عزاداری برای اهل‌بیت غیرمعصوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در احادیث
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) نسبت به ثواب
گریه و
عزاداری برای
حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) و دیگر معصومان، تاکید فراوانی شده است. سوالی که در اینجا برای برخی مطرح شده، آیا عزاداری و گریه تنها برای امام حسین (علیه‌السّلام)
ثواب دارد یا شامل عزاداری اهل‌بیت غیرمعصوم ایشان نیز می‌شود. در اینجا برای رفع این
شبهه، دلایل گریه و عزاداری بر اهل بیت غیرمعصوم را بررسی خواهیم کرد.
در احادیث
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) نسبت به ثواب
گریه و
عزاداری برای
حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) و دیگر معصومان، تاکید فراوانی شده است. از جمله مرحوم
صدوق در کتاب
ثواب الاعمال از
حضرت امام سجاد (علیه‌السّلام) روایت می‌کند:
«ایما مؤمن من دمعت عیناه لقتل الحسین (علیه‌السّلام) حتی تسیل علی خده بواه الله تعالی بها فی الجنة غرفا یسکنها احقابا وایما مؤمن دمعت عیناه حتی تسیل علی خدیه فیما مسنا من الاذی من عدونا فی الدنیا بواه الله منزل صدق، وایما مؤمن مسه اذی فینا فدمعت عیناه حتی تسیل علی خده من مضاضة او اذی فینا صرف الله من وجهه الاذی وآمنه یوم القیامة من سخط النار.»
«هر مؤمنی که بخاطر شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) چشمانش اشک‌آلود شود، تا اینکه اشکش بر گونه‌اش جاری شود، خدای تعالی در
بهشت جایگاهی عنایت می‌کند که مدت‌های طولانی در آن ساکن خواهد بود. و هر مؤمنی که بخاطر اذیت‌هایی که از جانب
دشمنان ما به ما رسیده، از چشمانش بر گونه‌هایش اشکی جاری گردد،
خداوند جایگاه مناسب و نیکو به او عنایت می‌کند و هر مومنی که در راه ما (اهل‌بیت) آزاری ببیند و چشمانش اشک‌آلود شود و اشک‌هایش بر گونه‌هایش جاری شود، خداوند
اذیت را از او برطرف می‌کند و در
قیامت او را از
عذاب آتش در
امان می‌دارد».
همچنین در منابع
اهل‌سنت به ثواب گریه و عزاداری برای امام حسین و دیگر اهل بیت (علیهم‌السّلام) تصریح شده است؛ چنانکه
احمد بن حنبل روایت می‌کند:
«کان حسین بن علی یقول من دمعتا عیناه فینا دمعة او
قطرت عیناه فینا
قطرة اثواه الله (عزّوجلّ) الجنة.»
«حسین بن علی (علیه‌السّلام) بارها می‌فرمود: هر کس به خاطر ما گریه کند و یا از چشمانش
قطره اشکی جاری شود، خداوند او را در بهشت جای خواهد داد».
از سوی دیگر در خصوص گریه و عزاداری امام معصوم برای غیرمعصوم، مرحوم
کلینی در کتاب
کافی شریف روایت معتبری را نقل می‌کند که در آن
امام حسن عسکری در عزای برادر خود جناب سیدمحمد، گریبان چاک داده‌اند:
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی و غَیْرُه عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّه عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ مِنْهُمُ الْحَسَنُ بْنُ الْحَسَنِ الاَفْطَسُ اَنَّهُمْ حَضَرُوا یَوْمَ تُوُفِّیَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ بَابَ اَبِی الْحَسَنِ یُعَزُّونَه و قَدْ بُسِطَ لَه فِی صَحْنِ دَارِه والنَّاسُ جُلُوسٌ حَوْلَه فَقَالُوا قَدَّرْنَا اَنْ یَکُونَ حَوْلَه مِنْ آلِ اَبِی طَالِبٍ وبَنِی هَاشِمٍ و قُرَیْشٍ مِائَةٌ و خَمْسُونَ رَجُلاً سِوَی مَوَالِیه و سَائِرِ النَّاسِ اِذْ نَظَرَ اِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ قَدْ جَاءَ مَشْقُوقَ الْجَیْبِ حَتَّی قَامَ عَنْ یَمِینِه ونَحْنُ لَا نَعْرِفُه فَنَظَرَ اِلَیْه اَبُو الْحَسَنِ ع بَعْدَ سَاعَةٍ فَقَالَ یَا بُنَیَّ اَحْدِثْ لِلَّه عَزَّ وجَلَّ شُکْراً فَقَدْ اَحْدَثَ فِیکَ اَمْراً فَبَکَی الْفَتَی و حَمِدَ اللَّه و اسْتَرْجَعَ و قَالَ الْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعَالَمِینَ واَنَا اَسْاَلُ اللَّه تَمَامَ نِعَمِه لَنَا فِیکَ و اِنَّا لِلَّه و اِنَّا اِلَیْه رَاجِعُونَ فَسَاَلْنَا عَنْه فَقِیلَ هَذَا الْحَسَنُ ابْنُه و قَدَّرْنَا لَه فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ عِشْرِینَ سَنَةً اَوْ اَرْجَحَ فَیَوْمَئِذٍ عَرَفْنَاه و عَلِمْنَا اَنَّه قَدْ اَشَارَ اِلَیْه بِالاِمَامَةِ و اَقَامَه مَقَامَه».
«
محمد بن یحیی و دیگران از
سعد بن عبدالله از گروهی از
بنی‌هاشم از جمله
حسن بن حسن افطس نقل کرده‌اند که آنها در روز وفات محمد بن علی (فرزند دیگر
امام هادی (علیه‌السّلام)) برای عرض تسلیت به آن حضرت به حضورش شرفیاب شدند درحالیکه در حیات خانه فرشی برایشان گسترده شده بود. مردم اطراف ایشان نشسته بودند. ما تعداد آنها را که از
آل ابوطالب و بنی‌هاشم و
قریش بودند را شمردیم که غیر از خدمتکاران و دیگر مردم صد و پنجاه نفر بودند. در این هنگام امام هادی (علیه‌السّلام) به حسن بن علی (علیه‌السّلام) نگاه کرد درحالیکه با گریبان چاک خورده آمد و در سمت راست او ایستاد ولی ما او را نمی‌شناختیم. بعد از لحظاتی امام هادی (علیه‌السّلام) به او نگاهی انداخت و فرمود: پسرم! شکر خدا را بجا آور که
خدا امر مهمی را در وجود تو قرار داده است. پس آن جوان (امام عسکری (علیه‌السّلام)) گریست و حمد خدا را بجا آورد و سپس آیه شریفه «انّا لله و انّا الیه راجعون» را
تلاوت نمود و به پدر عرض کرد: «سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است و من از خدا تمام نعماتش را برای خودمان در وجود شما می‌خواهم. و قطعا ما از آن خدا هستیم و بسوی او باز می‌گردیم». ما از دیگر افراد (حاضر در جلسه) پرسیدیم که آن جوان کیست؟ به ما گفتند: او حسن فرزند امام هادی (علیهما‌السّلام) است. ما در آن وقت سنّ او را حدود بیست سال یا بیشتر تخمین زدیم و در آن روز او را شناختیم و دانستیم که قطعا امام هادی (علیه‌السّلام) در فرمایش خود به
امامت و جانشینی فرزندش حسن پس از خود اشاره فرموده است».
همان‌طور که ملاحظه نمودید امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) در وفات برادرشان گریبان چاک زدند و گریه کردند، بنابراین علاوه بر مستحب‌بودن گریه برای (اهل بیت) غیرمعصوم، گریبان چاک زدند نیز برای خاندان اهل بیت (علیهم‌السّلام) ثابت می‌شود.
اما در مورد گریه و عزاداری بر اهل بیت غیرمعصوم امام حسین (علیه‌السّلام) مانند
حضرت زینب،
حضرت اباالفضل و
حضرت علی‌اکبر (علیهم‌السّلام) نیز مواردی در
تاریخ ذکر شده که در ادامه در ضمن دو دلیل به آن می‌پردازیم:
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در موارد مختلف برای اهل‌بیت غیرمعصوم گریه عزاداری کرده‌اند.
امام حسین (علیه‌السّلام) در
کربلا پس از شهادت حضرت اباالفضل (علیه‌السّلام)، برای برادر بزرگوار خود، به شدت گریستند، چنانچه مرحوم
ابن‌طاوس نقل می‌کند:
«ثم اقتطعوا العباس عنه واحاطوا به من کل جانب حتی قتلوه قدس الله روحه فبکی الحسین (علیه‌السّلام) لقتله بکاء شدیدا».
«سپس (در میدان جنگ) بین عباس (علیه‌السّلام) و امام حسین (علیه‌السّلام) فاصله انداختند و حضرت عباس (علیه‌السّلام) را از هر جهت محاصره کردند تا اینکه او را به
شهادت رساندند. سپس امام حسین (علیه‌السّلام) بخاطر شهادت اباالفضل (علیه‌السّلام) به شدت گریست».
گریه حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) بر حضرت اباالفضل (علیه‌السّلام) دلیل محکمی بر جواز، بلکه استحباب گریستن بر اهل بیت غیرمعصوم است.
مرحوم
علامه مجلسی چنین نقل می‌کند:
وصاح الی اخیه الحسین: ادرکنی، فلما اتاه رآه صریعا فبکی وحمله الی الخیمة. ثم قالوا: ولما قتل العباس قال الحسین علیه السلام: الآن انکسر ظهری وقلّت حیلتی.
(حضرت اباالفضل (علیه‌السّلام)) فریاد برآورد و از برادرش امام حسین (علیه‌السّلام) خواست تا او را دریابد، امام (علیه‌السّلام) به سرعت آمد و دید که ایشان روی زمین افتاده، در این هنگام امام حسین (علیه‌السّلام) گریه کرد و پیکر (مطهر) حضرت اباالفضل (علیه‌السّلام) را به خیمه برد. راویان نقل کرده‌اند: وقتی حضرت عباس (علیه‌السّلام) به شهادت رسید، امام حسین (علیه‌السّلام) فرمود: الان کمرم شکست و چاره از کف داده‌ام.
گریه و عزاداری اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) در مصیبت فرزندشان حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) نیز دلیل محکمی بر استحباب گریه بر حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) است، چنانکه آمده است:
«فجاء الحسین (علیه‌السّلام) حتی وقف علیه فقال: قتل الله قوما قتلوک یا بنی، ما اجراهم علی الرحمن وعلی انتهاک حرمة الرسول! وانهملت عیناه بالدموع ثم قال: علی الدنیا بعدک العفاء.»
«امام حسین (علیه‌السّلام) خود را به علی اکبر رساند و بر جسد او ایستاد و فرمود: فرزندم! خداوند مردمی که تو را کشتند، بکشد! چه چیز آنها را در برابر خدای رحمان و هتک حرمت
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین گستاخ قرار داد! چشمان اباعبدالله (علیه‌السّلام) پر از
اشک شد و فرمود: علی جان! پس از تو خاک بر این دنیا».
امام سجاد (علیه‌السّلام) در بازگشت از سفر مصیبت‌بار
کربلا، قبل از ورود به
مدینه مجلس عزا بر پا نموده و بر مصائب پدر بزرگوار و اهل بیت ایشان به شدت گریه کردند. سید بن طاووس در این‌باره می‌نویسد:
«وکان علی بن الحسین (علیه‌السّلام) داخلا فخرج ومعه خرقة یمسح بها دموعه وخلفه خادم معه کرسی فوضعه له وجلس علیه وهو لا یتمالک عن العبرة وارتفعت اصوات الناس بالبکاء وحنین النسوان والجواری والناس یعزونه من کل ناحیة فضجت تلک البقعة ضجة شدیدة....
ایها القوم ان الله وله الحمد ابتلانا بمصائب جلیلة وثلمة فی الاسلام عظیمة قتل ابوعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) وعترته وسبی نسائه وصبیته.... ثم انه «علیه السلام» رحل الی المدینة باهله وعیاله... وتقول: یا قوم اعذرونی علی النیاحة والعویل، وساعدونی علی المصاب الجلیل، فان القوم الذین‌اندب لفراقهم واحن الی کرم اخلاقهم، کانوا سمار لیلی ونهاری وانوار ظلمی واسحاری واطناب شرفی وافتخاری، واسباب قوتی وانتصاری، والخلف من شموسی واقماری...» .
«امام علی بن الحسین (علیه‌السّلام) درون خیمه بود. پس از لحظه‌ای از
خیمه بیرون آمد و با دستمالی که در دست داشت، اشک چشمانش را پاک می‌کرد. از پی آن حضرت، خادمی آمد، چهار پایه‌ای آورد و آن را زمین گذاشت و امام زین العابدین (علیه‌السّلام) بر آن نشست، ولی نمی‌توانست از ریختن اشک خودداری کند.
صدای گریه از هر جانب برخاست و ناله‌زنان و کنیزان بلند شد و مردم از هر طرف به آن حضرت، تسلیت می‌گفتند. تمام فضا، یکپارچه گریه و ناله بود....
امام (علیه‌السّلام) در ادامه فرمودند: ای مردم! قطعا خدا -که سپاس مخصوص اوست- ما را به مصیبت‌های بزرگی در
اسلام مبتلا فرمود. اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) و اهل بیت او کشته شدند و زنان و کودکانش به اسارت برده شدند.... امام سجاد (علیه‌السّلام) با اهل و عیال خود به مدینه آمد... امام (علیه‌السّلام) می‌فرمود: ای مردم! از اینکه چنین
نوحه‌سرایی می‌کنم و فریاد می‌زنم، مرا معذور دارید. شما هم در این مصیبت مرا یاری کنید، زیرا آن کسانی که من از فراق آنان می‌نالم و بر اخلاق کریمه آنان سوگوارم، همدمان شب و روز من و چراغ روشن تاریکی‌ها و سحرها، ریسمان خیمه شرف و افتخار، باعث نیرو و پیروزی من، و به جای خورشید و ماه من بودند.»
همان‌گونه که ملاحظه نمودید امام سجاد (علیه‌السّلام) قبل از رسیدن به مدینه و در بدو ورود به این شهر برای
شهدای کربلا مجلس عزاداری و
روضه بر پا نمودند و برای آنها گریستند و از آنجایی که همه شهدای کربلا معصوم نبودند، این عمل امام نشانگر این است که برای شهدای غیر معصوم کربلا نیز همانند معصوم، گریستن و برگزاری مراسم عزاداری
مستحب است.
در
زیارت عاشورا که از بهترین و با فضیلت‌ترین زیارت‌های اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) است، ذکر فضائل و مصیبت امام حسین (علیه‌السّلام) در کنار اهل بیت و اصحاب آن حضرت آمده است. از جمله فراز
سلام به آن حضرت و اهل بیت و اصحاب ایشان که مستحب است، صد مرتبه تکرار شود:
«السلام علیک یا ابا عبدالله وعلی الارواح التی حلت بفنائک علیک منی سلام الله ابدا ما بقیت وبقی اللیل والنهار، ولا جعله الله آخر العهد منی لزیارتک السلام علی الحسین وعلی بن الحسین وعلی اصحاب الحسین.»
«سلام بر تو ای اباعبدالله و بر ارواحی که خود را فدای تو کردند. از طرف من سلام خدا تا ابد که من باقی هستم و روز و شب باقی است بر تو باد! و خدا این
زیارت مرا آخرین زیارتم قرار ندهد. سلام بر حسین و بر علی بن الحسین و بر اصحاب حسین. (شخص زائر این سلام‌ها را صد بار تکرار کند».
در فراز دیگر اباعبدالله (علیه‌السّلام) و اهل بیت آن حضرت را این‌گونه خطاب می‌کنیم:
«یا ابا عبدالله! انی سلم لمن سالمکم وحرب لمن حاربکم الی یوم القیامة.»
«ای اباعبدالله! قطعا من تا
روز قیامت در
صلح و مسالمت هستم با هرکه با شما در صلح و مسالمت است و در
جنگ هستم با هرکه با شما در جنگ است».
در تمام این اظهار محبت‌ها و مصیبت‌ها اصحاب و اهل بیت امام حسین (علیه‌السّلام) دوشادوش آن حضرت مطرح هستند و مصیبت آنها و امام معصوم (علیه‌السّلام) یکی است.
افزون بر این، نکته قابل توجه در این زیارت شریف، این است که خطاب ما به حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) حدود ۱۴ مورد است، در حالیکه خطاب ما به صورت جمعی به ایشان و اهل بیت همراهشان، بیش از ۳۳ مورد، یعنی بیش از دو برابر است. این مسئله نیز دلیلی بر ثواب گریه بر اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) و بر اولاد و اصحاب ایشان است. و این بدین‌سبب است که راه و هدف همراهان امام حسین (علیه‌السّلام)، دقیقا همان راه و هدف خود امام حسین (علیه‌السّلام) بوده است.
بهترین دلیل یکی‌بودن ثواب گریه بر امام حسین (علیه‌السّلام) و گریه بر اهل بیت و اصحابشان، دو چیز است:
کلام امام حسین (علیه‌السّلام) در
شب عاشورا خطاب به اصحاب با وفای خود که فرمودند:
«فانی لا اعلم اصحابا اوفی ولا خیرا من اصحابی، ولا اهل بیت ابر ولا اوصل من اهل بیتی فجزاکم الله عنی خیرا».
«قطعا من اصحابی باوفاتر و بهتر از اصحابم و اهل بیتی نیکوکارتر و بهتر از اهل بیتم سراغ ندارم. پس خدا بخاطر من به شما جزای خیر دهد».
امام رضا (علیه‌السّلام) در وصف اهل بیت امام حسین (علیه‌السّلام) چنین می‌فرمایند:
«وقتل معه من اهل بیته ثمانیة عشر رجلا ما لهم فی الارض شبیهون».
به همراه آن حضرت هجده تن از اهل بیتش به شهادت رسیدند که در زمین مثل و مانندی نداشتند.
اصحاب و اهل بیت امام حسین (علیه‌السّلام) هرچه داشتند فدای امام (علیه‌السّلام) کردند. جان خود را براحتی در راه مولای خویش فدا کردند. تا زنده بودند نگذاشتند کوچک‌ترین آسیبی به امام زمانشان برسد. این ناشی از کمالات روحی بالای ایشان بود. چنانچه در فراز پایانی زیارت شریف عاشورا چنین می‌خوانیم:
«ثبت لی قدم صدق عندک مع الحسین و اصحاب الحسین الذین بذلوا مهجهم دون الحسین علیه السلام.»
(خداوندا) به همراه امام حسین (علیه‌السّلام) و اصحابش همان افرادی که جانشان را فدای امامشان کردند، مرا نیز نزد خودت در مسیر راست و مستقیم، ثابت قدم نما.
به همین جهت در شب عاشورا پس از اینکه امام حسین بیعت خود را از گردن آنها برداشت و به آنها اجازه خروج از معرکه و محاصره دشمن را داد، آنها به امام خود چنین عرض ارادت کردند:
«قام الیه مسلم بن عوسجة فقال: انخلی عنک ولما نعذر الی الله سبحانه فی اداء حقک؟! اما والله حتی اطعن فی صدورهم برمحی، واضربهم بسیفی ما ثبت قائمه فی یدی، ولو لم یکن معی سلاح اقاتلهم به لقذفتهم بالحجارة، والله لا نخلیک حتی یعلم الله ان قد حفظنا غیبة رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فیک، والله لو علمت انی اقتل ثم احیا ثم احرق ثم احیا ثم اذری، یفعل ذلک بی سبعین مرة ما فارقتک حتی القی حمامی دونک، فکیف لا افعل ذلک انما هی قتلة واحدة ثم هی الکرامة التی لا انقضاء لها ابدا. وقام زهیر بن القین البجلی (رحمة‌الله‌علیه) فقال: والله لوددت انی قتلت ثم نشرت ثم قتلت حتی اقتل هکذا الف مرة، وان الله تعالی یدفع بذلک القتل عن نفسک، وعن انفس هؤلاء الفتیان من اهل بیتک لفعلت وتکلم بعض اصحابه بکلام یشبه بعضه بعضا فی وجه واحد فجزاهم الحسین (علیه‌السّلام) خیرا».
«
مسلم بن عوسجه از جا برخاست و عرض کرد: آیا تو را رها کنیم؟! پس در آن صورت چه عذری به درگاه خدا داریم که حق تو را ادا نکردیم؟! به خدا قسم با نیزه خود در قلب‌های دشمنان تو خواهم زد و با شمشیرم تا زمانی که در دستم باشد به آنها ضربه خواهم زد و اگر سلاحی همراهم نباشد (بخاطر دفاع از تو) بسوی دشمنانت سنگ پرتاب خواهم کرد. بخدا قسم تو را تنها نخواهیم گذاشت تا خدا بداند که قطعا ما در غیبت و نبودن
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حق تو را نگاه داشتیم و بخدا قسم اگر بدانم که کشته خواهم شد سپس زنده می‌شوم سپس به آتش کشیده خواهم شد و خاکسترم به باد خواهد رفت و این نوع کشته شدن هفتاد بار برایم اتفاق بیفتد هرگز از تو جدا نخواهم شد تا اینکه جانم را در راهت فدا کنم. چگونه چنین نکنم؟! در حالیکه من یکبار بیشتر در راهت کشته نخواهم شد. از این گذشته این کرامتی برای من است که تا ابد پایانی برایش نیست. پس از او
زهیر بن قین از جا برخاست و عرض کرد: بخدا قسم دوست دارم در راه تو هزار بار کشته شوم تا بدین وسیله خدا جان تو و جوانان اهل بیتت را حفظ کند. بعضی از دیگر اصحاب امام نیز چنین عبارتی در محضر امام (علیه‌السّلام) عرضه داشتند و امام حسین (علیه‌السّلام) نیز برایشان دعای خیر نمود.».
آری! اهل بیت و اصحاب آن حضرت در راه امام خود به راحتی از جان گذشتند و تمام هستی خویش را فدای آن امام عزیز نمودند و به گونه‌ای بودند که امام رضا (علیه‌السّلام) اهل بیت ایشان را بی‌مانند‌ترین افراد در زمین توصیف کردند و امام حسین (علیه‌السّلام) اصحابشان را با وفا‌ترین و اهل بیت‌شان را نیکوکار‌ترین اشخاص خواندند. بنابراین گریه و عزاداری بر چنین افرادی همانند گریه و عزاداری بر معصومین (علیهم‌السّلام) می‌باشد.
موسسه ولی‌عصر، برگرفته از مقاله «آیا عزاداری و گریه تنها برای امام حسین (علیه‌السّلام) ثواب دارد یا شامل عزاداری اهل بیت غیر معصوم ایشان نیز می‌شود.»
