علی بن بکمش ترکی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُرکی ، علی بن بَکمَش بن مُزّان (یزال )بن عبداللّه ، مکنی به ابوالحسن ، نحوی قرن ششم و هفتم می باشد.
پدر ترکی از سپاهیان عزالملک ، پسر نظام الملک ، وزیر سلطان برکیارق سلجوقی ، بود؛ ازینرو وی به عِزّی هم مشهور است . او در دهم ربیع الاول ۵۶۳ در بغداد زاده شد (ابن نجار، ج ۱۸، ص ۱۵۱؛ منذری ، ج ۳، ص ۲۴۸ـ۲۴۹؛ ابن فُوَطی ، ج ۳، ص ۷۲ـ۷۳) در بغداد نحو و ادب عربی را از ابوبکر مبارک واسطی (متوفی ۶۱۲) و عمیدالرؤسا هبة اللّه ایوب (متوفی ۵۸۳) فراگرفت و در ۵۵ روز قرآن را حفظ کرد و سپس به حلقة درس محمدبن موسی حازمی (متوفی ۵۸۴)، حافظ حدیث و فقیه برجستة شافعی ، پیوست . پس از آن ، برای کسب دانش بیشتر به شام رفت و به شاگردی ابوالیُمن زیدبن حسن کِندی (متوفی ۶۱۳) در آمد که به علوم ادبی و شعرشناسی و نحو شهره بود. ترکی در شعرشناسی و علوم ادبی بویژه نحو مهارت یافت ، به گونه ای که به او ابوالحسن نحوی می گفتند (منذری ، ج ۳، ص ۲۴۹؛ ابن فُوَطی ، ج ۳، ص ۷۲ـ۷۳ ؛ صفدی ، ج ۵، ص ۸۸). او در ۶۰۹ به بغداد بازگشت و با ابن نجار دیدار کرد. ابن نجار (ابن نجار ، ج ۱۸، ص ۱۵۲) او را به زیرکی و خوش خلقی و مهرورزی ستوده است . ترکی به مصر هم سفر کرد (منذری ، ج ۳، ص ۲۴۹) و در ۳۰ شعبان ۶۲۶ در دمشق درگذشت (ابن نجار ، ج ۱۸، ص ۱۵۲).
ابن نجار و ابن فوطی که شانزده سال پس از مرگ ترکی زاده شده است هیچ تألیفی را به او نسبت نداده اند. ابن نجار (همانجا) چهار بیت شعر را که ترکی دربارة خود سروده ، آورده است . منذری (منذری ، ج ۳، ص ۲۴۹) می گوید که ترکی شعر می سروده و کتابی دربارة عروض داشته است . سیوطی (سیوطی ، ج ۲، ص ۱۵۲) نیز گفته که ترکی کتابی در عروض تألیف کرده و سپس شش بیت از سروده های او را آورده است . حاجی خلیفه در کشف الظنون ، کتابهای تحفة العشاق (کشف الظنون ، ج ۱، ستون ۳۷۰)، غایة اللذّات فی شرح الهوی (کشف الظنون ، ج ۲، ستون ۱۱۹۳)، مُنی القلوب یا منیرالقلوب (کشف الظنون ، ج ۲، ستون ۱۸۸۸) و نزهة الناظر (کشف الظنون ، ج ۲، ستون ۱۹۴۸) را به او نسبت داده ، ولی موضوع هیچیک را مشخص نکرده است . بغدادی (بغدادی ، ج ۱، ستون ۷۰۶) علاوه بر آنها، کتاب دیگری را به نام مختارالقلوب از تألیفات وی دانسته است . ظاهراً هیچیک از آثار او چاپ نشده است .
منابع :
(۱) ابن فُوَطی ، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب ، چاپ محمدالکاظم ، تهران ۱۴۱۶؛
(۲) ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷؛
(۳) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج ۱؛
(۴) حاجی خلیفه ، کشف الظنون؛ ج۵؛
(۵) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم ، قاهره ۱۳۸۴؛
(۶) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات؛
(۷) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری ، التکملة لوفیات النقلة ، چاپ بشّارعوّاد معروف ، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
