• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عوامل پیدایش افتراء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



عواملی که سبب زمینه ارتکاب افتراء می شود را عوامل پیدایش افتراء گویند.




افترا، چه نسبت به خداوند صورت گیرد و چه نسبت به پیامبران یا دیگر انسانها، عوامل و زمینه‌هاى متعددى دارد که قرآن کریم به برخى از آنها اشاره کرده است.

۱.۱ - شیطان


شیطان چون دشمن همیشگى انسان است به طور مداوم تلاش مى‌کند تا انسان را وادار به گناه، اعمال ناشایست و حتى افترا بر خداوند کند، به همین جهت قرآن کریم در آیاتى انسان را از پیروى شیطان بازمى‌دارد: «لا تَتَّبِعوا خُطُوتِ الشَّیطـنِ اِنَّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین اِنَّما یأ مُرُکم بِالسُّوءِ والفَحشاءِ واَن تَقولوا عَلَى اللّهِ ما لاتَعلَمون»؛

۱.۱.۱ - دروغگو پیرو شیطان


نیز قرآن دروغگویان و افترا زنندگان را انسانهایى دانسته است که شیطان بر آنان فرود آمده و آنان را به دروغ و افترا وامى‌دارد: «هَل اُنَبِّئُکم عَلى مَن تَنَزَّلُ الشَّیـطین تَنَزَّلُ عَلى کلِّ اَفّاک اَثیم».

۱.۲ - دشمنی


از دیگر عوامل و زمینه‌هاى اصلى افتراى مشرکان و جبهه مخالف انبیاى الهى دشمنى آنان با رسالت پیامبران بود: «وکذلِک جَعَلنا لِکلِّ نَبِىّ عَدُوًّا شَیـطینَ الاِنسِ والجِنِّ یوحى بَعضُهُم اِلى بَعض زُخرُفَ القَولِ غُرورًا ... فَذَرهُم وما یفتَرون»؛

۱.۲.۱ - نسبت ناروا دادن به انبیا


ازاین‌رو آنان براى رویارویى با رسالت انبیاى الهى و از بین بردن یا تضعیف آن از روشهاى گوناگون از جمله دادن نسبتهاى ناروا به پیامبران و پیروان آنان بهره مى‌جستند.

۱.۳ - بی ایمانی


قرآن پس از مردود شمردن افتراى پیامبر اسلام به خداوند در آیه ۱۰۵ سوره نحلتنها افرادى را افترازننده معرفى مى‌کند که به او ایمان ندارند: «اِنَّما یفتَرِى الکذِبَ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِـایـتِ اللّهِ و اُولـئِک هُمُ الکـذِبون»

۱.۳.۱ - بی‌ایمانی به خدا


در آیه ۱۰۳ سوره مائدهنیز ضمن ردّ برخى از افترائات کافران به خداوند، آن را ناشى از کفر آنان برمى‌شمارد: «ما جَعَلَ اللّهُ مِن بَحیرَة ... ولـکنَّ الَّذینَ کفَروا یفتَرونَ عَلَى اللّه».

۱.۳.۲ - بی‌ایمانی به آخرت


در آیاتى عدم ایمان به آخرت را زمینه افترا به ملائکه و مؤنث دانستن آنان دانسته است.

۱.۳.۳ - عدم سازگاری افتراء با ایمان


در سوره نور نیز قرآن افترا زنندگان به همسر پیامبر را مذمت کرده و در پایان مى‌گوید: اگر ایمان دارید هیچ‌گاه به چنین اتهاماتى باز نگردید: «یعِظُکمُ اللّهُ اَن تَعودوا لِمِثلِهِ اَبَدًا اِن کنتُم مُؤمِنین»
از این آیه برمى‌آید که ایمان با افترا هرگز سازگارى ندارد و مؤمن نباید به دیگران افترا بزند.

۱.۳.۴ - مؤید مطلب


سخن پیامبر(صلى الله علیه وآله)نیز که فرمود: مؤمن در حالى که متصف به صفت ایمان است دروغ نمى‌گوید.
[۹] جامع السعادات، ج۲، ص۳۲۲.

مؤید این مطلب است که ایمان با دروغ و افترا جمع نمى‌شود.

۱.۴ - عدم تعقل


عقل یکى از ابزارهاى شناخت حق از باطل و کسب سعادت دنیوى و اخروى است؛ اما گاهى بهره نبردن از این نعمت الهى موجب گرفتار شدن انسان به برخى گناهان از جمله افترا به خداوند مى‌شود: «الَّذینَ کفَروا یفتَرونَ عَلَى اللّهِ الکذِبَ واَکثَرُهُم لا یعقِلون»؛

۱.۴.۱ - مذمت بنی‌اسرائیل


بر همین اساس، قرآن در آیاتى دیگر افترا زنندگان از بنى‌اسرائیل را مذمت کرده که چرا درباره سخنان افتراآمیز خود و پیامد آن تعقل نمى‌کنند: «اَلَم یؤخَذ عَلَیهِم میثـقُ الکتـبِ اَن لا یقولوا عَلَى اللّهِ اِلاَّ الحَقّ ... اَفَلا تَعقِلون»؛

۱.۴.۲ - تفکر مانع افتراء


یا هنگامى که مشرکان به پیامبر(صلى الله علیه وآله) نسبت جنون مى‌دهند آنان را به تفکر و تعقل فرا مى‌خواند: «اَولَم یتَفَکروا ما بِصاحِبِهِم مِن جِنَّة»؛

۱.۴.۳ - افتراء کار سفیهان


جنیان نیز وقتى به افتراى به خدا اعتراف مى‌کنند این کار را به بى‌خردان از خویش نسبت مى‌دهند: «واَنَّهُ کانَ یقولُ سَفیهُنا عَلَى اللّهِ شَطَطـا واَنّا ظَنَنّا اَن لَن تَقولَ الاِنسُ والجِنُّ عَلَى اللّهِ کذِبـا»؛
معلوم مى‌شود که افترا کار سفیهان و ناشى از عدم تعقل است.

۱.۵ - برتری طلبی


خوى استکبار، غرور و برترى‌طلبى از دیگر زمینه‌هاى افتراست که باعث مى‌شود انسان به دیگران و حتى به خداوند افترا زند: «بَلى قَد جاءَتک ءایـتى فَکذَّبتَ بِها واستَکبَرتَ وکنتَ مِنَ الکـفِرین ویومَ القِیـمَةِ تَرَى الَّذینَ کذَبوا عَلَى اللّهِ وُجوهُهُم مُسوَدَّةٌ اَلَیسَ فى جَهَنَّمَ مَثوًى لِلمُتَکبِّرین»؛

۱.۵.۱ - غرور همراه افتراء


در آیه ۳۹ سوره ذاریاتاز سرگذشت فرعون سخن به میان آمده که بر اثر غرور و اعتماد به لشکر و قدرت خویش،
[۱۶] مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۰.
[۱۷] تفسیر قرطبى، ج۱۷، ص۳۴.
به موسى(علیه السلام)نسبتهاى ناروا داده و او را جادوگر و دیوانه خطاب مى‌کرد: «فَتَوَلّى بِرُکنِهِ و قالَ سـحِرٌ اَومَجنون».

۱.۶ - پیروی از گمان


زمینه یا عامل دیگر افتراى به دیگران، نداشتن علم و پیروى از ظن و گمان است، چنان‌که قرآن در آیات ۲۸-۲۷ سوره نجمهمین امر را سبب افتراى کافران به ملائکه برشمرده است: «اِنَّ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِالأخِرَةِ لَیسَمّونَ المَلـئِکةَ تَسمِیةَ الاُنثى وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنى مِنَ الحَقِّ شیــا».
نیز سوره یونس آیه ۶۸ و در آیه ۱۴۸ سوره انعام نیز قرآن به برخى از افترائات مشرکان اشاره کرده و آن را ناشى از پیروى آنان از ظن و گمان باطل خویش دانسته است: «سَیقولُ الَّذینَ اَشرَکوا لَو شاءَ اللّهُ ما اَشرَکنا ولا ءاباؤُنا ولا حَرَّمنا مِن شَىء ... اِن تَتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِن اَنتُم اِلاّ تَخرُصون».

۱.۷ - خودپسندی


گاهى روحیه خودخواهى و خودپسندى باعث مى‌شود انسان به دیگران افترا بزند، چنان که بنى‌اسرائیل (یهود) به جهت داشتن چنین روحیه‌اى، فراوان مرتکب افترا به خداوند گردیدند؛ از جمله اینکه خود را انسانهایى پاک مى‌شمردند و این امر را به خداوند نسبت مى‌دادند: «اَلَم تَرَ اِلَى الَّذینَ یزَکونَ اَنفُسَهُم ... اُنظُر کیفَ یفتَرونَ عَلَى اللّهِ الکذِبَ»
یا خود را فرزندان و دوستان خدا معرفى مى‌کردند: «و قالَتِ الیهودُ والنَّصـرى نَحنُ اَبنـؤُا اللّهِ واَحِبّـؤُه»که جز چند روز در آتش دوزخ نخواهند ماندو خداوند گناهان آنان را خواهد بخشید: «و یقولونَ سَیغفَرُ لَنا».


 
۱. بقره/سوره۲، آیه۱۶۹-۱۶۸.    
۲. شعراء/سوره۲۶، آیه۲۲۲-۲۲۱.    
۳. انعام/سوره۶، آیه۱۱۲.    
۴. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۵.    
۵. مائده/سوره۵، آیه۱۰۳.    
۶. نجم/سوره۵۳، آیه۲۷.    
۷. نور/سوره۲۴، آیه۱۷.    
۸. مستدرک الوسائل، ج۹، ص۸۶.    
۹. جامع السعادات، ج۲، ص۳۲۲.
۱۰. مائده/سوره۵، آیه۱۰۳.    
۱۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۹.    
۱۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۸۴.    
۱۳. جنّ/سوره۷۲، آیه۵-۴.    
۱۴. زمر/سوره۳۹، آیه۶۰-۵۹.    
۱۵. ذاریات/سوره۵۱، آیه۳۹.    
۱۶. مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۰.
۱۷. تفسیر قرطبى، ج۱۷، ص۳۴.
۱۸. تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۳۶۳.    
۱۹. نجم/سوره۵۳، آیه۲۸-۲۷.    
۲۰. یونس/سوره۱۰، آیه۲۸.    
۲۱. کهف/سوره۱۸، آیه۶-۵.    
۲۲. انعام/سوره۶، آیه۱۴۸.    
۲۳. نساء/سوره۴، آیه۵۰-۴۹.    
۲۴. مائده/سوره۵، آیه۱۸.    
۲۵. بقره/سوره۲، آیه۸۰.    
۲۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۲۴.    
۲۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۹.    




دانشنامه موضوعی قرآن    




جعبه ابزار