عصر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَصْر (به فتح عین و سکون صاد) یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای فشردن و روزگار و آخر روز است.
عَصْر: فشردن است.
«عَصَرَ الْعِنَبَ: اسْتَخْرَجَ ماءَهُ».
(قالَ أَحَدُهُما إِنِّي أَرانِي أَعْصِرُ خَمْراً)،
«يكى از آندو گفت من خودم را در خواب مى‌بينم كه انگور ميفشارم».
بقولى انگور باعتبار ما يؤل اليه خمر خوانده شده از زجاج و ابن انبارى نقل شده: عرب آنگاه كه معنى واضح باشد شى‌ء را باسم ما يؤل اليه ميخواند مثل آجر مى‌پزم حال آنكه خشت مى‌پزد تا آجر باشد.
(ثُمَّ يَأْتِي مِنْ بَعْدِ ذلِكَ عامٌ فِيهِ يُغاثُ النَّاسُ وَ فِيهِ يَعْصِرُونَ)،
«پس از آن سالى ميايد كه در آن مردم باران داده ميشوند و ميفشارند».
آنچه احتياج بفشردن و آب گرفتن داشته باشد از قبيل انگور و زيتون و غيره. بعضى «يُعْصَرُونَ» را بصيغه مجهول خوانده‌اند.
(أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ... فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ) اِعْصار را گرد باد، باديكه غبار بلند ميكند، گفته‌اند ولى بايد اعصار بمعنى فشار و بهم سائيدن باشد امروز در علل آتش سوزى جنگلها روشن شده كه شدت باد يا گرد باد باعث بهم سائيدن درختان جنگل ميشود و در اثر آن آتش سوزى ايجاد شده و قسمت اعظمى از جنگل ميسوزد و اين از امتيازات قرآن مجيد است كه بعلت آتش سوزى اشاره كرده است يعنى: آيا يكى از شما دوست ميدارد كه باغى از خرما و انگور داشته باشد و نهرها از زير آن روان گردد ... پس فشاريكه توليد آتش ميكند بآن رسيده و بسوزد.
(وَ أَنْزَلْنا مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً) از مجمع البيان روشن ميشود كه «مُعْصِرات» را همه بصيغه فاعل خوانده‌اند،
ابن زبير، قتاده و ابن عباس آنرا با باء «بِالْمُعْصِراتِ» خوانده‌اند. پس معصرات بمعنى فشارنده‌هاست در اينصورت آيا مراد از معصرات ابرهااند كه در اثر باد يا عامل ديگر، همديگر را ميفشارند؟ و يا مراد از آن بادهاست- كه ابرها را ميفشارند؟ و اگر مراد بادها باشد بايد «من» در
(مِنَ الْمُعْصِراتِ) بمعنى باء باشد، چنانكه ابن عباس و غيره خوانده‌اند.
بنظر نگارنده «مِنَ» در معنى اصلى خود ميباشد و «معصرات» وصف ابرهاست و ابرها يكديگر را ميفشارند و توليد باران ميكنند. آقاى مهندس بازرگان در كتاب
باد و باران در قرآن علل علمى آنرا چنين بيان ميكند: در ترموديناميك و فيزيك نشان داده شد كه اشباع و تقطير بخار آب بالنسبة بسائر بخارها يك وضع استثنائى داشته انبساط آدياباتيك آن كه عادتا بايد سبب تبخير گردد موجب تقطير ميشود انبساط آدياباتيك ... بنا بمعادله اصل اول ترموديناميك ... از خود ايجاد حرارت مى‌نمايد ... اين ايجاد حرارت با عمل تقطير ... انجام ميپذيرد.
(وَ الْعَصْرِ. إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ. إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ...) عصر بمعنى فشردن، روزگار و آخر روز بكار رفته و چون بمعنى دهر و روزگار باشد جمع آن عصور آيد.
بنظر نگارنده مراد از عصر دهر و روزگار است و در اينصورت قسم با مقسم به كه خسران باشد كاملا متناسب‌اند زيرا تفكر در روزگار و تغيير و گذشت آن روشن ميكند كه انسان در كم شدن است. رجوع شود به «خسر».
بعضى آنرا بمعنى وقت عصر گرفته كه وقت رسيدگى بسود و زيان روزانه است. الميزان مناسب ميداند كه مراد عصر رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و عصر طلوع اسلام باشد،
ولى نگارنده باحتمال خويش دلگرم هستم.
در صافى از كمال الدين از امام صادق (عليه‌السّلام) نقل شده مراد از عصر، عصر ظهور المهدى (عليه‌السّلام) است.
شايد روايت از باب تطبيق باشد. و اللّه العالم.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "عصر"، ج۵، ص۵.
