عبدالله معافری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عبدالله معافری (
۴۶۸ ـ
۵۴۳ هـ.ق) از بزرگ‌ترین فقیهان، محدثان و مفسران اندلس بود.
پدرش از بزرگان اصحاب ابن حزم و از وزرا و ادبای آن دیار بود.
او همراه پدرش برای تحصیل به مشرق رفت و در
شام،
بغداد،
مکه،
مصر و
اسکندریه علم آموخت.
وی نزد استادانی چون ابوحامد غزالی، محمد بن ولید طرطوشی، ابوبکر شاشی و حسین بن علی طبری دانش اندوخت.
سپس به روایت از مشایخ فراوان پرداخت و شاگردانی برجسته چون ابن بشکوال، عبدالرحمان سهیلی و محمد بن فخار از او روایت کرده‌اند.
ایشان پس از بازگشت به
اشبیلیه منصب قضاوت و فتوا را عهده‌دار شد و در فقه، حدیث و تفسیر جایگاهی بلند یافت.
او علاوه بر نفوذ اجتماعی، به سخاوت و حمایت از مظلومان مشهور بود و به عمران شهری نیز پرداخت.
آثار فراوانی از ایشان بر جای مانده که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
احکام القرآن،
عارضة الأحوذی فی شرح جامع الترمذی،
القبس فی شرح موطأ مالک،
انوار الفجر المنیر فی التفسیر،
الإنصاف فی مسائل الخلاف،
العواصم من القواصم و ده‌ها کتاب دیگر در فقه، تفسیر، حدیث و
کلام.
گفتنی است او با محیی‌الدین بن عربی صوفی (
۵۶۰ ـ
۶۳۸ هـ.ق) تفاوت دارد و نباید با وی خلط شود.
وی در
ربیع‌الاول ۵۴۳ (هجری قمری) در عدوه نزد فاس درگذشت و در همان‌جا دفن شد.
ابوبکر محمد بن عبداللّه بن محمد معافِری اندلسی معروف به
ابن عربی در ماه
شعبان ۴۶۸ (هجری قمری) در اشبیلیه (از شهرهای
اندلس) متولد شد.
پدرش ابومحمد عبداللّه از بزرگان اصحاب ابن حزم اندلسی و وزیر، رییس، عالم، ادیب و شاعر بود.
وی برای تحصیل علم و دانش به همراه پدرش به سوی مشرق زمین کوچ کرد.
او در شام، بغداد، مکه، مصر و اسکندریه از مشایخ به‌نام آن مناطق بهره برد.
گفتنی است وی غیر از
ابوبکر محیی‌الدین بن عربی طائی اندلسی فیلسوف (۵۶۰ ـ ۶۳۸ هـ.ق) است.
ابوبکر از بزرگانی چون
محمد بن ولید طرطوشی،
ابوالحسین مبارک بن عبدالجبار صیرفی،
ابوالفوارس طراد بن محمد زینبی، ابوبکر بن طرخان،
حسین بن علی طبری، ابوبکر شاشی و ابوحامد محمد غزالی استفاده‌های علمی فراوان برد.
وی همچنین از
هبه‌اللّه بن احمد اکفانی،
محمد بن سعدون عبدری،
احمد بن علی بدران حلوانی،
علی بن حسن بن حسین خِلَعی،
نصر بن ابراهیم مقدسی و برخی دیگر روایت کرده است.
محمد بن عبداللّه شاگردانی داشت از جمله: خلف بن عبدالملک معروف به ابن بشکوال (م
۵۷۸ هـ.ق)،
عبدالخالق بن احمد یوسفی،
احمد بن خلف اشبیلی،
حسن بن علی قرطبی،
محمد بن عبداللّه فهری، عبدالرحمان سهیلی صاحب
الروض الانف (م
۵۸۱ هـ.ق)، محمد بن ابراهیم بن فخار،
محمد بن یوسف بن سعاده اشبیلی و برخی دیگر که از او روایت کرده‌اند.
ابن عربی با اندوخته‌های علمی فراوان و در حالی که حافظ و امام در
فقه و
حدیث و
تفسیر به شمار می‌آمد، به اشبیلیه بازگشت.
ایشان عهده دار منصب قضاوت و فتوا در این شهر گردید.
وی دارای حشمت و شوکت و ریاست بود و اموال بسیاری داشت، به گونه‌ای که از مال خود دیواری اطراف اشبیلیه کشید.
همچنین وی دارای اخلاق حسنه و شخصی کریم، خوش‌برخورد، با گذشت و حامی مظلومان و بی‌پناهان بود.
اندلسی آثار زیادی از خود برجا گذاشت که از جمله عبارت‌اند از: • انوار الفجر المنیر فی التفسیر (در سی مجلد)؛ • احکام القرآن (چاپ شده در دو مجلد)؛ • التلخیص الی مسائل الخلاف؛ • ملجئة (ملجاة) المتفقهین الی معرفة غوامض النحویین؛ • القبس فی شرح مُوطّأ مالک بن انس
(خطی در رباط)؛ • عارضة الأحْوَذِی (فی شرح جامع ابی‌عیسی الترمذی، در سیزده مجلد که در مصر منتشر شده است)؛ • کوکب الحدیث و المسلسلات؛ • الاصناف (در فقه)؛ • امهات المسائل؛ • نزهة الناظر؛ • ستر العوره؛ • المحصول (در اصول فقه)؛ • حسم الداء فی الکلام علی حدیث السوداء؛ • الرسائل و غوامض النحویین؛ • ترتیب الرحله للترغیب فی المله؛ • الفقه الاصغر لاملعب الاصغر
(العقد الاکبر للقلب الاصغر)؛ • اعیان الاعیان؛ • الأمدُ الاقصی باسماءاللّه الحُسنی و صفاته العُلی (معانی الاسماء الحسنی)؛
• الإنصاف فی مسائل الخلاف (خطی در بیست مجلد)؛
• تبیین الصحیح فی تعیین الذبیح؛ • ترتیب المسالک فی شرح موطأ مالک (خطی)؛ • مراقی الزُّلف الخلافیات؛ نواهی الدواهی (الداوهی و النواهی فی الرد علی ابن حزم الظاهری)؛
• سراج المهیدین؛ • سراج المهتدین؛ • المشکلین: مشکل القرآن و السنّه؛ • الناسخ و المنسوخ فی القرآن (خطی)؛ • قانون التأویل فی تفسیر القرآن؛ • النیرین فی الصحیحین؛ • الکلام علی مشکل حدیث السُبحات و الحجاب؛ •تفصیل التفضیل بین التحمید و التهلیل؛ •رساله الکافی فی ان لادلیل علی النافی؛ •السباعیات؛ • المتوسط فی معرفة صحة الاعتقاد و الرد علی من خالف اهل السنة من ذوع البِدَع و الإلحاد؛ •شرح غریب الرساله؛ • حدیث الاِفک؛ • شرح حدیث جابر فی الشفاعه؛ • شرح حدیث ام زرع؛
• الحاکمة فی الفتاوی؛ • السلفیات؛ • شرح الجامع الصحیح للبخاری؛ • قصیدةٌ فی القرائه؛ • مفتاح المقاصد؛
• کتاب المتکلمین؛ • العواصم من القواصم (القواصم و العواصم)، (چاپ شده در دو مجلد)؛ • تخلیص التلخیص؛
• کتاب القواعد.
معافری در ماه ربیع الاول ۵۴۳ (هجری قمری) در عدوه (نزدیکی‌های فاس مراکش) درگذشت و در فاس مدفون گشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالله معافری»، ج۴، ص۳۹۰-۳۹۱.
