• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عهد ابراهیم (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




عهد ابراهیم (علیه‌السّلام) یکی از مباحثی است که در قرآن مجید به آن اشاره شده است. مراد از عهد همان امامت یعنی بقاء شریعت است و مقتدا بودن حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) از همین جهت می‌باشد. طبق آیات قرآن حضرت بارها مورد ابتلاء و آزمایش قرار گرفتند، از جمله: ذبح اسماعیل (علیه‌السّلام)، اسکان دادن‌ خانواده‌اش در سرزمین مکّه با آنکه در آنجا از آبادی خبری نبود، شکستن بت‌ها و... که ایشان از عهده آنها برآمد؛ لذا به اذن الهی مقامات بالاتر از جمله امامت به ایشان اعطا شد از این جهت ممکن است کسی پیامبر باشد ولی امام نباشد. حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) کلمه توحید را کلمه همیشگی برای عموم مردم و ذریه خود قرار داد؛ پس آن بزرگوار برای همه مردم پس از خود تا روز قیامت امام است و مرام او باقی است. ما پیرو او و ایشان امام ماست، و اسلام دین او است که به وسیله نواده‌اش حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توضیح و تبیین گشته است. بنابراین «عهد» همان امامت است که به ظالم نمی‌رسد و ظالم لیاقت امامت را ندارد.



(وَاِذِ ابْتَلی‌ اِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَاَتَمَّهُنَّ قالَ اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً قالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ‌ عَهْدِی‌ الظَّالِمِینَ‌) (و ياد كنيد هنگامى كه پروردگار ابراهيم، او را با دستوراتى آزمود؛ و او به طور كامل از عهده آنها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم.» ابراهيم گفت: «از دودمان من نيز امامانى قرار بده» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمکاران نمى‌رسد.»)
مقصود از امامت در این آیه چیست؟ مقصود از امامت به نظر من بقاء شریعت است و مقتدا بودن ابراهیم (علیه‌السّلام) از همین جهت می‌باشد. مثلا می‌گوئیم: گاندی امام هند است یعنی مردم حتی پس از مرگ او طبق نقشه‌ها و رهبری‌های او عمل می‌کنند راه او و مرام او در میان مردم هند باقی است. و می‌گوئیم بطلمیوس امام هیئت نیست زیرا گفته‌های او به صورت افسانه در آمده و علم خلاف آن را اثبات کرده است. اکنون می‌رسیم به آیه:

۱.۱ - ابتلاء ابراهیم

مراد از ابتلاء به کلمات ظاهرا قربانی اسماعیل (علیه‌السّلام) است که درباره آن آمده‌: (اِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ‌) (به يقين اين همان امتحان آشكار است.)
همچنین اسکان دادن‌ خانواده‌اش در سرزمین مکّه با آنکه در آنجا از آبادی خبری نبود: (رَبَّنا اِنِّی اَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ‌) (پروردگارا! من بعضى از فرزندانم رادر سرزمين بى‌آب و علفى، در كنار خانه‌اى كه حرم توست، ساكن ساختم.)
ایضا شکستن بت‌های بابل که در نتیجه به آتش‌ انداخته شد و غیر آنها. در مجمع گوید از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که ابتلاء به کلمات ذبح اسماعیل است.

۱.۲ - ارتقاء مقام ابراهیم

مراد از «اتمّهنّ» آن است که ابراهیم (علیه‌السّلام) از عهده آنها بر آمد و مطابق رضای خدا به انجام برد و چون آن حضرت به هنگام آن امتحان‌ها پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود قهرا اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً اعطاء مقام دیگری بود به آن حضرت که قبلا نداشت؛ علی هذا ممکن است کسی پیامبر باشد ولی امام نباشد؛ لذا در کافی از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده: «خدا ابراهیم (علیه‌السّلام) را عبد اتخاذ کرد پیش از آنکه مبعوث گرداند و او را نبیّ گردانید پیش از آنکه رسول گرداند و رسولش گردانید پیش از آنکه خلیل اتخاذ کند و خلیلش کرد پیش از آنکه امام گرداند پس چون همه اینها برای او جمع گردید- امام در اینجا مشتش را گره کرد- خدا به او گفت: یا ابْراهیمُ‌ اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً از بزرگی امامت در نظرش بود که گفت: یا رَبِ‌ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ‌ عَهْدِی‌ الظَّالِمِینَ‌.

۱.۳ - توحید ابراهیم

گفتیم: مراد از امامت به نظر ما بقاء شریعت و مقتدا بودن ابراهیم (علیه‌السّلام) است‌: (وَاِذْ قالَ اِبْراهِیمُ لِاَبِیهِ وَ قَوْمِهِ اِنَّنِی بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ.)(اِلَّا الَّذِی فَطَرَنِی فَاِنَّهُ سَیَهْدِینِ.)(وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ‌) (و به خاطر بياور هنگامى را كه ابراهيم به پدرش (عمويش آزر) و قومش گفت: «من از آنچه شما مى‌پرستيد بيزارم. جز آن كسى كه مرا آفريده، كه او هدايتم خواهد كرد.» او كلمه توحيد را كلمه پاينده‌اى در نسل‌هاى بعد از خود قرار داد، شايد به سوى خدا بازگردند.)
جَعَلَها راجع به کلمه توحید و بیزاری از شرک است که از دو آیه قبل مستفاد می‌شود یعنی ابراهیم کلمه توحید را کلمه همیشگی قرار داد در فرزندان خویش. پس آنچه ابراهیم (علیه‌السّلام) گذاشته همیشگی است و مرام او باقی است و او امام است النهایه در این آیه «للناس» نیست بلکه فقط فِی عَقِبِهِ‌ است.
(وَاجْعَلْ لِی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ‌) (و براى من در ميان امّت‌هاى آينده، نام نيكى قرار ده.) این دعای ابراهیم (علیه‌السّلام) و ظاهرا مراد از لسان صدق چنانکه در «لسن» خواهد آمد و المیزان گفته بقاء دعوت آن حضرت است.
ایضا در آیه: (وَ وَهَبْنا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنا وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا) (و از رحمت خود به آنان عطا كرديم؛ و براى آنها نام نيك و مقام برجسته‌اى در ميان همه امّت‌ها قرار داديم. ) که بعد از ذکر چند نفر از پیامبران از جمله ابراهیم (علیه‌السّلام) آمده است که ظاهرا مراد فقط نام نیک نیست بلکه بقاء شریعت توام با نام نیک است.
(وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ اِبْراهِیمَ مُصَلًّی‌) (و به مردم گفتيم: از مقام ابراهيم، عبادتگاهى براى خود انتخاب كنيد.)
(وَمَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ اِبْراهِیمَ اِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ‌) (جز افراد سفيه و نادان، چه كسى از آيين ابراهيم، كه آيين پاكى و یگانه‌پرستی است روى‌گردان خواهد شد؟!)
(قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ اِبْراهِیمَ حَنِیفاً) (بگو: خدا راست گفته و اينها در آيين پاك ابراهيم نبوده است. بنابراين، از آيين ابراهيم پيروى كنيد.)
(قُلْ اِنَّنِی هَدانِی رَبِّی اِلی‌ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّةَ اِبْراهِیمَ حَنِیفاً) (بگو: «پروردگارم مرا به راه راست هدايت كرده؛ آيينى استوار (و ضامن سعادت دين و دنيا)؛ آيين ابراهيم؛ كه ايمانى خالص داشت؛ و از مشرکان نبود.»)
(ثُمَّ اَوْحَیْنا اِلَیْکَ اَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ اِبْراهِیمَ حَنِیفاً) (سپس به تو وحی فرستاديم كه از آيين ابراهيم- كه ايمانى خالص داشت و از مشركان نبود- پيروى كن.)
این آیات همه دلیل‌اند بر اینکه دین قرآن، دین ابراهیم (علیه‌السّلام) است پس او بر ما امام و مقتدا است و ما پیرو او هستیم و اسلام دین او است که به وسیله نواده‌اش حضرت محمد بن عبد اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توضیح و تبیین گشته است.
چنانکه نوح (علیه‌السّلام) بر ابراهیم (علیه‌السّلام) امام بود و آن حضرت از نوح پیروی کرده و قرآن فرماید: (وَاِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَاِبْراهِیمَ‌) (و از پيروان او ابراهيم بود.)
در سوره سجده آیه ۲۳ و ۲۴ فرموده: (وَلَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَلا تَکُنْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقائِهِ وَ جَعَلْناهُ هُدیً لِبَنِی اِسْرائِیلَ)(وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ اَئِمَّةً یَهْدُونَ بِاَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا...) (و ما به موسى كتاب آسمانى داديم؛ و شک نداشته باش كه او آن را دريافت داشت؛ و ما آن را وسيله هدايت بنی‌اسرائیل قرار داديم.و از آنان پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما مردم را هدايت مى‌كردند؛ چون شكيبايى نمودند.) و در سوره انبیاء پس از ذکر موسی و‌ هارون و ابراهیم و لوط و اسحاق و یعقوب فرموده‌: (وَجَعَلْناهُمْ اَئِمَّةً یَهْدُونَ بِاَمْرِنا..) (و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما، مردم را هدایت مى‌كردند.) ظاهرا مراد از این امامت همان نبوّت و رسالت است به قرینه‌ یَهْدُونَ بِاَمْرِنا در هر دو آیه، ولی امامت در اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً منصبی بعد از نبوت است.

۱.۴ - امامت انبیاء اولوالعزم

به طور کلی انبیاء اولوالعزم و صاحب شریعت همه امامند که به موجب آیه‌: (شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی اَوْحَیْنا اِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ اِبْراهِیمَ وَ مُوسی‌ وَ عِیسی‌ اَنْ اَقِیمُوا الدِّینَ...) (آيينى را براى شما مقرر نمود كه به نوح توصيه كرده بود؛ و آنچه را بر تو وحى فرستاديم و به ابراهيم و موسى‌ و عیسی سفارش كرديم اين بود كه: همان دين خالص را برپا داريد.) در این آیه می‌بینیم دین ما همان دینی است که به نوح و رسول خدا و ابراهیم و موسی و عیسی (علیهم‌السّلام) وحی شده پس همه اینها امام و مقتدا هستند و به ترتیب امام بعد از امام می‌باشند.

۱.۵ - امامت ابراهیم تا قیامت

لفظ لِلنَّاسِ‌ در: اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً روشن می‌کند که آن بزرگوار برای عموم مردم پس از خود تا روز قیامت امام است. عموم‌ «لِلنَّاسِ» مثل «عالمین» است در: (سَلامٌ عَلی‌ نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ‌) (سلام بر نوح در ميان جهانيان باد!)

۱.۶ - امامت در ذریه ابراهیم

مراد از وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی‌ آن است که آیا در فرزندان من هم امام خواهد بود؟ چنانکه در دعای خویش درباره ذرّیه‌اش گفته: (رَبَّنا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ‌) (پروردگارا! پيامبرى در ميان آنها از خودشان برانگيز.) خداوند در جواب فقط ظالمان را اخراج کرد و فرمود: لا یَنالُ‌ عَهْدِی‌ الظَّالِمِینَ‌ مراد از «عهد» همان امامت است که به ظالم نمی‌رسد و ظالم لیاقت امامت را ندارد آیه‌: (وَلَقَدْ اَرْسَلْنا نُوحاً وَاِبْراهِیمَ وَجَعَلْنا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْکِتابَ...) (ما نوح و ابراهيم را فرستاديم، و در دودمان آن دو نبوّت و كتاب قرار داديم.) می‌رساند که خواست ابراهیم در ذرّیه‌اش مورد اجابت شده به استثناء ظالمین.


۱. بقره/سوره۲، آیه۱۲۴.    
۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۹.    
۳. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱، ص۲۶۷-۲۷۶.    
۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۴۰۴-۴۱۸.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۷۳-۳۷۷.    
۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۳-۲۷.    
۷. صافات/سوره۳۷، آیه۱۰۶.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۵۰.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۷، ص۱۵۳.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۳۲.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۳۲۲.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۶.    
۱۳. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۷.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۰.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۲، ص۷۶.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۱۱۰-۱۱۱.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۸۴.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۴۲.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۷۳.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۴-۲۵.    
۲۱. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۱۷۵، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ ه.ق.    
۲۲. زخرف/سوره۴۳، آیه۲۶-۲۸.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۹۱.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۸، ص۹۵-۹۶.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۴۱-۱۴۳.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۷۶.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۰۸.    
۲۸. شعراء/سوره۲۶، آیه۸۴.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۷۱.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۵، ص۲۸۶-۲۸۷.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۴۰۱-۴۰۲.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۳۶۷.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۳۲.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۵، ص۲۸۷.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۴۰۱.    
۳۶. مریم/سوره۱۹، آیه۵۰.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۰۸.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۴، ص۶۲.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۸۱.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۴۲۷.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۷۶.    
۴۲. بقره/سوره۲، آیه۱۲۵.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۹.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱، ص۲۸۰.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۴۲۴.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۰-۳۸۲.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۴۰-۴۴.    
۴۸. بقره/سوره۲، آیه۱۳۰.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۰.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱، ص۳۰۰.    
۵۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۴۵۲.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۹۶.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۶۴.    
۵۴. آل عمران/سوره۳، آیه۹۵.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۲.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۳، ص۳۴۸-۳۴۹.    
۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۵۳۹.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۳۴۶.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۱۶۸.    
۶۰. انعام/سوره۶، آیه۱۶۱.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۵۰.    
۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۷، ص۳۹۳.    
۶۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۵۴۳.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۲۰۷.    
۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۳۵.    
۶۶. نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۳.    
۶۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸۱.    
۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۲، ص۳۶۸.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۵۳۰.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۹.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۶۹.    
۷۲. صافات/سوره۳۷، آیه۸۳.    
۷۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۹.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۷.    
۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۲۲.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۳۱۵.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۱۱.    
۷۸. سجده/سوره۳۲، آیه۲۳-۲۴.    
۷۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۱۷.    
۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۶، ص۲۶۵-۲۶۶.    
۸۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۹۷-۳۹۹.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۱۱۱.    
۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ص۱۹، ص۲۳۱-۲۳۲.    
۸۴. انبیاء/سوره۲۱، آیه۷۳.    
۸۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲۸.    
۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۴، ص۳۰۴.    
۸۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۴۲۸-۴۲۹.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۱۰۱.    
۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۴۵.    
۹۰. شوری/سوره۴۲، آیه۱۳.    
۹۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۸۴.    
۹۲. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۸، ص۲۸-۲۹.    
۹۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۶-۴۰.    
۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۴۱-۴۲.    
۹۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۰۷-۱۰۸.    
۹۶. صافات/سوره۳۷، آیه۷۹.    
۹۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۹.    
۹۸. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۶.    
۹۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۲۱.    
۱۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۳۱۳.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۶.    
۱۰۲. بقره/سوره۲، آیه۱۲۹.    
۱۰۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۰.    
۱۰۴. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱، ص۲۸۶.    
۱۰۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۴۳۲.    
۱۰۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۹۲.    
۱۰۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۶۰-۶۱.    
۱۰۸. حدید/سوره۵۷، آیه۲۶.    
۱۰۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۴۱.    
۱۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۹، ص۱۷۲.    
۱۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۰۳.    
۱۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۴۰۳.    
۱۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۲۴۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عهد ابراهیم علیه السلام‌»، ج۵، ص۶۱-۶۴.    






جعبه ابزار