علی بن سلیمان تمیمی‌حیدره خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَيدَره، على بن سليمان تميمى، اديب، شاعر، نحوى و فقيه يمنى در قرن ششم بود. كنيه‌اش ابوالحسن و لقبش حيدره بود (ياقوت‌حموى، معجم الادبا، ج۱۳، ص۲۴۳)، اما صفدى (صفدى، ج۲۱، ص۱۴۶) وى را، احتمالا به سبب اشتباه نسخه‌نويسان، ملقب به حِيدَه دانسته است. شايد وى به قبيله يمنى حيدره در حضرموت منتسب بوده كه چنين لقبى يافته است (بتنونى، ص۶۱). وى را با القابى چون شيخ امام، عالم صَدر (پيشوا) و علامه ستوده‌اند (حيدره، ج۱، مقدمه هادى عطيه مطر، ص۱۴). علاوه بر اين، به دليل محل زندگى‌اش، بَكيل (سرزمين قبيله بزرگ بَكيل در بخشِ ذِمارِ يمن)، به بَكيلى نيز مشهور شد (ياقوت حموى، ۱۹۶۵، ذيل «بكيل»؛ ياقوت‌حموى، معجم الادبا، ج۱۳، ص۲۴۴). از سال ولادتش اطلاعى در دست نيست و در منابع از استادان او سخنى به ميان نيامده است. تنها خود وى (على بن سليمان حيدره، ج۱، ص۱۶۰) از يكى از استادانش با نام ابوالسعود بن فتح نامبرده و او را اديبِ الادباء ناميده است. حيدره شاگردان بسيارى داشته كه از ميان آنان فقط به ابوالحسن على بن يحيى فُضَيلى اشاره شده است (على بن سليمان حيدره، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰؛ على بن سليمان حيدره، ج۱، ص۱۷۵). حيدره در ۵۹۹ درگذشت (ياقوت‌حموى، معجم الادبا، ج۱۳، ص۲۴۴).
او فقيه، نحوى، اديب و سرآمد بزرگان يمن بود (همان، ج۱۳، ص۲۴۳؛
حيدره، ج۱، همان مقدمه، ص۱۴). اشعار باقىمانده از او (رجوع کنید به ياقوت حموى، ۱۴۰۰، ج۱۳، ص۲۴۵؛
صفدى، ج۲۱، ص۱۴۶ـ۱۴۷) به تبحر او در سرودن شعر دلالت دارد.
مهم‌ترين اثر ادبى حيدره كشف المشكل فى‌النحو است . با مطالعه اين اثر مى‌توان دريافت كه اعطاى چنان القابى به او اغراق نبوده است (حيدره، ج۱، ص۱۴ـ۱۵). گروهى از ادبا و دوستداران ادبيات از وى درخواست كرده بودند كه كتاب مرجعى براى رفع مشكلات ادبى تأليف كند (حيدره، ج۱، ص۱۶۰). اين كتاب توانايي‌هاى نحوى و لغوى حيدره را به خوبى آشكار مى‌سازد. وى در اين كتاب تمام موضوعات نحوى را به روش پرسش و پاسخ، در چهار بخش شامل ۱۱۰ باب، توضيح داده است (حيدره، ج۱، ص۱۶۰). حيدره حافظ قرآن بود و به همين دليل، در اين كتاب از آيات فراوانى بهره گرفته و حتى باب ويژه‌اى براى احكام قرائت قرار داده است. او به اشعار عرب نيز آگاهى بسيار داشته و حدود هشتصد بيت از ۸۶ شاعر عرب را به مناسبت ذكر كرده است. علاوه بر اين، بخش پايانى كتابش را به شعر و مطالب مرتبط با آن اختصاص داده است (حيدره، ج۱، ص۱۴ـ۱۵؛ حيدره، ج۱، ص۲۲؛ حيدره، ج۱، ص۱۲۹؛ حيدره، ج۱، ص۱۴۰).
حيدره كتاب المبانى و المعانى فىالقرآن را در زمينه علم قرائت تأليف كرده كه نسخه خطى آن موجود است (حيدره، ج۱، ص۱۵)
فهرست منابع:
(۱) محمد لبيب بتنونى، الرحلة الحجازيه، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛
(۲) على بن سليمان حيدره، كشف‌المشكل فى‌النحو، چاپ هادى عطيه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴؛
(۳) صفدى، اعیان العصر؛
(۴) ياقوت‌حموى، كتاب معجم‌البلدان، چاپ فرديناند ووستنفلد، لايپزيگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵؛
(۵) ياقوت‌حموى، معجم الادبا، بيروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
