صله رحم در فقه خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صِلَه رَحِم: احسان و نیکی کردن به نزدیکان می باشد.
مراد از صله در این جا مطلق احسان و نیکی است، هرچند با سلام کردن و دیدار با یکدیگر که بر حسب عادات و رسوم، مختلف است. (لسان العرب و مجمع البحرین، واژه «وصل»؛ مرآة العقول ۸، ص ۳۶۳) مراد از «رحم» خویشاوندان نسبی است که از راه ولادت منتسب به انسان اند ـ نه دامادی و شیر خوردن ـ مانند برادر و خواهر نسبی، عمو، عمّه، خاله، دایی و فرزندان آنان. برخی، رحم را به محارمی که ازدواج با آنان حرام است، اختصاص داده‌اند. (القواعد و الفوائد ۲، ص ۵۰؛ الاقطاب الفقهیة، ص ۱۰۱؛ مفاتیح الشرائع ۲، ص ۸؛ صراط النجاة، تبریزی، ج ۵، ص ۲۶۱ ) از عنوان یاد شده به مناسبت در بابهایی چون هبه، نکاح و شهادت سخن گفته‌اند.
اهمیت صله رحم: خداوند در قرآن کریم، قطع رحم را همپای «افساد در زمين» نکوهش کرده است (محمد: ۲۲) و در جایی دیگر، ارحام را در ردیف خود شمرده و به پروا کردن از خود و ارحام فرمان داده است (نساء: ۱) هر دو سیاق، نشانگر عظمت و اهمیت صله رحم است. در روایات فراوان نیز بر صله رحم تأکید و برای آن فواید زیادی شمرده شده است. امام باقر علیه السّلام می‌فرماید: «صله رحم اعمال انسان را پاك، اموال را زياد، بلا را دفع و حساب را آسان مى‌كند و اجل را به تأخير مى‌اندازد»(وسائل الشیعة، ج ۲۱، ص ۵۳۴ ) امام صادق علیه السّلام می‌فرماید: «نخستين گوينده در قيامت رحم است كه مى‌گويد: پروردگار من! هر كه در دنيا مرا وصل كرد رحم به جا آورد تو امروز بين خود و او را وصل گردان و هر كه در دنيا مرا قطع كرد، تو امروز بين خود و او را قطع كن»(وسائل الشیعة، ج ۲۱، ص ۵۳۴ ) در حدیثی دیگر از آن حضرت آمده است: «صله رحم كن، هرچند با دادن آبى. برترين چيزى كه به آن صله رحم مى‌شود، خوددارى از آزار رسانى به رحم است»(وسائل الشیعة، ج ۲۱، ص ۵۳۹)
حکم: قطع رحم صله رحم حرام است؛ بلکه برخی آن را از گناهان کبیره (گناه کبیره) شمرده‌اند. (مجمع الفائدة ۱۲، ص ۳۵۸ ) بنابر این، صله رحم در حدی که مکلّف را از عنوان «قاطع رحم» خارج کند، واجب خواهد بود (الاقطاب الفقهیة، ص ۱۰۱ ) و افزون بر آن مستحب است. (القواعد و الفوائد ۲، ص ۵۴ ـ ۵۳)
چگونگی صله رحم: مرجع در کیفیت صله رحم عرف است که به اختلاف عادتها و نیز دوری و نزدیکی محل سکونت متفاوت خواهد بود. صله رحم با سلام کردن و احوال پرسی، هدیه دادن و هر نوع کمک مالی و احسان و نیکی ای که مقدور انسان می‌باشد و همچنین ترک آزار و اذیت تحقق می‌یابد. (القواعد و الفوائد ۲، ص ۵۲ ـ ۵۳؛ مفاتیح الشرائع ۲، ص ۸ )
هرگاه رحم از کسانی که نفقه آنان ـ در صورت فقر ـ بر انسان واجب است نباشد، آیا از جهت صله رحم، در صورت توانگری، دادن مال به آنان واجب است یا نه؟ برخی قائل به وجوب شده‌اند. (جواهر الکلام ۲۸، ص ۱۹۱)
(۱) قرآن کریم؛
(۲) لسان العرب و مجمع البحرین؛
(۳) مرآة العقول؛
(۴) القواعد و الفوائد؛
(۵) الاقطاب الفقهیة؛
(۶) مفاتیح الشرائع؛
(۷) صراط النجاة، تبریزی؛
(۸) وسائل الشیعة؛
(۹) مجمع الفائدة؛
(۱۰) جواهر الکلام؛
