عبدالرحمان بن علی بسطامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَسْطامی، عبدالرحمان بن علی بن احمد د ۵۸ق/۴۵۴م،
عارف،
فقیه و
مفسر حنفی مذهب به روزگار عثمانیان که در تاریخ هم، دستی داشت و در
علوم غریبه همچون
جفر و جامعه و شناختن اسرار حروف نیز استاد بود.
وی در
انطاکیه به دنیا آمد. پس از آموختن درس‌های رایج آن روزگار به فرا گرفتن علوم غریبه مشتاق شد و بدین مقصود، به
شام،
قاهره و سرزمین‌های غربی عالم
اسلام سفر کرد. درباره توانایی او در دانستن خاصیت‌های حروف و شناخت اسرار
اسماء الهی روایات و حکایت‌های شگفت‌انگیز نقل کرده‌اند.
بسطامی واپسین سال‌های عمر خود را در بورسه و در دوران
حکومت سلطان مراد دوم، ششمین سلطان عثمانی سل ۸۲۴ - ۸۵۵ق/ ۱۴۲۱- ۱۴۵۱م گذراند. در آن‌جا با مولی
شمس‌الدین فَناری انس گرفت و فناری در زمینه علوم غریبه از او بهره‌ها برد. بسطامی در همین شهر از دنیا رفت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.
بسطامی آثار فراوان در موضوعات مختلف دارد که نسخه‌های خطی آنها در کتابخانه‌های
جهان موجود است؛ و چون خطی‌خوش داشت، بیشتر نوشته‌هایش را خود تحریر می‌کرد.
برخی از مهم‌ترین آثار او اینهاست: الادعیة المنتخبة فی الادویة المجرّبة دوسلان، ؛ الاکوار و الادوار. اوزان حکمة الربانیة فی شرح لمعة النورانیة.
بحرالوقوف فی علم الحروف، که عمدتاً به بحث دربارة قدرتهای فوق‌العاده‌ای که در
حروف الفبا یا ادعیه وجود دارد، و نیز به تاثیراتی که
خورشید،
ماه و
ستارگان در هنگام
نیایش دارند، می‌پردازد
تراجم العلماء، که مجموعه‌ای است از شرح احوال دانشمندان
الجفر الجامع و السر اللامع. جواب کتاب کریم اتانی من جانب حبر علیم.
درة العلوم و جوهرة الفهوم، که نویسنده در آن به طبقه‌بندی و تقسیم علوم پرداخته است.
الدرة اللامعة فی الادویة الجامعة. الدرر فی الحوادث و السیر، که تاریخ مختصر
اسلام است از وفات پیامبر (صلی‌الله‌وعلیه‌و‌سلم) تا ۷۰۰ق، بسطامی این کتاب را در بورسه به سلطان مراد دوم تقدیم کرده است
رشح عیون الحیات فی شرح فنون الممات
رشح عیون الذوق فی شرح فنون الشوق، که شامل داستان‌ها و حکایات گوناگون است و نویسنده در پاره‌ای از بخش‌های آن به فنون و رموز جادوگری نیز اشاره کرده است.
السرالمخزون، که در آن در باب اسرار حروف و
اسم اعظم سخن رفته است.
السرالافخر و الکبریت الاحمر، که در شرح اسرار اسماء و حروف است.
شمس الاسرار و انس الابرار، شامل موضوعاتی چون رمز و راز حروف و اعداد، محاسبات جادویی و نام‌های سری
خداوند است، در عباراتی غالباً مبهم و پیچیده.
شمس الافاق فی علم الحروف و الاوفاق.
الفوائح المسکیة فی الفواتح المکیة، دانشنامه گونه‌ای است که موضوعات گوناگونی در علوم مختلف را در بر می‌گیرد. بسطامی این کتاب را نیز به سلطان مراد دوم تقدیم کرده است.
قبلة حدود البوانی فی قُبلة خُدود الغوانی.
مباهج الاعلام فی مناهج الاقلام. این کتاب در واقع ذیلی است که بسطامی بر کتاب دیگرش به نام بحرالوقوف نوشته است.
مختصر جهبنة الاخبار فی ملوک الامصار، که نویسنده در فصول آغازین آن به شرح
حدیث «اِن‌َّ اللّه‌َ یَبْعَث‌ُ لِهذِه‌ِ الامَّةِ عَلی رَاس‌ِ کُل‌َّ مِائَة½ مَن‌ْ یُجَدَّدُ لَها دینَها» پرداخته است.
مفاتیح اسرار الحروف و مصابیح انوار الظروف، کتابی است مشتمل بر حکایات و وقایع تاریخی که برخی آن را اشتباهاً به بونی نسبت داده‌اند.
مفتاح الجفرالجامع و مصباح النور اللامع، رساله‌ای است درباره پایان جهان.
مناهج التوسل فی مباهج الترسل، که در ۲۹۹ق در
استانبول به ضمیمه کتاب جنان الجناس فی علم البدیع‌ِ صلاح‌الدین صفدی چاپ شده است. وصف الدواء فی کشف آفات الوباء، دربارة اسرار حروف و اعداد و خواص گیاهان، و نیز در باب اسماءالله و دعاهای شفابخش. این اثر به فارسی ترجمه شده است.
(۱) خدیویه، فهرست.
(۲) دفتر کتبخانة ایاصوفیه، استانبول، ۳۰۴ق.
(۳) دفتر کتبخانة الحاج سلیم آغا، استانبول، ۳۱۰ق.
(۴) زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، قاهره، ۹۳۱م.
(۵) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۹۵۷م.
(۶) شورا، خطی.
(۷) طاش‌کوپری‌زاده، احمد، الشقائق النعمانیة، بیروت، ۳۹۵ق/۹۷۵م.
(۸) غزی، تقی‌الدین، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، نسخة عکسی موجود در کتابخانة مرکز.
(۹) الفهرس التمهیدی للمخطوطات المصورة، قاهره، ۹۴۸م.
(۱۰) منزوی، خطی مشترک.
(۱۱) یکی جامع کتبخانه سنده محفوظ بولنان کتب‌موجوده نک دفتر یدر، استانبول، ۳۰۰ق.
(۱۲) نور عثمانیه کتبخانه سنده محفوظ کتب موجوده نک دفتریدر، استانبول، ۳۰۳ق.
(۱۳) Bankipore.
(۱۴) Blochet.
(۱۵) Brockelmann، C، Katalog der orientalischen Handschriften der Staats-und Universit L tsbibliothek zu Hamburg، Hamburg، ۱۹۶۹.
(۱۶) Catalogus codicum manuscriptorum orientalium qui in Museo Britannico asservantur، London، ۱۸۵۲.
(۱۷) Della Vida، G، Elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana، Vatican، ۱۹۳۵.
(۱۸) De Slane.
(۱۹) ESC ۲.
(۲۰) Fl O gel، G، Die arabischen، persischen، tO rkischen Handschriften، New York، ۱۹۷۷.
(۲۱) GAL.
(۲۱) GALS.
(۲۲) Mingana، A، Catalogue of the Arabic Manuscripts، Manchester، ۱۹۳۴.
(۲۳) Pertsch.
(۲۴) Rieu، Ch، Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum، London، ۱۸۹۴.
(۲۵) Voorhoeve؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان بن علی بسطامی»، شماره۴۸۷۳.
