عبدالله بن محمد بشروی خراسانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ملا عبدالله تونی بشروی از علمای بزرگ و
فقیهان مشهور قرن یازدهم هجری است که همه او را به فضل و کمال و زهد و پارسایی ستوده و همتای
مقدس اردبیلی دانسته اند. در کتابها از او به عنوان:
عالم،
فاضل، ماهر،
فقیه،
صالح،
زاهد و
عابد یاد شده است. کتاب
وافیه او در
اصول فقه، از کتاب های مشهور و متداول در حوزه های علمیه آن زمان بوده که مذاق
اصولی او را با سبک مخصوص به خودش بیان می کند.
وی ابتدا همراه برادرش ملا احمد که او نیز از عالمان بزرگ است در مدرسه معروف
مولی عبدالله تستری(متوفای ۱۰۲۱ هـ . ق)
اصفهان به تحصیل اشتغال ورزید و از محضر اعلام آن دیار مخصوصاً علامه مولانا
رفیع الدین محمد بن حیدر طباطبایی معروف به
میرزا رفیعا (متوفای ۱۰۸۲ هـ . ق) کسب فیض نمود و در ضمن تحصیل به کار تدریس و افاضه پرداخت.
فاضل تونی در طول اقامت خویش در
اصفهان با تدریس و افاضه در
مدرسه ملا عبدالله بن حسین تستری (متوفای ۱۰۲۱ هـ . ق) شاگردان برجسته ای همچون
علامه میر عبدالحسین خاتون آبادی تربیت نمود و همواره مشتاقان
فقه،
اصول،
کلام و
حدیث از محفل پرفیضش بهره مند شدند.
علامه خاتون آبادی (متوفای ۱۱۰۵ هـ . ق) در کتاب و
قایع السنین و الاعوام می نویسد:
شاه عباس ثانی در سال ۱۰۵۹ هـ . ق)
قندهار را از دست پادشاه والاجاه هند خرم گرفت در آن وقت بنده در خدمت آخوند ملا عبدالله تونی مقابله «
من لا یحضره الفقیه» را شروع کرده بودم و اکثر اوقاتم را در خدمت آن جناب می گذرانیدم. و از فیض خدمت و کثرت ملازمت آن جناب و برادرش آخوند مولانا احمد استمداد، و استفاضه از اخلاق و آداب می نمودم. هر دو برادر در غایت قصوی از تقوا و صلاح و ورع بودند. اما آخوند مولانا عبدالله به فضل و کمال و دقت و فطانت در شعور بر ملا احمد برادرش و بر اکثر طالبان علم آن عصر برتری تمام داشته و بعد از این، مدتی مجاوزت روضه رضویه اختیار کرد.
۱.
الوافیه
۲. شرح
الارشاد در
فقه.
۳. رساله ای در
اصول فقه.
۴. رساله ای در
نماز جمعه.
۵. حاشیه بر
معالم الاصول.
۶. تعلیقاتی بر
مدارک الاحکام.
۷. حاشیه ای بر ارشاد علامه.
۸. فهرست بر
تهذیب الاحکام شیخ طوسی،
یکی از ویژگی های فاضل تونی ابتکارات علمی اوست. و این همان روح آزاد اندیشی علمی است که وی را در زمان خودش مشهور و معروف ساخته است. گرچه بعد از فوت و گذشت زمان در اثر مفقود شدن آثار وی، نام او به بوته فراموشی سپرده شد؛ اما عده ای معدود از بزرگان معاصر وی، نام او را به بزرگی یاد کرده اند و از او به عنوان فاضل تونی مطلب آورده اند.
یکی از کتاب هایی که ذوق و ابتکار او را بر همگان آشکار می کند، کتاب ایشان با عنوان «
الفهرست علی تهذیب الاحکام شیخ طوسی» است. آری این کتاب در آن زمان با نبود امکانات، بهترین خدمت را به عالم
فقه و
فقاهت نمود. ترتیب و باب بندی کتاب «
الوافیه» هم حاکی از ذوق و ابتکار اوست که مرحوم خوانساری درباره او می نویسد:
و له
فی الاستصحاب و مباحث التعادل و التراجیح تفریعات و فوائد نادره و تصرفات کثیره لم یسبقه الیها احد؛
برای فاضل تونی در باب
استصحاب و
تعادل و تراجیح فروعاتی و فوائدی جدید و کمیاب است که احدی قبل از او به آن نرسیده است.
فاضل تونی را همه به زهد و پارسایی ستوده اند.
شیخ حر عاملی با تعبیر
صالح،
زاهد و
عابد، او را می ستاید.
میرزا عبدالله افندی می گوید:
وی از پارساترین مردم اهل زمانش بوده، بلکه می توان هم گفت دوم
مقدس اردبیلی بوده، بلکه برادرش ملا احمد هم در همین قدر از زهد و پارسایی بوده است.
سپس می افزاید:
در دیداری که از بشرویه داشتم به برکت این عالم بزرگ و برادرش ملا احمد تمام اهالی آن صالح و متقی و عابد و پرهیزکار بودند.
قدیمی ترین منبعی که زندگینامه این عالم جلیل القدر در آن آورده شده کتاب «
امل الآمل» تألیف
شیخ حر عاملی (م۱۱۰۴ هـ . ق) است.
ایشان در ذیل عنوان «مولانا عبدالله بن محمد التونی البشروی» می نویسد:
عالم،
فاضل، ماهر،
فقیه،
صالح،
زاهد،
عابد معاصر له کتاب شرح الارشاد
فی الفقه و رساله
فی الاصول و رساله
فی الجمعه و غیر ذلک.
میرزا عبدالله افندی اصفهانی چنین می نویسد:
«این بزرگوار طبق آن چه که ما شنیده ایم از پرهیزگارترین مردم زمانش بود و متقی ترین آنها؛ بلکه تالی تلو
مولی احمد اردبیلی و همچنین برادری داشت به نام مولی احمد. وی ابتدا مدتی در
اصفهان در مدرسه ای مشهور به
مدرسه ملا عبدالله تستری بود؛ سپس به
مشهد الرضا سفر کرد و مدتی در آن جا سکنی گزید، سپس به
عراق رفت تا ائمه مدفون در آن جا را زیارت کند.
در بین راه به در خواست عالم جلیل القدر مولا خلیل قزوینی (م: ۱۰۸۹ ق) ایامی را در قزوین متوطن گردید ...
ملا عبدالله از اهالی بشرویه تون است و تون از جمله بلاد خراسان و نزدیک قاین واقع است. آخوند ملا عبدالله اخباری مسلک بوده و در اواخر زمان
شیخ بهایی و
میرداماد می زیسته و از تألیفات او «
وافیة الاصول» است که بر او شرح نوشته اند مانند
سید صدر الدین همدانی و
سید محسن کاظمینی که شرح او چهل ـ پنجاه هزار بیت تقریباً می شود ... .
محدث جلیل القدر در کتابهای خود از او به عنوان:
عالم،
فاضل، ماهر،
فقیه،
صالح،
زاهد،
عابد، ورع و معاصر مؤلف «
امل الامل» یاد کرده است.
سید محسن امین جبل عاملی هم چون سایر عالمان از فاضل تونی یاد کرده و او را
فقیهی صالح و عابد و با ورع می شمارد.
میرزا محمد باقر خوانساری به تفصیل از فاضل تونی و کتب و شروح او یاد می کند و گفته صاحب «
ریاض العماء» را در
زهد و
ورع ایشان آورده و در آخر «تون» و «بشرویه» را از نظر جغرافیایی بیان می کند.
محمد حسن خان صنیع الدوله می نویسد:
وی عالمی فاضل و
فقیهی صالح و زاهدی عابد بود (کتاب) وارث علامه را شرح نموده و رساله ای در
اصول و رساله ای دیگر در جمعه ساخته و با شیخ حر عاملی معاصر بوده است.
مرحوم
مدرس تبریزی درباره وی آورده است:
ملا عبدالله بن محمد تونی بشروی معروف به فاضل تونی
فقیه عالم جلیل فاضل صالح عابد زاهد اتقی و اورع اهل زمان خود و تالی تلو
مقدس اردبیلی بود ....
عمر رضا کحاله از مولفان معاصر از فاضل تونی به عنوان
فقیه اصولی یاد می کند و به آثار قلمی وی اشاره می نماید.
شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره وی می نویسد:
عبدالله بشرویه ای فرزند محمد تونی خراسانی صاحب کتاب
الوافیه ساکن
مشهد عالمی فاضل و
فقیهی صالح و زاهدی عابد که کتب شرح ارشاد در
فقه از تألیفات اوست ... . تا این که می نویسد: من می گویم که کتاب فهرست تهذیب هم از تألیفات اوست که در کتاب
وافیه گفته کسی بر من سبقت نگرفته در خوبی تنظیم این کتاب. سپس می گوید رساله تحریم
نماز جمعه ی او را با رد
فاضل سرابی (محمد سراب) (متوفای ۱۱۲۴ هـ . ق) و رساله مولا محمد امین پسر برادر فاضل تونی که رد بر محمد سراب نوشته همه را در مجموعه خطی به خط عباسعلی فرزند شیخ ابراهیم، ملاحظه کردم. تاریخ کتابت این رساله (۱۱۲۶ هـ . ق) دو سال بعد از وفات محمد سراب مولف رد تحریم صلاه جمعه بوده است.»
سرانجام این عالم ربانی هنگامی که عازم سفر
عبتات عالیات بود؛ در شهر
کرمانشاه در اثر بیماری دارفانی را وداع گفت و در شانزدهم
ربیع الاول (۱۰۷۱ هـ . ق) روح پاکش به جنان پرواز کرد. پیکر مطهر او با احترام تشییع و در انتهای قبرستان، نزدیک پل شاه
کرمانشاه به خاک سپرده شد و به دستور شیخ علیخان زنگنه حاکم
کرمانشاه بارگاهی بر قبر او ساختند و این مزار مدتها مورد توجه خاص و عام بوده و کراماتی هم از زبان زائران قبرش نقل شده است.
در سال (۱۳۷۱ هـ . ق) مقبره این عالم فرزانه که در شرف نابودی بود. به همت گروهی از اهالی محترم
کرمانشاه تعمیر و بازسازی و بارگاه با شکوهی روی آن ساخته شد.
سایت اندیشه قم
