ۱۳۲۵ در مشهد درگذشت.
[۳۸] شیخ انصاری، مرتضى، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، قم، ص۲۲۸، ۱۳۷۳ ش.
و در حرم امام رضا (ع) در محل دارالسعاده دفن شد.
[۳۹] شریف رازی، محمد، اختران فروزان ری و تهران، قم، ص۱۷۴، مکتبةالزهراء.
[۴۰] زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، ج۱، ص۳۶، ۱۳۸۲ ش.


از او کتابی در فقه با عنوان باب ‌الاجاره در ۱۳۴۳ ش به چاپ رسیده است.
[۴۱] امین، حسن، اعیان الشیعة، بیروت، ج۳، ص۲۵۷، ۱۴۱۰ ق.


۱. ↑ شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
۲. ↑ شیخ انصاری، مرتضى، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، قم، ص۲۲۸، ۱۳۷۳ ش.
۳. ↑ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۵، ۱۳۶۹ ش.
۴. ↑ شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
۵. ↑ فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲، ۱۳۸۱ ش.
۶. ↑ فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲، ۱۳۸۱ ش.
۷. ↑ امین، حسن، اعیان الشیعة، بیروت، ج۳، ص۲۵۷، ۱۴۱۰ ق.
۸. ↑ زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، ج۱، ص۳۵، ۱۳۸۲ ش.
۹. ↑ امین، حسن، اعیان الشیعة، بیروت، ج۳، ص۲۵۷، ۱۴۱۰ ق.
۱۰. ↑ زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، ج۱، ص۳۵، ۱۳۸۲ ش.
۱۱. ↑ معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ج۷، ص۲۳۴۱، ۱۳۷۴ ش.
۱۲. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۲۷۴، ۱۳۷۱ ش.
۱۳. ↑ کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ص۶۴، ۱۳۱۶ ش.
۱۴. ↑ فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳، ۱۳۸۱ ش.
۱۵. ↑ ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ج۱، ص۲۸، ۱۳۵۷ ش.
۱۶. ↑ محبوبی اردکانی، حسین، «تقـاضـای مشروطیت»، یغمـا، تهـران، ص۲۳۹-۲۴۱، ۱۳۵۵ ش، س ۲۹، شم‌ ‌۴.
۱۷. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۲۷۱، ۱۳۷۱ ش.
۱۸. ↑ ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ج۱، ص۳۳۱-۳۴۳، ۱۳۵۷ ش.
۱۹. ↑ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۵، ۱۳۶۹ ش.
۲۰. ↑ کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ص۶۴، ۱۳۱۶ ش.
۲۱. ↑ دولت‌آبادی، یحیى، حیات یحیى، تهران، ج۲، ص۱۵-۱۶، ۱۳۶۲ ش.
۲۲. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۲۷۴، ۱۳۷۱ ش.
۲۳. ↑ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۶، ۱۳۶۹ ش.
۲۴. ↑ کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ص۵۶-۵۷، ۱۳۱۶ ش.
۲۵. ↑ ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ج۱، ص۳۲۷، ۱۳۵۷ ش.
۲۶. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۳۰۹، ۱۳۷۱ ش.
۲۷. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ج۲، ص۳۲۹، ۱۳۷۱ ش.
۲۸. ↑ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۶، ۱۳۶۹ ش.
۲۹. ↑ فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳، ۱۳۸۱ ش.
۳۰. ↑ کلانتری باغمیشه‌ای، ابراهیم، روزنامۀ خاطرات، به کوشش یحیى ذکاء، تهران، ص۳۵۳، ۱۳۷۷ ش.
۳۱. ↑ کلانتری باغمیشه‌ای، ابراهیم، روزنامۀ خاطرات، به کوشش یحیى ذکاء، تهران، ص۳۵۳، ۱۳۷۷ ش.
۳۲. ↑ شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
۳۳. ↑ شریف رازی، محمد، اختران فروزان ری و تهران، قم، ص۱۷۴، مکتبةالزهراء.
۳۴. ↑ فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۳، ۱۳۸۱ ش.
۳۵. ↑ فرهنگ نـاموران معـاصر ایران، تهران، ج۱، ص۱۸۴، ۱۳۸۱ ش.
۳۶. ↑ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ج۱، ص۳۶-۳۷، ۱۳۶۹ ش.
۳۷. ↑ شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، قم، ج۷، ص۹۵، ۱۳۵۴ ش.
۳۸. ↑ شیخ انصاری، مرتضى، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، قم، ص۲۲۸، ۱۳۷۳ ش.
۳۹. ↑ شریف رازی، محمد، اختران فروزان ری و تهران، قم، ص۱۷۴، مکتبةالزهراء.
۴۰. ↑ زنگنه، ابراهیم، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، ج۱، ص۳۶، ۱۳۸۲ ش.
۴۱. ↑ امین، حسن، اعیان الشیعة، بیروت، ج۳، ص۲۵۷، ۱۴۱۰ ق.


•احمدیان، مینا، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله "آشتیانی غروی"، ص۳۷۵.    


رده‌های این صفحه : علمای دین
جعبه ابزار