طواف بین بیت و مقام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پنجمین واجب و یکی از شرایط طواف رعایت فاصله از بیت است.
نظر امام (ره) این است که طواف باید در شعاعی که حد فاصل مقام ابراهیم تا کعبه است انجام گیرد و فراتر از آن جایز نیست.
امام قدس سره در تحریر الوسیله می‌فرماید:الخامس- أن یکون الطواف بین البیت و مقام إبراهیم علیه‌السلام و مقدار الفصل بینهما فی سائر الجوانب (در تمامی اطراف کعبه نباید از این فاصله تجاوز کرد) فلا یزید عنه، و قالوا:إن الفصل بینهما ستة و عشرین ذراعا و نصف ذراع، فلا بد أن لا یکون الطواف فی جمیع الأطراف زائدا علی هذا المقدار.
از فحوای فتوای امام قدس سره فهمیده می‌شود که هنگام رسیدن به حجر هم باید همین فاصله رعایت شود.
چون فاصله ی حجر تا کعبه حدود بیست ذراع است آنچه برای طواف کنندگان باقی می‌ماند چیزی حدود شش ذراع و نیم است که چیزی حدود سه متر و اندی است که فاصله ی بسیار کمی است و میلیون‌ها نفر باید در این حد فاصل طواف کنند.
ما گاه از بعد اختیار این مسأله را بحث می‌کنیم و گاه از بعد اضطرار. (مخصوصا امروزه که نه تنها کل مسجد الحرام با آن وسعت پر می‌شود بلکه حتی در طبقات بالا هم مشغول طواف هستند.)
بعضی در این فتوا ادعای شهرت کرده‌اند و بعضی ادعای اشهر که از شهرت ضعیف تر است و بعضی ادعای لا خلاف و بعضا ادعای اجماع کرده‌اند که به نمونه‌ای از کلمات ایشان اشاره می‌شود و بعد متوجه می‌شویم که نه تنها مسأله اجماعی نیست بلکه حتی شهرت آن هم چه بسا ثابت نشود.
صاحب ریاض می‌فرماید: ان یکون طوافه بین المقام و البیت مراعیا قدر ما بینهما من جمیع الجهات مطلقا (یعنی حتی در طرف حجر هم باید رعایت شود.) علی المشهور بل قیل کاد ان یکون اجماعا و فی الغنیة الاجماع علیه صریحا. (البته صاحب غنیة به راحتی ادعای اجماع می‌کند.)
فاضل نراقی در مستند عین عبارت ریاض را نقل می‌کند و بعد اضافه می‌کند:خلافا للمحکی عن الاسکافی و جوزه خارج المقام مع الضرروة و عن المختلف و المنتهی و التذکرة المیل الیه.
بنابراین ابن جنید اسکافی نیز در مسأله مخالف نیست زیرا هنگام ضرورت همه می‌گویند که جایز است. صاحب حدائق می‌فرماید:و هو الاظهر الاشهر بین علماء الاعلام. بعد کلام ابن جنید را نقل می‌کند.
صاحب جواهر می‌فرماید:لا خلاف معتد به اجده فی وجوب کون الطواف بینه و بین البیت بل عن الغنیة الاجماع علیه.
در کلمات عامه چیزی یافت نشد که بیانگر آن باشد آن‌ها برای طواف حدی قائل باشند.
شیخ طوسی نیز در خلاف عبارتی دارد که او حد مذکور را قبول ندارد. او فقط می‌فرماید:که نباید پشت زمزم رفت. زمزم هم در آخر حیاط مسجد بود که البته امروزه آثار آن از بین رفته است. ایشان در خلاف در مسأله ی ۱۳۳ در عنوان من تباعد عن البیت حال طوافه می‌فرماید:اذا تباعد عن البیت حتی یطوف بالسقایة و الزمزم لم یجزه و قال الشافعی:یجزیه.
دلیلنا:ان ما ذکرناه مقطوع علی اجزائه و ما ذکروه لیس علی اجزائه دلیل فالاحتیاط ایضا یقتضی ما قلناه.
آیه ی ۲۲ سوره ی حج به شکل مطلق فقط طواف را مطرح کرده است و کاری به مقام ابراهیم ندارد و می‌فرماید:ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ (سپس باید آلودگی های خود را برطرف کنند کنایه از این‌که حلق و تقصیر کنند) وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتیقِ. بله اگر کسی آنقدر از کعبه دور شود و مشغول طواف گردد که عرفا نگویند دور خانه می‌گردد از آن‌جا که طواف کردن صدق نمی‌کند طوافش صحیح نیست.
این مسأله با این‌که بسیار محل ابتلا است با این حال روایات معتنا بهی در این مورد وارد نشده است.
یک روایت ضعیف می‌گوید این فاصله باید رعایت شود و یک روایت قوی و صحیح السند می‌گوید رعایت این فاصله لازم نیست.
روایت اول باب ۲۸ از ابواب طواف روایت ضعیفی است و آن را بررسی می‌کنیم:
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یَاسِینَ الضَّرِیرِ عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ حَدِّ الطَّوَافِ بِالْبَیْتِ الَّذِی مَنْ خَرَجَ عَنْهُ لَمْ یَکُنْ طَائِفاً بِالْبَیْتِ قَالَ کَانَ النَّاسُ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص یَطُوفُونَ بِالْبَیْتِ وَ الْمَقَامِ (یعنی مقام به بیت متصل بود و همه دور بیت و مقام دور می‌زدند.) وَ أَنْتُمُ الْیَوْمَ تَطُوفُونَ مَا بَیْنَ الْمَقَامِ وَ بَیْنَ الْبَیْتِ فَکَانَ الْحَدُّ مَوْضِعَ الْمَقَامِ الْیَوْمَ فَمَنْ جَازَهُ فَلَیْسَ بِطَائِفٍ وَ الْحَدُّ قَبْلَ الْیَوْمِ وَ الْیَوْمَ وَاحِدٌ (یعنی آن موقع هم مقام در همین جای امروزه قرار داشت ولی مقام را به خاطر مصالحی به بیت چسبانده بودند.) قَدْرَ مَا بَیْنَ الْمَقَامِ وَ بَیْنَ الْبَیْتِ مِنْ نَوَاحِی الْبَیْتِ کُلِّهَا فَمَنْ طَافَ فَتَبَاعَدَ مِنْ نَوَاحِیهِ أَبْعَدَ مِنْ مِقْدَارِ ذَلِکَ کَانَ طَائِفاً بِغَیْرِ الْبَیْتِ بِمَنْزِلَةِ مَنْ طَافَ بِالْمَسْجِدِ (مانند کسی است که به جای کعبه دور مسجد الحرام دور بزند.) لِأَنَّهُ طَافَ فِی غَیْرِ حَدٍّ وَ لَا طَوَافَ لَهُ.
یاسین الضریر مجهول الحال است و گفته شده است از اصحاب امام کاظم علیه‌السلام بوده است و کتابی هم داشته و روایاتی در آن جمع کرده است ولی در هر حال معلوم نیست ثقه است یا نه.
مشکل دیگر روایت این است که مضمره می‌باشد چون می‌گوید «سالته عن» و مشخص نمی‌کند که از امام علیه‌السلام سوال کرده است.
مشکل سوم در دلالت این روایت است که می‌گوید در زمان پیامبر اکرم (ص) مقام متصل به بیت بود و بعد از او جدا شد. حال چرا جدا شد و چه کسی آن را جدا کرد و آیا خلیفه دوم آن را جدا کرد و چرا وقتی رسول خدا (ص) آن را جدا نکرد بعد از او آن را جدا کردند؟
عجیب این است که وقتی بعد از رسول خدا (ص) آن را از بیت جدا کردند به گونه ای شده است که اگر کسی از مقام تجاوز کند طوافش باطل است. به هر حال در مقابل این حدیث حدیث صحیح السند دیگری است که به آن اشاره خواهیم کرد.
درس خارج فقه، کتاب الحج، مکارم شیرازی. ناصر، ۲۶ مهر سال ۹۱، سایت مدرسه فقاهت.
