علی بن محمد تهامی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تِهامی ، علی بن محمد ، مکنّا به ابوالحسن ، شاعر عرب در قرن پنجم . از تاریخ دقیق تولد تهامی اطلاعی در دست نیست . محل تولد و نشو و نمای وی یمن بوده ، گرچه به تِهامه • ، یکی از نامهای مکه یا کوهها و شهرهای بین حجاز و اطراف یمن ، منسوب است . او به شهرهای بسیاری سفر کرد و سرانجام در سفرش به رَمْلَة فلسطین ، خطیب آنجا شد و در همین شهر تشکیل خانواده داد (باخرزی ، ج ۱، ص ۱۳۶؛ صفدی ، ج ۲۲، ص ۱۱۶؛ یاقوت حموی ، ج ۱، ص ۹۰۲؛ امین ، ج ۲، ص ۲۱۴).
حرّعاملی (ج ۱، ص ۱۲۷) تهامی را شاعر شیعی معرفی کرده است . ذهبی (ج ۱۷، ص ۳۸۲) او را معتزلی دانسته ، اما تأکید کرده که مردم او را عَلَوی می دانند و امین (ج ۲، ص ۲۱۳) گفته است که اگر او شیعه بود، قطعاً ابن خلّکان از ذکر آن غفلت نمی کرد.
تهامی در ۴۱۶، در زمان استیلای فاطمیان بر مصر، مخفیانه به آنجا رفت . وی حامل نامه هایی از جانب حَسان بن مُفَرَّج (حک : ۴۰۴ـ ۴۲۰)، امیر رمله ، برای بنی قُرّه بود، اما به سبب خیانت بعضی دوستانش ، رجال حکومتی مصر مطّلع شدند و او را در بیست وششم ربیع الآخر همان سال در زندان خزانة البنود قاهره حبس کردند و در نهم جمادی الاولی مخفیانه در زندان به قتل رساندند (باخرزی ، همانجا؛ ابن خلّکان ، ج ۳، ص ۳۸۱؛ صفدی ، همانجا؛ یافعی ، ج ۳، ص ۲۳؛ زرکلی ، ج ۴، ص ۳۲۷).
تهامی مردی متقی و پرهیزگار بود تا بدانجا که در استنساخ اشعار بُحْتُری چون به ابیاتی می رسید که وی به هجو کسی پرداخته بود، از نوشتن آن امتناع می کرد و می گفت که با خط خود بدی مردم را نمی نویسم (صفدی ، همانجا).
تازگی تعابیر، روانی بیان و شمول مطالب از ویژگیهای شعر اوست (باخرزی ، ج ۱، ص ۱۳۵؛ ابن خلّکان ، ج ۳، ص ۳۷۸ـ ۳۷۹؛ ذهبی ، همانجا). دیوان کوچک او در ۱۸۹۳ در اسکندریه به چاپ رسید (حاجی خلیفه ، ج ۱، ستون ۷۷۱). بیشتر اشعار او در مدح امیران و اعیان شهرهایی بود که به آنها وارد می شد. از جمله ممدوحان او صاحب بن عبّاد (متوفی ۳۸۵) و قاضی محمدبن سلامة قُضاعی (متوفی ۴۵۴) بوده اند. وی قصایدی نیز در مدح اهل بیت دارد (افندی اصفهانی ، ج ۴، ص ۱۹۶). شعر وی وسیلة ارتزاقش بود (ذهبی ؛ صفدی ، همانجاها؛ امین ، ج ۲، ص ۲۱۴). مدحیات وی گویای جایگاه تاریخی و سیاسی سرزمین شام در زمان نفوذ دولت فاطمی در مصر و دولت سلجوقی در عراق و نیز تسلط امپراتوری روم شرقی بر آسیای صغیر است (برای اطلاع بیشتررجوع کنید به امین ، ج ۲، ص ۲۱۴ـ ۲۱۸).
ابن خلّکان (ج ۳، ص ۳۸۱) به کتابی تاریخی از تهامی اشاره کرده که خود یک مجلد آن را دیده بوده است .
منابع :
(۱) ابن خلّکان ؛
(۲) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمدحسینی ، قم ۱۴۰۱ـ ؛
(۳) حسن امین ، مستدرکات اعیان الشیعة ، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶؛
(۴) علی بن حسن باخرزی ، دمیة القصر و عُصرة أهل الْعَصر ، چاپ محمد تونجی ، ج ۱، دمشق ?( ۱۳۹۱/۱۹۷۱ ) ؛
(۵) حاجی خلیفه ؛
(۶) محمدبن حسن حرّ عاملی ، امل الآمل ، چاپ احمد حسینی ، قسم ۱، بغداد ?( ۱۳۸۵ ) ؛
(۷) ذهبی ؛
(۸) زرکلی ؛
(۹) صفدی ؛
(۱۰) عبداللّه بن اسعد یافعی ، مرآة الجنان و عبرة الیقضان ، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷؛
(۱۱) یاقوت حموی .
/ داود الهامی /
