• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علت تاخیر بازگشت مهاجران حبشه به مدینه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: هجرت، حبشه، مدینه، مهاجران، جعفر بن ابی‌طالب، مکه، پیامبر اکرم.

پرسش: ‌بعد از هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه و نیاز حکومت اسلامی به جنگجویان مسلمان، چرا جعفر بن ابی‌طالب و مهاجران حبشه تا هفت سال بعد به مدینه بازنگشتند؟

پاسخ اجمالی: تعدادی از تازه مسلمانان در مکه به شدت تحت فشار و شکنجه قریش قرار گرفته بودند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای رهایی آنها از سختی‌ها و اذیت‌های مشرکان، دستور هجرت به حبشه را صادر کرد. افرادی که به حبشه مهاجرت کرده بودند، در قالب چند گروه و به صورت تدریجی، طی هفت سال به مدینه برگشتند. آخرین گروه از مهاجران حبشه نیز به همراه جعفر بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، به مدینه بازگشتند. وضعیت اکثر مهاجران در مدینه، مناسب نبود و بسیاری از آنان مشکلات اساسی در مایحتاج زندگی خود داشتند و در این موقعیت اضافه شدن مسلمانان حبشه، مشکلات را بیشتر می‌کرد. زمانی که جعفر (علیه‌السّلام) و دیگر مهاجران بازگشتند، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به طور آشکار خوشحالی خود را ابراز کرده و به استقبال جعفر (علیه‌السّلام) رفتند اینها نشان از این دارد که پیامبر از آنها ناراحتی نداشته و آنها بر طبق وظیفه‌ای که داشتند، عمل کردند.


این موضوع را ضمن نکاتی می‌توان بررسی کرد که در ذیل به بررسی آنها می‌پرازیم.

۱.۱ - تحت فشار بودن مسلمانان

۱. تعدادی از تازه مسلمانان در مکه به شدت تحت فشار و شکنجه قریش قرار گرفته بودند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای رهایی آنها از سختی‌ها و اذیت‌های مشرکان، دستور هجرت به حبشه را صادر کرد.
[۱] مقریزی، تقی الدین‌، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع‌، ج۱، ص۳۷، تحقیق، نمیسی، محمد عبد الحمید، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.    
قریش در باز گرداندن آنها ناموفّق بود و پادشاه مسیحی حبشه نیز مهاجران را در پناه خود گرفت و به آنها آزادی داد.
اما نکته‌ای جالب در این‌جا وجود دارد؛ پس از گذشت مدّتی، به مهاجران خبر رسید که قریشیان مسلمان شده‌اند و مکه شهر مسلمانان گشته است. طبیعتاً فضا برای بازگشت آنان فراهم شد، بسیاری از آنان به مکه بازگشتند،
[۲] ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون‌، ج۲، ص۴۵۴، تحقیق، خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.    
ولی فهمیدند خبری که به آنان داده شده، دروغ است. گروهی از اینان دوباره به حبشه بازگشتند
[۳] صالحی دمشقی‌، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۲، ص۳۸۹، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
و از این واقعه در تاریخ تحت عنوان «الهجره الثانیه» یاد می‌شود.
[۴] ابن سعد، محمد بن سعد‌، الطبقات الکبری‌، ج۱، ص۱۶۲، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
البته برخی از اینان از بازگشت به حبشه صرف نظر کرده و در مکه ماندند تا این‌که اوضاع برای هجرت به مدینه فراهم شد و قبل از هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه رفتند.
[۵] ابن کثیر دمشقی‌، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۳، ص۱۶۹، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.    


۱.۲ - مهاجرت تدریجی

افرادی که به حبشه مهاجرت کرده بودند، در قالب چند گروه برگشتند و این‌گونه نبود که همه در زمان جنگ خیبر برگردند؛ برای نمونه عده‌ای از آنها، دو سال پیش از جنگ خیبر به مدینه آمدند و ملحق به مسلمانان شدند.
[۶] عبد الرحمن بن محمد، تاریخ‌ ابن‌ خلدون، ج‌۲، ص۴۵۴، تحقیق، خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.    
باقی‌مانده که آخرین گروه از مهاجران حبشه بودند
[۷] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۵۲، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.    
نیز به همراه جعفر بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، پس از فتح خیبر به مدینه رسیدند.
[۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۶، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
[۹] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۱، ص۳۶۱، محقق، مصحح، رسولی محلاتی،‌هاشم، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.    
[۱۰] عبد الرحمن بن محمد، تاریخ‌ ابن ‌خلدون، ج‌۲، ص۴۵۴، تحقیق، خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.    


۱.۳ - اذن پیامبر برای مهاجرت

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زمانی که نامه‌هایی برای پادشاهان بزرگ نوشتند؛ برای پادشاه حبشه نیز قبل از جنگ خیبر نامه‌ای نوشتند و عمرو بن امیه ضِمیری را به طرف حبشه فرستادند؛ اما نکته در خور توجه این است که عمرو بن امیه علاوه بر دعوت پادشاه حبشه به اسلام، مامور بود که جعفر را با اصحابش به طرف مدینه بیاورد، نجاشی هم وسایل حرکت آنها را تهیه کرد و آنان را با کشتی روانه مدینه نمود.
[۱۱] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۱۱۹، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.    
این مطلب نشان از مشکلاتی دارد که جامعه مسلمانان حبشه برای مهاجرت درگیر آن شده بود و طبیعتاً فرستادن عمرو، نشان از این است که پیامبر اذن برگشت به آنها داده و حتی محتمل است که آنها نیز منتظر اذن پیامبر برای حرکت بودند.

۱.۴ - زمینه‌سازی برای مهاجرت

همان‌گونه که گفته شد؛ پادشاه حبشه، ملاطفت بسیاری با مسلمانان داشت و مسلمانان، جامعه‌ای کوچک در حبشه تشکیل داده بودند و مانند دوران مکه نبوده که به راحتی بتوانند مهاجرت کنند و با این‌که گزارش تاریخی در این مورد وجود ندارد ولی می‌توان احتمال داد که این گروه، افرادی را در حبشه مسلمان کرده‌اند و رها کردن آنها بدون فراهم سازی مقدمات چندان شایسته نبوده است.

۱.۵ - شرایط نامطلوب مسلمانان مدینه

وضعیت اکثر مهاجران در مدینه، مناسب نبود و بسیاری از آنان مشکلات اساسی در مایحتاج زندگی خود داشتند و در این موقعیت اضافه شدن مسلمانان حبشه، مشکلات را بیشتر می‌کرد.

۱.۶ - بازگشت جعفر بن ابی‌طالب

زمانی که جعفر و دیگر مهاجران بازگشتند، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به طور آشکار خوشحالی خود را ابراز کرد؛ «زمانی که جعفر بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) از مهاجرت بازگشت، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به استقبال جعفر (علیه‌السّلام) رفتند و چون به او رسیدند وی را در برگرفتند، و پیشانی او را بوسیدند»
[۱۲] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۲۱۱، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.    
و فرمودند: «ندانم به کدام‌یک از این دو خوشحال‌تر باشم؛ به آمدن جعفر (علیه‌السّلام) یا فتح خیبر.»
[۱۳] صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج۱، ص۷۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    
[۱۴] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲۱، ص۲۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    
اینها نشان از این دارد که پیامبر از آنها ناراحتی نداشته و آنها بر طبق وظیفه‌ای که داشتند، عمل کردند.

۱. ↑ مقریزی، تقی الدین‌، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع‌، ج۱، ص۳۷، تحقیق، نمیسی، محمد عبد الحمید، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.    
۲. ↑ ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون‌، ج۲، ص۴۵۴، تحقیق، خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.    
۳. ↑ صالحی دمشقی‌، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۲، ص۳۸۹، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
۴. ↑ ابن سعد، محمد بن سعد‌، الطبقات الکبری‌، ج۱، ص۱۶۲، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
۵. ↑ ابن کثیر دمشقی‌، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۳، ص۱۶۹، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.    
۶. ↑ عبد الرحمن بن محمد، تاریخ‌ ابن‌ خلدون، ج‌۲، ص۴۵۴، تحقیق، خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.    
۷. ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۵۲، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.    
۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۶، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
۹. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۱، ص۳۶۱، محقق، مصحح، رسولی محلاتی،‌هاشم، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.    
۱۰. ↑ عبد الرحمن بن محمد، تاریخ‌ ابن ‌خلدون، ج‌۲، ص۴۵۴، تحقیق، خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.    
۱۱. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۱۱۹، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.    
۱۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۲۱۱، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.    
۱۳. ↑ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج۱، ص۷۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    
۱۴. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲۱، ص۲۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    


سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله "بعد از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و نیاز حکومت اسلامی به جنگ‌جویان مسلمان، چرا مهاجران حبشه تا هفت سال بعد به مدینه بازنگشتند؟ "، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۱۰.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | مدینه | مهاجرین | هجرت پیامبر
جعبه ابزار