ظهر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ظَهْر (به فتح ظاء و سکون هاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای پشت است.
مشتقات
ظَهْر که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
ظُهور (به ضم ظاء) جمع ظَهْر است.
ظِهْریّ (به کسر ظاء و سکون هاء) به معنای به پشت انداخته و فراموشش شده؛
مُظاهَرَه (به ضم میم و فتح هاء و راء) به معنای همپشتى و يارى؛
ظَهير (به فتح ظاء) به معنای همپشت و كمک؛
ظَهیرَه (به فتح ظاء و راء) به معنای وقت ظهر است.
ظَهْر به معنای پشت است.
معنی اصلی کلمه بنابر قول
راغب اصفهانی همین است و معانی دیگر به اعتبار آن می‌باشد.
به طور استعاره گفته‌اند:
ظهر الارض و بطنها یعنی «روی
زمین و شکم آن.»
جمع
ظهر،
ظهور است.
به مواردی از
ظَهْر که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ • الَّذِی اَنْقَضَ ظَهْرَکَ) (و بار سنگينت را از دوش تو برنداشتيم؟! • همان بارى كه سخت بر پشت تو سنگينى مى‌كرد.)
(ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ) (جنبنده‌اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت.)
در این آیه به معنی اصلی خود بوده و مراد روی زمین است.
(وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِاَنْ تَاْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها) (و
کار نیک، آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد.)
ظِهْرِیّ چیزی است که به پشت انداخته و فراموشش کنند.
راغب اصفهانی گوید: «
مَا تَجْعَلُهُ بِظَهْرِکَ فَتَنْسَاهُ.»
به نظر
جوامع الجامع تبدیل فتح آن به کسر در اثر اضافه به یاء نسبت است.
اين كلمه در قرآن فقط يكبار آمده است.
(اَ رَهْطِی اَعَزُّ عَلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ اتَّخَذْتُمُوهُ وَراءَکُمْ ظِهْرِیًّا) «آیا طایفه من بر شما از
خدا عزیزتر است که او را پشت سر‌انداخته و بی‌اعتنا هستید.»
مُظَاهَرَه به معنای همپشتى و يارى است.
(وَ ظاهَرُوا عَلی اِخْراجِکُمْ) (و كسانى كه به بيرون راندن شما كمک كردند.)
(تَظاهَرُونَ عَلَیْهِمْ بِالْاِثْمِ وَ الْعُدْوانِ) (و در اين
گناه و تجاوز، از يكديگر پشتيبانى مى‌كنيد.)
ظَهير به معنای همپشت و كمک است.
(وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً) (هر چند در اين كار پشتيبان يكديگر باشند.)
(وَ کانَ الْکافِرُ عَلی رَبِّهِ ظَهِیراً) «
کافر بر علیه پروردگارش کمک
شیطان است.»
ظهيره به معنای وقت ظهر است.
«اظهر فلان» يعنى داخل وقت ظهر شد.
(وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ) (و نيمروز هنگامى كه لباس‌هاى معمولى خود را بيرون مى‌آوريد.)
(وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ) «وقت عشاء و آن‌گاه که وارد وقت ظهر می‌شوید.»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ظَهر»، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۵.
